Ημερίδα ΤΕΕ/ΤΚΜ για τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας: Απόψεις και προτάσεις του ΣΜΕΔΕΚΕΜ για τις προδιαγραφές και τις διαδικασίες ανάθεσης

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_115 της ΠΕΣΕΔΕ

Στις 18.4.2019 η Μόνιμη Επιτροπή Έργων Υποδομής και Δικτύων του ΤΕΕ/ΤΚΜ διοργάνωσε ημερίδα με θέμα τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ).Στόχος της ημερίδας ήταν να δοθούν οι κατάλληλες κατευθύνσεις στις Τεχνικές Υπηρεσίες των ΟΤΑ της Κεντρικής Μακεδονίας για τη σωστή διαδικασία των διαγωνισμών,είτε στο θέμα των τεχνικών προδιαγραφών για την εκπόνηση των ΣΒΑΚ, είτε της σχετικής νομοθεσίας, καθώς είχαν δημοσιευτεί διαφορετικών μορφών και τεχνικών απαιτήσεων διακηρύξεις.

Στην ημερίδα προσκλήθηκαν και παρουσίασαν εισηγήσεις εκπρόσωποι: της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ), του Ινστιτούτου Μεταφορών (ΙΜΕΤ), του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων (ΣΕΣ) και του Συλλόγου Μελετητών Δημοσίων Έργων Κεντρικής Μακεδονίας (ΣΜΕΔΕΚΕΜ), δεδομένου του ρόλου του ως εκπροσώπου των μελετητικών γραφείων της Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά και με ουσιαστική γνώση του ν.4412/2016 για ανάθεση και εκπόνηση δημοσίων συμβάσεων.

Παρά το γεγονός ότι προσκλήθηκε ο Πρόεδρος του Πράσινου Ταμείου, που εδώ και 3 χρόνια τρέχει πρόγραμμα χρηματοδότησης 162 Δήμων για εκπόνηση ΣΒΑΚ, δεν παραβρέθηκε στην εκδήλωση ούτε εκπροσωπήθηκε.

ΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Η εκπρόσωπος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας(Τμήμα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων & Συνεργασιών), Δρ. Κωνσταντία Μπέσσα, ανέπτυξε το θέμα του ρόλου της Περιφέρειας στα Τοπικά ΣΒΑΚ Δήμων[1], επισημαίνοντας ότι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2014-2020 της ΠΚΜπεριλαμβάνει την προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας σε δύο επενδυτικές προτεραιότητες, που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αστική αναζωογόνηση και χρηματοδοτούνται από το ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας. Η ΠΚΜ συμμετέχει στο ευρωπαϊκό Πρόγραμμα REFORM που στοχεύει στην ανάπτυξη και υλοποίηση ΣΒΑΚ σε πόλεις 4 Περιφερειών της Ευρώπης. Επίσης, η ΠΚΜ έχει διεξαγάγει έρευνα μεταξύ των 38 Δήμων της περιοχής της, για να διερευνήσει τις ανάγκες για την ανάπτυξη ενός περιφερειακού μηχανισμού υποστήριξης αυτών, με τη δημιουργία Κέντρου Υποστήριξης και Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης. Το Κέντρο Υποστήριξης θα παρέχει τεχνική υποστήριξη για την ανάπτυξη, εφαρμογή και παρακολούθηση των αποτελεσμάτων των ΣΒΑΚ και παράλληλα θα λειτουργεί ως φορέας επικοινωνίας και συνεργασίας των φορέων υλοποίησης των ΣΒΑΚ μεταξύ τους.

Η εκπρόσωπος του Ινστιτούτου Μεταφορών, Δρ. Μαρία Μορφουλάκη, αναφέρθηκε στις νέες ευρωπαϊκές προδιαγραφές για την ανάπτυξη και υλοποίηση ενός ΣΒΑΚκαι στην προσαρμογή τους στην ελληνική πραγματικότητα.[2]Ιδιαίτερη αναφορά έκανε η κ. Μορφουλάκη στη σύνθεση και λειτουργία της ομάδας έργου των ΣΒΑΚ, στη μεθοδολογία και την έκταση της διαβούλευσης, στον καθορισμό της στρατηγικής, των στόχων και των μέτρων που επιλέγονται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της μελετώμενης περιοχής, και, τέλος στη φάση της παρακολούθησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων.

