Η εθνική στρατηγική για τις μεταφορές και την εφοδιαστική (logistics): Δημήτρης Παπαγιαννίδης, Γενικός Διευθυντής Στρατηγικού Σχεδιασμού Μεταφορών και Οδικής Ασφάλειας

πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_124 της ΠΕΣΕΔΕ

Αναμφισβήτητα η πανδημία επέφερε σημαντικές αλλαγές σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας και έπληξε ιδιαίτερα την επιχειρηματικότητα. Ο κλάδος των Μεταφορών και της Εφοδιαστικής, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή λόγω του κομβικού ρόλου στην τροφοδοσία της αγοράς με είδη πρώτης ανάγκης. Πραγματοποίησε σημαντικά επιτεύγματα μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η διατήρηση υψηλής αποτελεσματικότητας και το μεγάλο έργο στην διανομή αγαθών υψίστης σημασίας, όπως φάρμακα και τρόφιμα.

Αναδείχθηκαν όμως και προβλήματα ιδίως στην αρχή και κυρίως στους άλλους κλάδους πλην της ψυχρής βιομηχανίας, που όπως φαίνεται αιφνιδίασαν ακόμη και κολοσσούς του κλάδου του λιανεμπορίου εξαιτίας:

• Α) έλλειψης κατάλληλων υποδομών ιδίως σε αποθηκευτικούς χώρους
• Β) μερικής λειτουργίας υποδομών με αναβαθμισμένη ψηφιακή τεχνολογία
• Γ) μη επαρκών μέσων μεταφοράς που μείωσαν αρχικά την απόδοση στη διανομή προϊόντων.

 

Γενικά Στοιχεία

Μεταφορές, στον οικονομικό και εμπορικό χώρο, ονομάζονται γενικά οποιεσδήποτε μετακινήσεις επιβατών και φορτίων από έναν τόπο σε έναν άλλον. Ο παλαιότερος διεθνής όρος transportation έχει σήμερα αντικατασταθεί με τον βραχύτερο transport, τον οποίο χρησιμοποιούν και οι κοινωνιολόγοι με την ευρύτερη σημασία της μεταφοράς ανθρώπων και αγαθών γενικά στο χώρο με επικεντρωμένο το ενδιαφέρον στα μέσα “πολλαπλής φοράς” καθώς και στα προσωπικά μέσα μετακίνησης, θεωρούμενα ως βασικοί δημιουργοί του συστήματος διακίνησης αγαθών μέσα στις κοινότητες, τις κοινωνίες και μεταξύ αυτών.

Ο Τομέας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (logistics) αναφέρεται σε ένα σύνολο δραστηριοτήτων, οι οποίες αφορούν στη συνολική διαχείριση του εφοδιασμού μίας επιχείρησης ή μίας αγοράς, και περιλαμβάνει επιμέρους δραστηριότητες, όπως η μεταφορά πρώτων υλών και τελικών εμπορευμάτων, η αποθήκευσή τους, η διαχείριση των αποθεμάτων, ο συντονισμός των δρομολογίων και ο έλεγχος της διανομής των τελικών προϊόντων.

Ο τομέας των μεταφορών είναι μία από τις πρώτες κοινές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) διότι οι μεταφορές έχουν ζωτική σημασία για την ευρωπαϊκή οικονομία. Χωρίς καλές συνδέσεις η Ευρώπη δεν μπορεί να αναπτυχθεί ούτε να ευημερήσει.

•  Αλλαγή του χάρτη του διεθνούς εμπορίου

Θεωρείται δεδομένη η συνεχής ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Ασίας και Ευρώπης (Dicken, 2007), των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου (ΣΕΕ), της διεθνοποίησης των επιχειρήσεων μεταφορών (Marchet et al., 2016), των διεθνών πρωτοβουλιών της ανάπτυξης των χερσαίων και μη υποδομών, αλλά και των εμπορικών πολέμων και των εμποδίων που δημιουργούνται εξαιτίας αυτών κ.ά.

