Share
∗Σταυρούλα Κατσόγιαννη
Τις προτάσεις της ΠΕΕΓΕΠ για την αξιοποίηση και αποκατάσταση των λόφων της πρωτεύουσας παρουσιάζει στο Εργοληπτικόν Βήμα No_143 η Πρόεδρος, Γεωπόνος Αρχιτέκτων τοπίου ∗Σταυρούλα Κατσόγιαννη.
Οι λόφοι της Αθήνας, αποτελούν πολύτιμους «πνεύμονες» πρασίνου, χαρακτηριστικά δείγματα μεσογειακού τοπίου, στενά συνδεδεμένοι με την ιστορία αλλά και τη ζωή της πόλης: ο λόφος της Ακρόπολης του Φιλοπάππου, του Λυκαβηττού, του Κολωνού, του Στρέφη, του Αρδηττού κλπ. Στις αρχές του 20ου αιώνα η Φιλοδασική Ένωση ανέλαβε την πρωτοβουλία της αναδάσωσης των λόφων που βρίσκονταν γύρω και μέσα στην πόλη της Αθήνας.
Τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρείται σταδιακή υποβάθμιση των υποδομών και μείωση της βλάστησης, με αποκορύφωμα την τελευταία πενταετία. Ο ρυθμός ξήρανσης και απομάκρυνσης δέντρων και θάμνων έχει αυξηθεί δραματικά.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τι θα συμβεί τα επόμενα χρόνια. Υπάρχουν διάφορα σενάρια. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν η διάρκεια και η συχνότητα των ξηρότερων καλοκαιριών, καθώς και η εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων.
Τι επιπτώσεις θα έχουν αυτές οι αλλαγές;
- -Μετατοπίσεις και κατάρρευση οικοσυστημάτων.
- -Επέκταση των λιβαδιών σε βάρος των δασικών εκτάσεων.
- -Αυξημένη θνησιμότητα λόγω ξηρασίας.
- -Μικρότερη ανάπτυξη και αποθήκευση άνθρακα.
- -Ενίσχυση των ακραίων καιρικών φαινομένων και πυρκαγιών.
- -Έλλειψη υδάτινων πόρων και ανεπάρκεια υποδομών αποθήκευσης νερού.
- -Εξάπλωση εντόμων και ασθενειών.
- -Διάβρωση και υποβάθμιση των εδαφών.
Ανεξάρτητα από το πόσο άμεσες ή έμμεσες είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα φυτά, ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ θα είναι ότι θα υπάρξουν αλλαγές στα χαρακτηριστικά και τη σύνθεση του αστικού τοπίου όπως το γνωρίζουμε και τελικά αλλαγές στην αντίληψη για την ταυτότητα κάθε τόπου ή πόλης.
Η προσαρμογή των αστικών δέντρων και των οικοσυστημάτων τους στις τρέχουσες και προβλεπόμενες κλιματικές επιπτώσεις είναι πολύ σημαντική, ωστόσο λίγες προσπάθειες έχουν γίνει για τη συστηματική αξιολόγηση της τρωτότητας των αστικών δέντρων με στόχο τη διάδοση και την ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων στη λήψη αποφάσεων ή περαιτέρω δράση.
Ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τη βιωσιμότητα των δέντρων;
Έχει διαπιστωθεί ευρέως ό,τι η βροχόπτωση και η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου είναι οι κύριες κλιματικές μεταβλητές που επηρεάζουν την ανάπτυξη για τα περισσότερα είδη δέντρων παγκοσμίως.
Μια αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη, μόνο όταν αυτές οι αυξήσεις είναι σχετικά μέτριες και ενώ υπάρχει επαρκής υγρασία.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δέντρα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε θερμοκρασίες περιβάλλοντος πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου (> 40 °C) μόνο για μικρά χρονικά διαστήματα και υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει επαρκής υγρασία στο έδαφος.
Σχέδιο διάσωσης «πνευμόνων» πρασίνου
Τι πρέπει να γίνει; Το σίγουρο είναι ό,τι χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αποκατάστασης, που να περιλαμβάνει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα, με τρεις βασικούς στόχους:
1.Επιβράδυνση της αλλαγής και της απώλειας του οικοσυστημάτος των λόφων, μέσω της προστασίας των φυσικών πόρων.
2.Ενίσχυση της ανθεκτικότητας μέσω της φυτοπροστασίας, της διατήρησης της βιοποικιλότητας και της διαχείρισης των υδάτινων πόρων.
3.Μετάβαση του οικοσυστημάτος στις νέες κλιματικές συνθήκες με επιλογή ανθεκτικών φυτικών ειδών.
Το σχέδιο αποκατάστασης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν την:
- -Διατήρηση του χαρακτήρα του τοπίου,
- -ορθολογική διαχείριση των υδάτων και των εδαφών,
- -αύξηση της βιοποικιλότητας και του ποσοστού των φυτεύσεων,
- -προστασία των ενδημικών φυτών,
- -συντήρηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών,
- -δημιουργία βιότοπων και ενίσχυση της άγριας ζωής.
To Σχέδιο δράσης χωρίζεται σε πέντε μέρη:
1.Πολιτική και προγραμματισμός
Απαιτείται πολιτική βούληση και συλλογικό σχέδιο δράσης με τη συνεργασία καταρχήν όλων των εμπλεκόμενων φορέων, αλλά και ερευνητικών κέντρων, επαγγελματικών φορέων κλπ. Ό ρόλος του κάθε εμπλεκόμενου φορέα, θα πρέπει να είναι ξεκάθαρος, με τον διαχειριστή που στην προκειμένη περίπτωση είναι ο Δήμος, να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, α. γιατί εκπροσωπεί την κοινωνία και β. διαθέτει την γνώση του τι πρέπει να γίνει.
2.Προστασία των φυσικών Πόρων και αναβάθμιση Υποδομών
Πρωταγωνιστικό ρόλο στο σχεδιασμό, κατά τη γνώμη μου, είναι η ορθολογική διαχείριση του νερού και του εδάφους όπου θέτουν τα θεμέλια ενός υγιούς, λειτουργικού οικοσυστήματος. Η προστασία των φυσικών πόρων και η αναβάθμιση των υποδομών θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από λύσεις βασισμένες στη φύση. Λύσεις οι οποίες έχουν εφαρμοστεί παλαιότερα στο λόφο του Φιλοπάππου, κατά τη διάρκεια ενός πρωτοπόρου έργου, που οραματίστηκε ο γεωπόνος Δημήτρης Παπαδήμας και υλοποίησε με την υπηρεσία πρασίνου, τη δεκαετία του 80. Κατασκευάστηκαν τοιχία αντιστήριξης, ραμπόσκαλες, λιθόστρωτα μονοπάτια, πέτρινα γεφύρια οροθετήθηκαν βασικά μονοπάτια, παρεμβάσεις που δεν είναι μόνο αισθητικού χαρακτήρα, αλλά οριοθετούν την κίνηση των επισκεπτών και προστατεύουν από τη διάβρωση. Τα αυθαίρετα μονοπάτια από τους επισκέπτες των λόφων, διευκολύνουν την κίνηση και τη γρήγορη ροή του νερού, καθώς και την παράσυρση των κόκκων του εδάφους. Επίσης κατασκευάστηκαν συλλεκτήριοι αγωγοί απορροής επιφανειακών υδάτων, δίκτυο άρδευσης, με την χρήση βασικής δεξαμενής αποθήκευσης νερού και με την χρήση δεξαμενής διανομής στην κορυφή του λόφου, που διένεμε το νερό σε τρία δίκτυα. Και όλα αυτά με τη χρήση τοπικών πόρων. Υποδομές που θα πρέπει να συντηρηθούν αλλά και να αναβαθμιστούν για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του σήμερα.
3.Διαχείριση υφιστάμενης βλάστησης:
Πρώτα από όλα απαιτείται σεβασμός και προστασία της αυτοφυούς βλάστησης και να μην κόβεται για λόγους πυροπροστασίας, πριν την ξήρανσή της, δεύτερον σεβασμός και ορθή διαχείριση των υφιστάμενων θάμνων, όπου οριοθετούν την κίνηση και προστατεύουν από τη διάβρωση και βέβαια στόχος είναι η μεγιστοποίηση της ζωής των υφιστάμενων δέντρων.
Τα αστικά δέντρα είναι τα μοναδικά περιουσιακά στοιχεία που, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες υποδομές μιας πόλης, αυξάνουν την αξία τους καθώς μεγαλώνουν, παρέχοντας τα μεγαλύτερα οφέλη τους στην ωρίμανση. Ως εκ τούτου, πρέπει να αγωνιστούμε για τα υφιστάμενα δέντρα και να τους παρέχουμε μακρά, υγιή ζωή.
Ο προγραμματισμός απαιτεί:
- –Αύξηση του προϋπολογισμού διαχείρισης.
- –Έλεγχος χωροκατακτητικών φυτών και παθογόνων.
- –Περιορισμός της εξάπλωσης ασθενειών.
- –Εκπαίδευση προσωπικού στην ορθή διαχείριση του Πρασίνου.
4.Νέες φυτεύσεις:
Οι εξαγγελίες των δημοτικών Αρχών (σε παγκόσμιο επίπεδο) για τη φύτευση δέκα χιλιάδων, εκατό χιλιάδων δέντρων ένα εκατομμύριο δέντρων, θεωρώ ότι δεν θα έχει θετικό αντίκτυπο στην αύξηση του ποσοστού αλλά και της ποιότητας του Πρασίνου, σε μια πόλη, αν δεν τηρηθούν προδιαγραφές, αν δεν επιλεγούν τα κατάλληλα είδη, αν δεν βρεθούν οι πόροι για την ορθή διαχείριση τους.
Μια μελέτη στο Λονδίνο διαπίστωσε ότι το 30 με 50 τοις εκατό των νεοφυτευμένων αστικών δέντρων δεν φθάνουν στην ηλικία των δέκα ετών. Ας αντιμετωπίσουμε την ευθραυστότητα και τη θνησιμότητα των αστικών φυτών ως ευκαιρία να δημιουργήσουμε πιο ανθεκτικό και στοχευμένο πράσινο.
Η διαφορετικότητα είναι ένα κλειδί για ένα επιτυχημένο πρόγραμμα φύτευσης. Η υπερφύτευση ενός είδους σε μια περιοχή μπορεί να οδηγήσει στη συγκέντρωση εντόμων και ασθενειών που μπορούν να καταστρέψουν μεγάλο μέρος των δέντρων σε μια αστική περιοχή.
Μια λογική στρατηγικής για τις αστικές φυτεύσεις είναι να
- –Περιορίσουμε οποιοδήποτε είδος μεταξύ 5% και 10% του συνόλου. Έτσι, εάν συμβεί κάποια ασθένεια ή προσβολή από έντομα, το 90-95% του πληθυσμού του δέντρου θα παραμείνει ανεπηρέαστο και άθικτο.
- –Επιλέξουμε κατάλληλα είδη για την τοποθεσία, λαμβάνοντας υπόψη τον χαρακτήρα του τοπίου αλλά και τις τρέχουσες και μελλοντικές κλιματικές συνθήκες.
- –Δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την υγιή ανάπτυξη των δέντρων επενδύοντας σε μεγαλύτερους όγκους εδάφους για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και αποκαθιστώντας την υδρολογία, τη διαπερατότητα και τον κύκλο των θρεπτικών συστατικών.
- –Εφαρμόσουμε πιλοτικές φυτεύσεις νέων ειδών δέντρων ανθεκτικών στα πιο ξηρά κλίματα, τις ασθένειες.
5.Διαχείριση κινδύνων
Χρειάζεται:
- –Σχέδιο προστασίας από πυρκαγιές και ακραία καιρικά φαινόμενα.
- –Προϋπολογισμός διαχείρισης έκτακτων αναγκών.
- –Προϋπολογισμός αποκατάστασης ζημιών.
Οι φυτεύσεις της Φιλοδασικής εταιρίας στους λόφους της Αθήνας, η διαμόρφωση και οι φυτεύσεις του Δημήτρη Πικιώνη στους λόφους της Ακρόπολης και Φιλοπάππου, οι παρεμβάσεις του Δ. Παπαδήμα και της υπηρεσίας Πρασίνου, δεν έβλαψαν αλλά αναβάθμισαν τους λόφους. Δεν έχουμε να φοβόμαστε κάποιες περαιτέρω επιπτώσεις αποκαθιστώντας συνολικά τους λόφους σύμφωνα με τις ανάγκες τους.
Οι λόφοι αποτελούν ένα τοπίο πολιτισμικής και φυσικής αξίας. Δεν είναι στατικά μνημεία του παρελθόντος, αλλά δυναμικά πολιτισμικά τοπία, αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας και της ζωής της Αθήνας. Η προστασία τους είναι ζήτημα τιμής και ζωής για εμάς.
πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_143 της ΠΕΣΕΔΕ