Παρουσιάζοντας τις απόψεις τουΣυλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων (ΣΕΣ), ο Πρόεδρος του ΔΣ, Επικ. Καθηγητής Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου[3], επισήμανετις διαφοροποιήσεις των ΣΒΑΚ από τις κυκλοφοριακές μελέτες, εννοιολογικά και μεθοδολογικά. Τονίζοντας ότι ο χαρακτήρας του ΣΒΑΚ είναι διεπιστημονικός, με βασικότερο ρόλο να κατέχει ο συγκοινωνιολόγος μηχανικός, ο Πρόεδρος του ΣΕΣ υποστήριξε ότι η εκπόνηση του ΣΒΑΚ δεν είναι «γενική υπηρεσία» ούτε «ερευνητικό έργο». Τέλος, αναφέρθηκε στα προβλήματα της εκπόνησης των ΣΒΑΚ στη χώρα μας, που είναι η έλλειψη στοιχείωνκαι μεθοδολογικών οδηγιών, η ανεπαρκής χρηματοδότηση, και η έλλειψη κουλτούρας συμμετοχικού σχεδιασμού, προτείνοντας τρόπους για την αντιμετώπισή τους.

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΜΕΔΕΚΕΜ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΣΒΑΚ

Τις απόψεις του Συλλόγου Μελετητών Δημοσίων Έργων Κεντρικής Μακεδονίας (ΣΜΕΔΕΚΕΜ)για τις διαδικασίες ανάθεσης των ΣΒΑΚ, που αναλύονται στη συνέχεια, παρουσίασε η Πρόεδρος του ΔΣ του Συλλόγου, κ. Μαρία Γρηγοριάδου.[4]

Προβλήματα στις διαδικασίες ανάθεσης

Η διυπουργική Επιτροπή για τη δημιουργία εθνικού πλαισίου κατευθύνσεων για τη σύνταξη ΣΒΑΚ, στην οποία συμμετείχαν η ΚΕΔΕ, ο ΣΕΣ και το ΙΜΕΤ, ολοκλήρωσε τις τεχνικές προδιαγραφές το καλοκαίρι του 2017, χωρίς ωστόσο αυτές να θεσμοθετηθούν. Ο ν. 4599/2019 περιλαμβάνει γενικές προδιαγραφές και προβλέπει την έκδοση ΚΥΑ, που θα εξειδικεύει τις διαδικασίες έγκρισης, παρακολούθησης και αναθεώρησης των ΣΒΑΚ.

Το Πράσινο Ταμείοπρότεινε στις αναθέτουσες Αρχές να ακολουθήσουν τις προδιαγραφές και τη διαδικασία εκπόνησης του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου κινητικότητας (ELTIS), μέχρι την έκδοση των εθνικών, με την οδηγία να αναθέσουν το ΣΒΑΚ «σε σχετικούς μελετητές ή συμβούλους … με οποιονδήποτε πρόσφορο και νόμιμο τρόπο σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία».

Η έλλειψη προδιαγραφών και οδηγιών είχε ως αποτέλεσμα: διακηρύξεις και αναθέσεις με ποικίλους τρόπους και διαφορετικές απαιτήσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις με παραβιάσεις του θεσμικού πλαισίου ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων.Εδώ επισημαίνεται και η ευθύνη και συμμετοχή συγκεκριμένων οικονομικών φορέων, που συνέδραμαν (προς ίδιον όφελος) τις Υπηρεσίες Δήμων, καθοδηγώντας το αποτέλεσμα των διαγωνισμών, όπως προκύπτει από στοιχεία που διαθέτει ο Σύλλογος.

Τα βασικά προβλήματα των διαδικασιών είναι: α.      Η ανάθεση των ΣΒΑΚ ως «γενικών υπηρεσιών», και β.      Στις περιπτώσεις ανάθεσης «μελέτης» ή «τεχνικής υπηρεσίας», η χρήση κριτηρίων επιλογής που περιορίζουν τον ανταγωνισμό.

Ανάθεση ΣΒΑΚ ως «γενικές υπηρεσίες»

Μέχρι σήμερα,σχεδόν στις μισές διαδικασίες, οι αναθέτουσες Αρχές επέλεξαν να προσλάβουν σύμβουλο για υποβοήθηση των Υπηρεσιών τους στη σύνταξη του οικείου ΣΒΑΚ.