Ιδιαίτερα σημαντική για την Ελλάδα λόγω και της παρουσίας της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά είναι η «Πρωτοβουλία Belt and Road», εμπνευστής της οποίας είναι ο Πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping. Όταν ο επισκέφθηκε την Κεντρική Ασία και τη Νοτιοανατολική Ασία τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο 2013, ανέλαβε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει από κοινού την Οικονομική Ζώνη Μεταξιού και τον Ναυτικό Δρόμο του Μεταξιού του 21ου αιώνα αρχικά «One Belt One Road». Η πρωτοβουλία για την από κοινού δημιουργία της ζώνης και της οδού αγκαλιάζει τη στροφή προς ένα πολυπολικό περιβάλλον, οικονομική παγκοσμιοποίηση, πολιτισμική πολυμορφία και μεγαλύτερη εφαρμογή Τεχνολογιών Πληροφορικής. Έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει το παγκόσμιο καθεστώς ελεύθερων συναλλαγών και την ανοιχτή παγκόσμια οικονομία στο πνεύμα της ανοικτής περιφερειακής συνεργασίας. Επισημαίνεται πάντως ότι οι θαλάσσιες μεταφορές είναι ο πιο διαδεδομένος τρόπος για τη διεκπεραίωση των παγκόσμιων μεταφορών, αντιπροσωπεύοντας το 80% του Παγκόσμιου Εμπορίου και πάνω από 70% σε αξία. Η διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων (containers) σε ευρωπαϊκά λιμάνια αυξάνεται κατά 6% ετησίως, ενώ η κυκλοφορία μέσω των λιμανιών της ΝΑ Ευρώπης αυξάνεται κατά 8% ετησίως.

•  Τεχνολογική πρόοδος

Καταλύτης στην ανάπτυξη του τομέα αποτελούν οι τεχνολογικές εξελίξεις όπως, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) , το Ιντερνέτ των Πραγμάτων (ΙοΤ), τα ασύρματα δίκτυα 5ης γενιάς (5G), η Ανάλυση Μεγάλων Δεδομένων (BDA), η τεχνολογία διαμοιρασμού (Blockchain / DLT), τα ευφυή συστήματα μεταφορών, οι ρομποτικοί αυτοματισμοί των διαδικασιών. Επίσης, οι σιδηροτροχιές υψηλών ταχυτήτων, η ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης και η αυτόνομη οδήγηση, που υποστηρίζονται ένθερμα και από τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ για τη μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων και τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (European Green Deal), θα συμβάλλουν στην πρόοδο του τομέα).

•  Κλιματική αλλαγή / European Green Deal

Η υιοθέτηση μέτρων μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, αλλά και προσαρμογής σε αυτήν επηρεάζει σημαντικά τον τομέα. Η European Green Deal στοχεύοντας στη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη μείωση χρήσης ορυκτών καυσίμων περιλαμβάνει μια δέσμη μέτρων που αφορούν στα προτιμώμενα μέσα μεταφοράς, τα καύσιμά τους, την οργάνωση της εφοδιαστικής αλυσίδας, το θεσμικό πλαίσιο, κ.α.

•  Έξυπνες Μεταφορές

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο τομέας των έξυπνων μεταφορών και της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι θεμελιώδης για την οικονομία. Η πολιτική μεταφορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της (Άρθρο 4(2)(g) και Τίτλος VI.) και ήταν ένας από τους πρώτους τομείς στους οποίους η Ε.Ε. δήλωσε την πρόθεσή της να δημιουργήσει μια κοινή αγορά (Βλ. Λευκές Βίβλοι: COM(1992) 494 final; COM(2001) 370 final; και COM(2011) 144 final).

Οι κύριες προκλήσεις για τον τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνουν τη δημιουργία μιας εύρυθμης λειτουργικής ενιαίας ευρωπαϊκής περιοχής μεταφορών, τη σύνδεση της Ευρώπης με σύγχρονα, πολυτροπικά και ασφαλή δίκτυα μεταφορικών υποδομών και τη μετάβαση προς τις μετακινήσεις χαμηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η οποία συνεπάγεται επίσης τη μείωση άλλων αρνητικών εξωτερικών παραγόντων των μεταφορών (DG MOVE, 2019).

• Ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για το μέλλον

Στο πλαίσιο του επόμενου μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού «Ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για το μέλλον» η χρηματοδότηση επενδύσεων στον τομέα περιλαμβάνει τα παρακάτω:

• Το νέο πρόγραμμα «Invest EU» θα επιτρέψει και θα παρέχει κίνητρα για επενδύσεις, σχετικές ιδίως με τις βιώσιμες υποδομές.
• Η Ε.Ε. προτείνει τη διάθεση 15 δις ευρώ, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» στον τομέα, για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που συνδέονται με τη συνδεδεμένη και αυτόνομη κινητικότητα και τις μεταφορές μηδενικών εκπομπών CO2.
• Η Ε.Ε. προτείνει την ανανέωση του Connecting Europe Facility (CEF), ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης που υποστηρίζει την ανάπτυξη των μεταφορών, της ενέργειας και των ψηφιακών υποδομών στο πλαίσιο των ΔΕΔ – Μ με προϋπολογισμό για τον τομέα της τάξης των 30,6 δις. ευρώ.

