ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΚΤΩΝ: Αίτια – Αντιμετώπιση – Θεσμικό πλαίσιο

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_114 της ΠΕΣΕΔΕ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η χώρα µας περιβάλλεται από πολύ µεγάλο µήκος ακτών – 16.300 km – συγκριτικά µε την επιφάνειά της και µε επι τοις εκατό ποσοστό ακτογραµµής/περίµετρο 93% κατατάσσεται στην 4η θέση  µετά την Ισλανδία,  τη Μ. Βρετανία και  τη Νορβηγία. Τα τελευταία χρόνια η παράκτια ζώνη πιέζεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, µε σηµαντικότερο το πρόβληµα  της διάβρωσης των ακτών. Το πρόβληµα εντείνεται λόγω της κλιµατικής αλλαγής, που επηρεάζει και τη λειτουργία των λιµενικών και παράκτιων τεχνικών έργων τα οποία χρήζουν πλέον επανασχεδιασµού/αναβάθµισης.

ΑΙΤΙΑ

Η διάβρωση των ακτών µπορεί να οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες. 

Κλιµατικές αλλαγές:

1. Μεταβολή στη συχνότητα εµφάνισης και έντασης των ανέµων.  Αν θεωρήσουµε µια ακτή στην οποία έχει αποκατασταθεί µια δυναµική ισορροπία τις τελευταίες δεκαετίες (ή ακόµη και αιώνες) µε ισορροπηµένο ισοζύγιο φερτών υλών, µε τις µεταβολές στη συχνότητα εµφάνισης και στην ένταση των ανέµων εξαιτίας της κλιµατικής αλλαγής, µπορεί να διαταραχθεί το υφιστάµενο ισοζύγιο της ακτής και να προκύψει έλλειµµα και συνεπώς διάβρωσή της. Προφανώς η διάβρωση θα συνοδεύεται από πρόσχωση σε άλλη ακτή.

2. Δράση µεγάλου ύψους κυµατισµών. Το  χειµώνα, οι µεγάλου ύψους κυµατισµοί µεταφέρουν την άµµο εγκάρσια στην ακτή προς τα ανοιχτά (διάβρωση-χειµερινό προφίλ). Το καλοκαίρι, µεταφέρεται η άµµος προς την ακτή από τους ήπιους κυµατισµούς και αποκαθίσταται (πρόσχωση-θερινό προφίλ). Ωστόσο, λόγω κλιµατικής αλλαγής, µπορεί να διαταραχθεί η παραπάνω ισορροπία. Εάν εµφανιστούν ακραία καιρικά φαινόµενα (δηλαδή κυµατισµοί µεγάλου ύψους), η άµµος µπορεί να µεταφερθεί αρκετά βαθιά, βαθύτερα από ό,τι στο παρελθόν, και σε βάθη µεγαλύτερα του βάθους «κλεισίµατος». Από τα βάθη αυτά είναι πιθανόν να µη µπορεί να επιστρέψει, µε τους θερινούς κυµατισµούς  µε αποτέλεσµα να µη συντελεστεί πλήρως η διεργασία της πρόσχωσης και να µην αποκατασταθεί πλήρως η πραγµατοποιούµενη διάβρωση.

3. Αύξηση µέσης στάθµης της θάλασσας. Μελλοντικά, κάτω από συνθήκες µόνιµης ανύψωσης της στάθµης της θάλασσας λόγω των κλιµατικών µεταβολών (λιώσιµο των πάγων και θερµοκρασιακή διαστολή λόγω της αύξησης της µέσης θερµοκρασίας), το προφίλ ισορροπίας θα πρέπει να είναι παρόµοιο µε το υφιστάµενο εφόσον το υλικό της ακτής και οι κυµατικές συνθήκες δεν µεταβληθούν σηµαντικά.

4. Μεταβολές στην ένταση και συχνότητα βροχοπτώσεων. Οι µεταβολές αυτές επηρεάζουν τις διαβρώσεις των εδαφών της ενδοχώρας και συνεπώς και τη φυσική τροφοδότηση των ακτών µε χερσογενές ίζηµα, που πραγµατοποιείται µέσω των ποταµών και των χειµάρρων.

Σε πολλές παράκτιες περιοχές τα αίτια της  διάβρωσης βρίσκονται συνήθως στον συνδυασµό των παραπάνω παραγόντων, µε κάθε παράγοντα να επηρεάζει µε διαφορετική βαρύτητα το φαινόµενο.

Ανθρώπινες επεµβάσεις:

5. Κατασκευή παράκτιων έργων.

6. Λατοµεύσεις παράκτιου υλικού.

7. Κατασκευή φραγµάτων.

8. Έντονη αστικοποίηση παράκτιων περιοχών.

Κάθε έργο που κατασκευάζεται στην παράκτια ζώνη αποτελεί εµπόδιο στη φυσική εκτόνωση των παράκτιων µηχανισµών επί της ακτής και µεταβάλλει την παράκτια κίνηση των ιζηµάτων (άµµος και χαλίκια). Διαταράσσεται η ισόρροπη κατανοµή των ιζηµάτων, µε αποτέλεσµα να παρατηρούνται αλλού έντονες προσχώσεις και αλλού έντονες διαβρώσεις.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

1. Περιορισµός των αιτίων που επιτείνουν την κλιµατική αλλαγή και προσεκτικός σχεδιασµός των ανθρώπινων επεµβάσεων-έργων.

2. Κατασκευή “σκληρών” επεµβατικών µεθόδων απο σκυρόδεµα ή απο φυσικούς ογκολίθους. Ενδεικτικά αναφέρεται η κατασκευή παράλληλων προβόλων µε στέψη πάνω απο τη Μέση Στάθµη Θάλασσας (ΜΣΘ) κάθετα στην ακτή.  Οι κατασκευές αυτές σταθεροποιούν την ακτή ανάµεσα στους προβόλους όταν υπάρχει στερεοµεταφορά κατά µήκος της  ακτής. Κατάντη όµως των κατασκευών η διάβρωση της ακτής συνεχίζεται. Ταυτόχρονα σε περιοχές επιβαρηµένες περιβαλλοντικά (π.χ. Θερµαϊκός Κόλπος) µπορεί να προκληθεί σηµαντική υποβάθµιση της ποιότητας των νερών ανάµεσα στους προβόλους ιδιαίτερα κατά τους θερινούς µήνες, λόγω της µη ικανοποιητικής ανανέωσής τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα της Παραλίας  Κατερίνης όπου η κατασκευή προβόλων οδήγησε σε σηµαντικά προβλήµατα ποιότητας νερού, λόγω της διακοπής της παράκτιας κυκλοφορίας και της αποµόνωσης ευτροφικών µαζών. Το αποτέλεσµα ήταν εµφανές µε έντονη δυσοσµία, θολότητα, ευτροφισµό κλπ.

3. Κατασκευή “ήπιων” επεµβατικών µεθόδων απο φυσικούς ογκολίθους ή µε γαιοσωλήνες απο τεχνητό υφαντό γεωύφασµα υψηλής αντοχής µε άµµο σε θέσεις και διατοµές που υποδεικνύει η Ακτοµηχανική µελέτη. Η στέψη των  πυθµενικών κυµατοθραυστών  είναι  κάτω απο τη ΜΣΘ  (ύφαλες κατασκευές)  επιτρέποντας το νερό να κυκλοφορεί από πάνω, πράγµα που βοηθά την ανανέωση των νερών της λιµενολεκάνης. Η εγκατάσταση των παραπάνω ύφαλων προβόλων µέσα στη ζώνη θραύσης έχει σαν αποτέλεσµα την παγίδευση µέρους των φερτών και την αποφυγή της διάβρωσης. Η ολοκλήρωση της κατασκευής γίνεται µε ή χωρίς τεχνητή αναπλήρωση µε άµµο.

4. “Ήπια” επεµβατική µέθοδος είναι η τεχνητή ανάπλαση της ακτής µε άµµο (beach nourishment). Είναι η πλέον διαδεδοµένη ήπια µέθοδος προστασίας ακτών από διάβρωση. Στη µέθοδο αυτή απλά τροφοδοτείται η ακτή µε άµµο που λαµβάνεται από άλλες ακτές όπου υπάρχει περίσσεια υλικού αλλά και από τη θάλασσα σε βάθη µεγαλύτερα των 15 µ. Το υλικό τοποθετείται έτσι ώστε να επεκτείνεται η ακτή προς τη θάλασσα. Το ύψος που γίνεται η εναπόθεση του υλικού είναι της τάξης των 1-2 m πάνω από τη ΜΣΘ. Μετά την εναπόθεση της άµµου οι κυµατισµοί θα διαµορφώσουν µια νέα κατάσταση “ισορροπίας”. Ανάλογα µε τη µέση διάµετρο των κόκκων που µπορεί να είναι µεγαλύτερη, ίση ή µικρότερη από αυτή των κόκκων της υφιστάµενης ακτής, θα διαµορφωθούν ανάλογα προφίλ. Τα προφίλ αυτά  θα έχουν πιο ήπια, ίση ή µεγαλύτερη κλίση από την υφιστάµενη αντίστοιχα, µε αποτέλεσµα τη διατήρηση του πλάτους της νέας παραλίας που διαµορφώθηκε, ή την µερική ή και ολική απώλειά της.

5. Συνδυασµός τεχνητής ανάπλασης και βυθισµένων  πλευρικών ή παράλληλων στην ακτή προβόλων. Η τεχνητή ανάπλαση µπορεί να συνοδεύεται και από άλλα τεχνικά έργα προστασίας που βοηθούν στον εγκλωβισµό των ποσοτήτων άµµου που µεταφέρθηκαν και ελαχιστοποιούν τις πλευρικές και τις εγκάρσιες απώλειες. Έτσι µπορεί να κατασκευαστούν πλευρικά πρόβολοι ή παράλληλα στην ακτή βυθισµένοι κυµατοθραύστες.  Στην τελευταία περίπτωση  (Perched beach) η δράση του βυθισµένου κυµατοθραύστη είναι διπλή: εµποδίζει την διαφυγή της άµµου προς τα ανοιχτά ενώ ταυτόχρονα προστατεύει την ακτή από τη διαβρωτική δράση των µεγάλων κυµατισµών οι οποίοι θραύονται πάνω από αυτήν. 

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Τα έργα αντιµετώπισης διάβρωσης ακτών ή ανάπλασης παραλιών εκτελούνται σύµφωνα µε τη διαδικασία των άρθρων 12 (προστατευτικά έργα) και 14 (ανάπλαση παραλιών) του Ν. 2971/2001 περί αιγιαλού και παραλίας. Για τις Αµµοληψίες ο βασικός νόµος που υπάρχει είναι ο  Αναγκαστικός Νόµος 1219/38 (Βασίλειο της  Ελλάδος).Την τελική  έκδοση της άδειας παραχώρησης για την εκτέλεση του έργου εκδίδει το Υπουργείο Οικονοµικών  (για έργα στη θάλασσα) ή η Γ.Γ. Αποκεντρωµένης (για έργα εντός αιγιαλού ή παραλίας). Η συνήθης διάρκεια για την έκδοση της  παραπάνω άδειας είναι 20-24 µήνες. Πολύς χρόνος αν αναλογιστεί κανείς τη συχνότητα και ένταση των φαινοµένων που επηρεάζουν την υπο µελέτη περιοχή.

Η βελτίωση του υπάρχοντος εθνικού θεσµικού πλαισίου κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία. Η αναγκαιότητα αυτή µάλιστα ενισχύεται από τις υποχρεώσεις της χώρας µας για αντιµετώπιση του προβλήµατος σε διεθνές επίπεδο. Για το σκοπό αυτό διαµορφώθηκε η Οδηγία  Πλαίσιο 2008/56/ΕΚ για τη Θαλάσσια Στρατηγική, η οποία στοχεύει στην προαγωγή της αειφόρου χρήσης των θαλασσών, στη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστηµάτων και στην προστασία των βασικών πόρων από τους οποίους εξαρτώνται οι κοινωνικές και οικονοµικές δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη θάλασσα. Η συνθήκη της Βαρκελώνης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα της προσπάθειας απο κοινού των χωρών που περιβάλουν την Μεσόγειο να υιοθετηθούν δράσεις  για την προστασία της βιοποικιλότητας και του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ-ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ-ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝ

Ζητούµενο σε έργα αντιµετώπισης της διάβρωσης των ακτών είναι και η χρηµατοδότηση αυτών των έργων. Ευρωπαικά προγράµµατα µέσω ΕΣΠΑ ή αναπτυξιακού νόµου που αφορά τον τουρισµό και το περιβάλλον είναι “ανοιχτά” για χρηµατοδότηση φορέων του δηµοσίου και ιδιωτικών φορέων (ξενοδοχεία, τουριστικές επιχειρήσεις ). Χαρακτηριστικό παράδειγµα προς µίµηση στην παρούσα φάση είναι η συµµετοχή της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας σε πρόγραµµα του ΕΣΠΑ 20142020, µε το ποσό των 5.000.000 ευρώ, για έργα   προστασίας απο τη διάβρωση σε Δήµους της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας που έχουν “ώριµες” µελέτες δηλαδή  µελέτες εγκεκριµένες µε άδεια παραχώρησης για την εκτέλεση του έργου αντιµετώπισης της διάβρωσης. 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η παράκτια διάβρωση αποτελεί ένα σηµαντικό πρόβληµα. Το 25% των ακτών της Ευρώπης διαβρώνεται εξ αιτίας των ανθρώπινων επεµβάσεων. Και όµως, η παράκτια διάβρωση δεν µπορεί να αντιµετωπίζεται ως ένα πρόβληµα µεµονωµένο και να θεραπεύεται µόνο µε κατασκευαστικά έργα. Η διάβρωση πρέπει να αντιµετωπίζεται ως τµήµα µιας Ολοκληρωµένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης, πρέπει να αντιµετωπίζεται ως µέρος αυτού του πολύπλοκου παράκτιου συστήµατος στο οποίο συνυπάρχουν η φύση και ο άνθρωπος. 

Οι ακτές µας είναι ένας πολύτιµος φυσικός πόρος που βρίσκεται σε ανεπάρκεια και πρέπει να τον προστατέψουµε, για να προστατέψουµε το ίδιο το µέλλον µας. Και όπως είπε ο Μαχάτµα Γκάντι «οι φυσικοί πόροι του πλανήτη µας είναι αρκετοί για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όλων µας, αλλά όχι την πλεονεξία µας».