Σωστή επιλογή, εκ πρώτης όψεως, αφού το ΣΒΑΚ αποτελεί «ζωντανό οργανισμό» με διαδικασίες που απαιτούν συμμετοχή των Υπηρεσιών του φορέα:

α. συμμετοχικές διαδικασίες με φορείς και πολίτες, παρουσίαση σεναρίων και επιλογή μέτρων, έργων και δράσεων λαμβάνοντας υπόψη σχέδια και μελέτες της αναθέτουσας Αρχής, β. σύνταξη προϋπολογισμών επεμβάσεων και εύρεση πηγών χρηματοδότησης, γ. δημιουργία ομάδας εργασίας στελεχωμένης από υπαλλήλους της αναθέτουσας Αρχής, και δ. παρακολούθηση και αξιολόγηση κατά την υλοποίηση των προτάσεών του, αναθεώρηση ανά 5 ως 10 έτη, με βάση νέα δεδομένα και εξελίξεις.

Ωστόσο, οι υπηρεσίες που ο τρίτος οικονομικός φορέας θα παράσχει στην Υπηρεσία του Δήμου για τη σύνταξη του ΣΒΑΚ, δεν είναι «γενικές», αλλά «τεχνικές και λοιπές συναφείς επιστημονικές υπηρεσίες».

Η χρήση των διαδικασιών ανάθεσης «γενικών υπηρεσιών» από τις αναθέτουσες Αρχές γίνεται επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις, οι διαδικασίες που προβλέπονται από τον ν. 4412/2016 για την ανάθεση των τεχνικών υπηρεσιών είναι πιο αυστηρές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για την ανάθεση των «τεχνικών υπηρεσιών» είναι απαραίτητος ο εκ των προτέρων έλεγχος νομιμότητας σύναψης της σύμβασης, μετά από σχετική γνώμη του αρμόδιου Τεχνικού Συμβουλίου της αναθέτουσας Αρχής (άρθρο 52 του νόμου). Ουσιώδης διαφοροποίηση, φυσικά, είναι και η απαίτηση μελετητικού πτυχίου στην περίπτωση των τεχνικών υπηρεσιών, όπως επίσης και η προεκτίμηση της αμοιβής με βάση τον Κανονισμό προεκτιμώμενων αμοιβών μελετών και τεχνικών υπηρεσιών.

Τον τελευταίο χρόνο (Απρίλιος 2018-Μάρτιος 2019), ενδεικτικά παραδείγματα καταχρηστικής ανάθεσης «γενικών υπηρεσιών»για υποβοήθηση στη σύνταξη ΣΒΑΚ αποτελούν οι Δήμοι Πέλλας, Βέροιας,Τρικκαίων, Ιεράπετρας, Χαλκηδόνας, Αθηναίων, Τυρνάβου, Παλλήνης, Χερσονήσου, Πυλαίας-Χορτιάτη, Ωρωπού, Κοζάνης, Γρεβενών, Γαλατσίου, Σιθωνίας, με συνολικό προϋπολογισμό περίπου €850.000 προ ΦΠΑ!!

Οι παραπάνω συμβάσεις προκηρύχθηκαν χρησιμοποιώντας την πρότυπη διακήρυξη των γενικών υπηρεσιών, χωρίς απαίτηση μελετητικού πτυχίου και χωρίς χρήση του Κανονισμού Προεκτιμώμενων Αμοιβών για την προεκτίμηση της αξίας της σύμβασης.

Κανένας ελεγκτικός μηχανισμός δεν ασχολήθηκε με τις παράνομες αυτές αναθέσεις, τις οποίες ο ΣΜΕΔΕΚΕΜ κατάγγειλε με στοιχεία και ενδελεχή τεκμηρίωση. Όπως και σε όλες τις άλλες περιπτώσεις παραβίασης της νομοθεσίας, το Υπουργείο Υποδομών «ρίχνει το μπαλάκι» στην ΕΑΑΔΗΣΥ. Η ΕΑΑΔΗΣΥ σπανίως ασχολείται με συμβάσεις μικρού οικονομικού αντικειμένου, ή συμβάσεις που δεν χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά κονδύλια. Ο έλεγχος των χρηματικών ενταλμάτων από το Ελεγκτικό Συνέδριο καταργήθηκε. Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις δεν υπεισέρχονται σε ελέγχους των διαδικασιών. Τέλος, το Πράσινο Ταμείο, δεν κάνει τον κόπο να απαντήσει σε καμία επιστολή του Συλλόγου εγγράφως.

Η άνω άποψη σχετικά με τον χαρακτηρισμό των υπηρεσιών τεκμηριώνεται από τις διατάξεις του ν. 4412/2016, και ειδικότερα από τους ορισμούς της «μελέτης», των «γενικών» και των «τεχνικών & λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών», που περιλαμβάνονται στο άρθρο 2 του νόμου. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι ως «γενικές υπηρεσίες» μπορούν να θεωρηθούν οι υπηρεσίες που είτε είναι σαφές ότι δεν σχετίζονται με τεχνικά έργα και μελέτες, είτε δεν μπορεί να οριστούν ως «τεχνικές υπηρεσίες».Πρακτικά, οι υπηρεσίες για την παροχή των οποίων απαιτείται συμμετοχή μηχανικών, γεωτεχνικών ή άλλων επιστημόνων είναι «τεχνικές και λοιπές συναφείς επιστημονικές υπηρεσίες» και όχι «γενικές υπηρεσίες».

Ανάθεση ΣΒΑΚ ως «μελέτη»

Στις περιπτώσεις ανάθεσης του συνόλου του αντικειμένου του ΣΒΑΚ σε ιδιώτες και λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο και το αντικείμενό του, πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία ανάθεσης μελέτης. Δεν απαιτείται ερμηνεία ή διευκρίνιση για την άποψη αυτή, αφού ο ν. 4412/2016 ορίζει το αντικείμενο των μελετών ως «το αποτέλεσμα της συστηματικής και αναλυτικής επιστημονικής και τεχνικής εργασίας που αποβλέπει στην παραγωγή έργου ή στην επέμβαση σε έργο ή σε σχεδιασμό και απεικόνιση έργου ή παραγωγικής διαδικασίας ή στην ανάπτυξη και σχεδιασμό του ευρύτερου χώρου».

Σε μεγάλο ποσοστό αναθέσεων ΣΒΑΚ με την ανοικτή διαδικασία ανάθεσης μελέτης,εντοπίζονται προσπάθειες κατεύθυνσης του αποτελέσματος του διαγωνισμού προς συγκεκριμένους οικονομικούς φορείς, μέσω των κριτηρίων επιλογής. Η έλλειψη οδηγιών προς τις αναθέτουσες Αρχές σχετικά με την απαιτούμενη τεχνική και επαγγελματική ικανότητα αφήνει περιθώρια στους Δήμους να λειτουργούν αυθαίρετα, θέτοντας απαιτήσεις που ουδεμία σχέση έχουν με το αντικείμενο των μελετών.Τα χρησιμοποιούμενα κριτήρια επιλογής αφορούν σε εμπειρία των μελών της ομάδας μελέτης, θέτοντας ως απαίτηση μελέτες συγκεκριμένων κατηγοριών, στάδια μελέτης, μέγεθος περιοχής μελέτης κ.λπ., χωρίς καμία συσχέτιση με το αντικείμενο του υπό ανάθεση ΣΒΑΚ, συχνά απαιτούν κατοχή πιστοποιητικών ISO σε τομείς άσχετους με το αντικείμενο του ΣΒΑΚ, εμπειρία σε ερευνητικά προγράμματα, κατοχή διδακτορικού τίτλου, γνώσεις διαχείρισης συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων κ.λπ.

Μία από τις τελευταίες περιπτώσεις είναι αυτή του Δήμου Αλμωπίας που απαιτεί μηχανικούς που έχουν εκπονήσει:

α.«μία τουλάχιστον υδραυλική μελέτη διαχείρισης ομβρίων υδάτων συγκοινωνιακού έργου, σε επίπεδο μελέτης εφαρμογής, για πόλη άνω των 30.000 κατοίκων» β.«μία τουλάχιστον ειδική περιβαλλοντική μελέτη συγκοινωνιακού έργου, σε πόλη άνω των 30.000 κατοίκων» γ.«μία τουλάχιστον ειδική αρχιτεκτονική μελέτη συγκοινωνιακού έργου, σε επίπεδο μελέτης εφαρμογής, σε πόλη άνω των 30.000 κατοίκων»!!!!!

Τα παραπάνω κριτήρια ποιοτικής επιλογής, προφανώς, δεν τεκμηριώνονται αντικειμενικά από το φυσικό και οικονομικό αντικείμενο των συμβάσεων, παραβιάζουν κατάφωρα η εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, «φωτογραφίζουν» συγκεκριμένους οικονομικούς φορείς, περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό και αποκλείουν από τη διαδικασία μελετητές και μελετητικά γραφεία που διαθέτουν την εμπειρία, την οργάνωση και τη γνώση να εκπονήσουν τις μελέτες, πολύ καλύτερα από τους επίδοξους (εκ των προτέρων γνωστούς) αναδόχους.

Θέσεις του ΣΜΕΔΕΚΕΜ

Οι θέσεις του ΣΜΕΔΕΚΕΜ για την ανάθεση των ΣΒΑΚ συνοψίζονται στα ακόλουθα:

α.      Τα ΣΒΑΚ αποτελούν τεχνικό αντικείμενο και δεν μπορεί να ανατίθενται με διαδικασίες ανάθεσης γενικών υπηρεσιών, ούτε ως ερευνητικά προγράμματα.Για υποβοήθηση των Υπηρεσιών της αναθέτουσας Αρχής στη σύνταξη ΣΒΑΚακολουθείται η διαδικασία ανάθεσης «τεχνικών & λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών» σε μελετητές του Μητρώου Μελετητών και Γραφείων Μελετών του Υπουργείου Υποδομών & Μεταφορών και η προεκτίμηση αμοιβής γίνεται με χρήση του Κανονισμού Προεκτιμώμενων Αμοιβών.

β.      Η σύνταξη των ΣΒΑΚ απαιτεί εξειδικευμένους επιστήμονες και τεχνικούς, με ειδικότητα συγκοινωνιολόγου μηχανικού, κατόχου μελετητικού πτυχίου κατηγορίας 10, και με εμπειρία σε μελέτες κυκλοφοριακού σχεδιασμού αστικών και μη περιοχών ή/και βιώσιμης κινητικότητας. Στην ομάδα μελέτης πρέπει να συμμετέχουν μελετητές με ειδικότητα σε πολεοδομικές μελέτες και το αντίστοιχο μελετητικό πτυχίο.

γ.       Ο συντονιστής της ομάδας μελέτης πρέπει να είναι συγκοινωνιολόγος μηχανικός με εμπειρία σε μελέτες κυκλοφοριακού σχεδιασμού ή/και βιώσιμης κινητικότητας.

δ.       Η απαιτούμενη τεχνική και επαγγελματική ικανότητα προσδιορίζεται με βάση τα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης.

ε.       Απαιτείται θεσμοθέτηση των τεχνικών προδιαγραφών, για πλήρη καθοδήγηση των αναθετουσών Αρχών σχετικά με τις διαδικασίες ανάθεσης και τα κριτήρια επιλογής.

στ.     Οι διακηρύξεις των ΣΒΑΚ πρέπει να ελέγχονται και να εγκρίνονται από τον φορέα χρηματοδότησης (π.χ. Πράσινο Ταμείο, Διαχειριστικές Αρχές). Σε περίπτωση εκπόνησης ΣΒΑΚ με ίδιους πόρους, ο έλεγχος της διακήρυξης πρέπει να γίνεται από Επιτροπή που θα συστήσει το Υπουργείο Υποδομών και στην οποία υποχρεωτικά θα συμμετέχει και ο ΣΕΣ.

Οι αρμόδιοι φορείς της κεντρικής Διοίκησης οφείλουν να διασφαλίσουν την ποιότητα των ΣΒΑΚ, προστατεύοντας το δημόσιο χρήμα, μέσω της αξιοκρατίας και της διαφάνειας στις αναθέσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, αφενός θα αδικηθεί η συντριπτική πλειοψηφία του μελετητικού δυναμικού, που είναι άξιο και ικανό να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των μελετών αυτών, αλλά δεν συμμετέχει σε μεθοδεύσεις και στημένους διαγωνισμούς και,αφετέρου, θα χρηματοδοτηθούν συμβάσεις που κινδυνεύουν να παράξουν «φασόν» Σχέδια, χωρίς ουσία και εφαρμοσιμότητα.

---

[1] http://tkm.tee.gr/wp-content/uploads/2019/04/SBAK_Mpessa.pdf [2] http://tkm.tee.gr/wp-content/uploads/2019/04/SBAK_Morfoulaki.pdf [3] http://tkm.tee.gr/wp-content/uploads/2019/04/SBAK_Kepaptsoglou.pdf [4] http://tkm.tee.gr/wp-content/uploads/2019/04/SBAK_Grigoriadou.pdf