Τα «μέσα» ή «δράσεις» για επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής πολιτικής Μεταφορών διατυπώνονται με μια παράθεση 40 «πρωτοβουλιών» (Initiatives) ομαδοποιημένες σε 4 Άξονες. Οι κύριοι άξονες της νέας πολιτικής Μεταφορών της ΕΕ7, είναι:

1. Ύπαρξη «Βιωσιμότητας» (sustainability) σε όλους τους τομείς των μεταφορών,
2. Μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου (greenhouse gas emissions) από τις μεταφορές κατά 60% το 2050 σε σχέση με το 1990,
3. Διατήρηση της ανταγωνιστικότητας σε όλα τα επίπεδα,
4. Διατήρηση του σημερινού επιπέδου κινητικότητας με κάθε τρόπο (είναι μάλιστα χαρακτηριστικός, ο απόλυτος τρόπος με τον οποίο αυτό τίθεται στο κείμενο: curbing mobility is not an option).  

Η Εθνική Στρατηγική για την Εφοδιαστική είναι ένα όραμα με μεσο-μακροπρόθεσμους στόχους και υποστηρίζεται από ένα σχέδιο δράσης (η υλοποίηση του οποίου αποτελεί μνημονιακή υποχρέωση) στο οποίο καταγράφονται οι απαιτούμενοι πόροι για την επίτευξη του οράματος αυτού και των στόχων του.

Το Σχέδιο Δράσης για την Εφοδιαστική θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα εργασιών, με σαφώς καθορισμένα καθήκοντα και αρμοδιότητες μεταξύ του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, τους ενδιαφερόμενους, και με συγκεκριμένα μέτρα και ορόσημα για τη διάρκεια υλοποίησής του.

Το Σχέδιο Δράσης για την εφοδιαστική βρίσκεται σε εξέλιξη με νέο χρόνο ολοκλήρωσης το 2022. Πιο συγκεκριμένα το Σχέδιο Δράσης προωθεί την αναπτυξιακή προσέγγιση της ελληνικής εφοδιαστικής και λαμβάνει υπόψη τις ρεαλιστικές ευκαιρίες της Ελλάδας για να γίνει παγκόσμιος κόμβος εφοδιαστικής, συνεισφέροντας έτσι στην ανάπτυξη της χώρας και την ανάκαμψη της εθνικής οικονομίας.

Πρόκειται επομένως για στρατηγικό στόχο που αφορά στη διεθνή εφοδιαστική και θεωρείται ως πρώτης προτεραιότητας για τη χώρα, λόγω του ότι αποτελεί σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης. Η επίτευξή του δεν περιορίζεται μόνο στην αύξηση των διεθνών εμπορευματικών ροών, αλλά δίνει έμφαση και στην εμπορική διαμεταφορά και ιδίως στις υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας αυτής. Αυτό λαμβάνει υπόψη τις τρέχουσες ανάγκες της χώρας για ανάπτυξη και αύξηση της απασχόλησης.

Ανάπτυξη πρακτικών city logistics

Η άσκηση δραστηριοτήτων της εφοδιαστικής εντός των ορίων πόλης από φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές είναι ένα έργο που δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Η ΕΕ έχει δημοσιεύσει από το 2013 το Urban Mobility Package (Πακέτο Αστικής Κινητικότητας), αλλά τα βιώσιμα City Logistics βρίσκονται ακόμα σε αρχικό στάδιο στην Ευρώπη. Ο νόμος 4302/2014 ήταν η πρώτη προσπάθεια να εισαχθεί το πλαίσιο των Αστικών Μεταφορών και Διανομής (Urban Logistics) στην Ελλάδα. Θέτει τις βασικές αρχές για την προσωρινή αποθήκευση και στάθμευση των μεταφορικών μέσων στις δημοτικές περιοχές και τη διανομή από τα Αστικά Κέντρα Ενοποίησης (UCC) στα σημεία διανομής για αποσυμφόρηση με στόχο μια ρυθμιζόμενη πρόσβαση σε όλη την πόλη (Περίοδος εφαρμογής: 2017-2021)

Στόχος: Ο κύριος στόχος των επενδύσεων που περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο άξονα είναι η προώθηση της πράσινης μετάβασης, με στόχο τον συντονισμό δράσεων που αποσκοπούν στη πράσινη, έξυπνη, ασφαλέστερη και δίκαιη αστική κινητικότητα.

Ο στόχος αυτός ευθυγραμμίζεται και αποτελεί μέρος των σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας και της εθνικής στρατηγικής για την αειφόρο κινητικότητα (όπως απεικονίζεται στο Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας και Κλίματος-NECP). Οι σχετικές επενδύσεις, οι οποίες αποσκοπούν στη βελτίωση του τομέα των μεταφορών μέσω της ηλεκτροκίνησης, αναμένεται να συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Επιπλέον, ο άξονας συμβάλλει στην ανάκαμψη, την ευημερία και την ανθεκτικότητα της ελληνικής οικονομίας μέσω της ενίσχυσης των νέων τεχνολογιών στους τομείς της κατασκευής, της διαχείρισης έργων, της παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων και των υπηρεσιών, συμβάλλοντας στη μείωση της ανεργίας των νέων και δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης για ανθρώπινο δυναμικό υψηλής ειδίκευσης.

Περίληψη: Η μετάβαση σε ένα πράσινο και βιώσιμο σύστημα μεταφορών αποτελεί βασική προτεραιότητα για την Ελλάδα. Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στον άξονα προωθούν τη πράσινη, έξυπνη και οικονομική κινητικότητα (συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών και δημόσιων μεταφορών). Ο άξονας εισάγει μεταρρυθμίσεις που επιτρέπουν την εγκατάσταση και τη λειτουργία εξοπλισμού φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων (ΗΟ) και προωθεί επενδύσεις που θα δημιουργήσουν τις απαιτούμενες υποδομές σε πόλεις και άλλα σημεία ενδιαφέροντος, προσβάσιμα στο ευρύ κοινό.

Η ηλεκτροκίνηση συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και ευνοεί τη διείσδυση ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα. Εξυπηρετεί επίσης τρεις στόχους του EU Taxonomy regulation και συγκεκριμένα τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, καθώς και την πρόληψη και τον έλεγχο της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι δράσεις του συγκεκριμένου άξονα προωθούν την ψηφιακή μετάβαση εισάγοντας το σχεδιασμό και την εφαρμογή νέων τεχνολογιών και υποστηρίζοντας την καινοτομία. Σύνδεση με European Flagship: «Recharge and Refuel»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Κύριος στόχος της ελληνικής εφοδιαστικής, είναι η παροχή αποτελεσματικών, αξιόπιστων, πλήρως ενοποιημένων και βιώσιμων υπηρεσιών logistics, οι οποίες καλύπτουν τις ανάγκες των πελατών, βελτιώνοντας το επίπεδο εξυπηρέτησης και διατηρώντας ένα ανταγωνιστικό κόστος.

Η Ελλάδα προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της από την ανάπτυξη του Τομέα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (logistics), πρέπει να προσελκύσει διεθνείς εμπορευματικές μεταφορές και να επωφεληθεί από τη μοναδική ευκαιρία για την αύξηση των εμπορευματικών ροών μέσω του πλέον αναβαθμισμένου οδικού, σιδηροδρομικού, θαλάσσιου και εναέριου δικτύου της.

Σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη του τομέα αποτελεί η υλοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Μεταφορών 2019-2037. Η βασική επιδίωξη είναι να αποτελέσει τη βάση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των υποδομών και υπηρεσιών μεταφορών στην Ελλάδα σε μεσοπρόθεσμο (2027) και μακροπρόθεσμο ορίζοντα (2037), και να επιτύχει τους Στρατηγικούς Στόχους (ΣΣ) όπως ορίζονται από τη Συγγραφή Υποχρεώσεων της σύμβασης της ΕΙΒ, οι οποίοι συνδέουν τον τομεακό σχεδιασμό με την εθνική αναπτυξιακή στρατηγική (ΥΠΥΜΕ, 2019, σ. 27).

Η ηλεκτροκίνηση είναι ένας τομέας o οποίος είναι προτεραιότητα ως θέμα στην ατζέντα για τις Μεταφορές της Ελλάδας και της ΕΕ.

Σημαντικό όμως είναι οι οδικές μεταφορές να πραγματοποιούνται σε ασφαλείς δρόμους. Είναι πραγματικά απαράδεκτο, τον 21ο αιώνα να θρηνούμε εκατοντάδες ακόμη και χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, λόγω τροχαίων ατυχημάτων. Από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών έχουν εντοπιστεί 7.000 επικίνδυνα σημεία σε όλο το εθνικό οδικό μας δίκτυο, τα οποία, με την χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θα επιδιορθωθούν πολύ σύντομα.

Η ανάπτυξή του Εθνικού Σχέδιο Δράσης για την Εφοδιαστική βρίσκεται σε εξέλιξη με νέο χρόνο ολοκλήρωσης το 2022, υποστηρίζει τις κυβερνητικές στρατηγικές με στοχευμένες επενδύσεις ώστε να γίνει η Ελλάδα ένα ηγετικό κέντρο logistics σε παγκόσμιο επίπεδο, το οποίο αναμένεται να συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα της χώρας και δημιουργώντας εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας.