ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Ψηφιακή Γεωργία & Αγροτική Ανάπτυξη: Πού βρισκόμαστε σήμερα;

22:44 - 24/08/2024

Ο Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Δημήτριος Οδ. Παπαγιαννίδης, αναλύει στο Εργοληπτικόν Βήμα τις προοπτικές και ευκαιρίες που ανοίγει στην αγροτική οικονομία η χρήση νέων τεχνολογιών παρουσιάζοντας τις πρωτοβουλίες που έχει λάβει η Πολιτεία για την προώθηση της πράσινης μετάβασης στην γεωργική παραγωγή και εντοπίζοντας τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής ψηφιακού μετασχηματισμού.

Δημήτριος Οδ. Παπαγιαννίδης Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Δημήτριος Οδ. Παπαγιαννίδης

Η ψηφιακή επανάσταση και η καινοτομία, ως διαδικασία και λογική προώθησης νέας γνώσης και νέων τεχνολογιών, δημιουργούν νέα δεδομένα στην οικονομική και όχι μόνο ανάπτυξη, συνιστώντας βασικές παραμέτρους του στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού για τα επόμενα χρόνια, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε, ως βασικότερες προτεραιότητές της για την προγραμματική περίοδο 2023-2027 την αύξηση του επιπέδου φιλοδοξίας της δράσης για το περιβάλλον και το κλίμα μέσα από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (“Green Deal”), την καλύτερη αξιοποίηση της θετικής σύνδεσης Έρευνας-Καινοτομίας-Παροχής Συμβουλών (σύστημα AKIS) καθώς και την εισαγωγή και χρήση της καινοτομίας, κυρίως μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού στον αγροτικό τομέα.

Η προώθηση της γνώσης, της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης στον τομέα της γεωργίας και στις αγροτικές περιοχές είναι ένας οριζόντιος στόχος πολιτικής, που λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη στο σχεδιασμό του Στρατηγικού Σχεδίου της νέας ΚΑΠ και ο οποίος απαντά στην ανάγκη για μια εξυπνότερη, πιο σύγχρονη και βιώσιμη Γεωργία.

Οι αναλύσεις που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποδεικνύουν ότι ακόμα και η αύξηση του επιπέδου φιλοδοξίας της δράσης για το περιβάλλον και το κλίμα μπορεί να επιτευχθεί με την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών, τόσο στις συμβατικές όσο και στις άλλες μορφές γεωργίας, που περιλαμβάνουν την τεχνογνωσία, την καινοτομία και την τελευταία σχετική τεχνολογία, όπως της γεωργίας ακριβείας, ως μέσο μείωσης του κόστους εισροών και ταυτόχρονης προστασίας του περιβάλλοντος μέσα από την ορθολογικότερη χρήση των φυσικών πόρων, των αγροχημικών, του πολλαπλασιαστικού υλικού, κλπ.

Εκτός από τη χρηματοδότηση της καινοτομίας μέσω του Στρατηγικού Σχεδίου της ΚΑΠ με τα προγράμματα των Σχεδίων Βελτίωσης, της Μεταποίηση Γεωργικών Προϊόντων, της Συνεργασίας, των Γεωργικών Συμβουλών και του LEADER ύψους πάνω από 1 δις €, έχει προβλεφθεί και πρόσθετη χρηματοδότηση περίπου 10 δις € μέσω του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» για τη στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των τροφίμων, της γεωργίας, της ανάπτυξης της υπαίθρου και της βιοοικονομίας, σε άμεση συνέργεια με τις παρεμβάσεις για την αγροτική ανάπτυξη που συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).

Ο ρυθμός της τεχνολογικής καινοτομίας προχωρεί πιο γρήγορα από ποτέ και υπάρχει ανάγκη να διασφαλιστεί ότι ο γεωργικός τομέας δεν θα μείνει πίσω, αλλά μπορεί να εκμεταλλευτεί πλήρως αυτή την “ψηφιακή επανάσταση” και τις τεράστιες δυνατότητες που του δίνονται να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές προκλήσεις και να προσαρμοστεί έγκαιρα στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται.

Στην κατεύθυνση αυτή είναι απαραίτητες οι επενδύσεις για την καινοτομία που θα συνεισφέρουν τόσο στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού τομέα, όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος και στην προσαρμογή και άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η νέα ΚΑΠ θα συνεχίσει να υποστηρίζει το μοντέλο της διαδραστικής καινοτομίας, το οποίο ενισχύει τη συνεργασία μεταξύ των φορέων προκειμένου να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τα συμπληρωματικά είδη γνώσεων με σκοπό τη διάδοση πρακτικών λύσεων. Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες που παρέχονται από κοινοτικές πρωτοβουλίες, όπως της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης για την Καινοτομία (European Innovation Partnership-EIP), αλλά και των Τοπικών Προγραμμάτων LEADER ως πολυτομεακά εργαλεία ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών.

Γιατί η εισαγωγή καινοτομίας στη Γεωργία, ως μέσο, δεν θα ωφελήσει μόνο τον γεωργικό τομέα αλλά στο σύνολό τους τις αγροτικές περιοχές, αξιοποιώντας καινοτόμες πρακτικές για την παροχή υπηρεσιών στους κατοίκους τους, γεγονός που θα τις καταστήσει ιδανικό τόπο για να ζήσουν, να εργαστούν και να αναπτυχθούν νέοι άνθρωποι.

Ο ρόλος των νέων τεχνολογιών στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών μπορεί να θεωρηθεί διττός. Αφενός βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα εργασίας στους οικονομικούς κλάδους (Γεωργία, δασοκομία, μεταποίηση τροφίμων, τουρισμό, κ.λπ.) προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, αφετέρου συμβάλλουν στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων των αγροτικών περιοχών και την παροχή υπηρεσιών που καταργούν το μειονέκτημα της απόστασης.

Η χρήση των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και της οικονομικής προόδου στις αγροτικές περιοχές και συνεπώς να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Γεωργίας και της δασοκομίας, της ποιότητας της ζωής και της ποικιλομορφίας της αγροτικής οικονομίας. Η παροχή πρόσβασης υψηλής ποιότητας στο διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει στην αξιοποίηση του δυναμικού των αγροτικών περιοχών και να τις καταστήσει ελκυστικότερες για διαβίωση.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας και των αυτοματισμών στον πρωτογενή τομέα την τελευταία δεκαετία, έχει αλλάξει τα δεδομένα. Η εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών στον πρωτογενή τομέα και στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η κατάλληλη ανταπόκριση στις νέες προκλήσεις, όπως η αύξηση των ακραίων κλιματολογικών συνθηκών, η τροφοδότηση του αυξανόμενου πληθυσμού και η γήρανση των απασχολούμενων στον αγροτικό τομέα, ενώ δίνει την δυνατότητα ασφαλέστερων, οικονομικότερων και κυρίως αειφόρων παραγωγικών διαδικασιών, συμβάλλει στην αύξηση του εισοδήματος των αγροτών και διευκολύνει τις συνεργασίες ακόμα και αυτές που λόγω αποστάσεως είναι αδύνατες. Επίσης, με τη χρήση νέων τεχνολογιών εισάγεται στη γεωργία η δυνατότητα πρόληψης από ζημιές και φυσικές καταστροφές, που είναι σημαντική τόσο για την διασφάλιση ποιοτικής παραγωγής όσο και για τη διατήρηση του εισοδήματος των παραγωγών.

Ωστόσο, οι πολύ μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις, η έλλειψη εξειδικευμένης εκπαίδευσης των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα, η έλλειψη ισχυρής διασύνδεσης καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, καθώς και η έλλειψη δεσμών μεταξύ της έρευνας, των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και των ΜΜΕ στις αγροτικές περιοχές, εμποδίζουν την ενσωμάτωση των καινοτόμων δράσεων στην παραγωγική διαδικασία. Η στασιμότητα που παρουσιάζει η χώρα μας στη εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών, μόνο σαν ευκαιρία μπορεί να εκληφθεί και προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για την ψηφιοποίηση της γεωργίας και τη χρήση των προσφερόμενων νέων τεχνολογιών σε αυτή.

Οι ΤΠΕ θα μπορούσαν να δράσουν ως καταλύτης για τις μικρές κυρίως γεωργικές και µη γεωργικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανόμενου του κλάδου των ειδών διατροφής, για τη συνεργασία, τη δικτύωση και την ανάπτυξη, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ανταγωνιστικότητά τους. Μπορούν να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας και οι ηλεκτρονικές επιχειρήσεις, το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές μπορούν να διεκπεραιώνονται ευκολότερα.

Οι τεχνολογικές καινοτομίες προσφέρουν την ευκαιρία να εισαχθούν νέες δραστηριότητες, νέες υπηρεσίες και εφαρμογές σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές ή να ενισχυθούν οι υπάρχουσες υπηρεσίες. Μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της αγροτικής φτώχειας και στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, μέσω της δημιουργίας κοινωνιών με πλούσια πληροφόρηση και μεταφορά γνώσεων σε αυτές.

Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να έχουν ένα σημαντικότατο αναπτυξιακό αντίκτυπο στο σύνολο των αγροτικών περιοχών, επειδή μπορούν να συμβάλλουν ώστε να ξεπεραστούν εμπόδια κοινωνικού, οικονομικού και γεωγραφικού απομονωτισμού, να αυξήσουν την πρόσβαση σε πληροφορίες και γνώση και να διευκολύνουν τους κατοίκους τους να συμμετέχουν σε περισσότερες αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Η πρόοδος στην τεχνολογία των επικοινωνιών και στην ψηφιακή παιδεία ανοίγουν νέους δρόμους πρόσβασης σε υπηρεσίες ανεξάρτητα από την απόσταση των αγροτικών περιοχών από τα αστικά κέντρα. Για παράδειγμα η ευρυζωνική συνδεσιμότητα, η υπολογιστική του σύννεφου (Cloud), οι έξυπνες προσωπικές συσκευές, οι εξελίξεις στις δημόσιες διεπαφές, οι ανοικτές υποδομές δεδομένων, η ανάπτυξη και η διαθεσιμότητα δημόσιων υπηρεσιών, όπως η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η ηλεκτρονική υγεία και η ηλεκτρονική μάθηση είναι ουσιαστικής σημασίας και πρέπει να συνοδεύονται από ηλεκτρονικές δεξιότητες και εφαρμογές σε τοπικό επίπεδο.

Επενδύοντας, για παράδειγμα, σε ηλεκτρονικά συστήματα κράτησης και σε δικτυακές πύλες, οι γεωργοί και οι αγροτικές επιχειρήσεις παρέχουν καλύτερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και σε δυνατότητες ψυχαγωγίας για τις τοπικές κοινότητες και τους επισκέπτες, ευαισθητοποιούν το κοινό σχετικά µε τις τοπικές φυσικές και κοινωνικές αξίες, αυξάνουν τον αριθμό των τουριστών, δημιουργούν δυνατότητες ανάπτυξης και απασχόλησης και ευνοούν την εγχώρια οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

Οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες των κατοίκων των αγροτικών περιοχών για την παροχή εξατομικευμένων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, οι όλο και μεγαλύτερες τεχνολογικές δυνατότητες, αλλά και οι διαφορετικές ανάγκες της εκάστοτε αγοράς, καθιστούν απαραίτητη τη δημιουργία περιφερειακών μοντέλων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες.

Τα έργα ψηφιακού μετασχηματισμού μπορούν επίσης να έχουν σημαντικές θετικές συνέπειες, εάν επικεντρώνονται στην προστιθέμενη αξία των τοπικών προϊόντων ή στη βελτίωση των συστημάτων διανομής, στη χαρτογράφηση και την προώθηση των αποκεντρωμένων ανανεώσιμων μορφών ενέργειας όπως η βιοενέργεια, στην προστασία της φυσικής κληρονομιάς, στην παροχή πληροφοριών που προορίζονται για το κοινό και για τις επιχειρήσεις, στην παροχή δεδομένων για συγκεκριμένους χρήστες και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, στην ενίσχυση των δεξιοτήτων, κ.λπ. Οι τεχνολογικές εξελίξεις θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας σε τομείς που μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν.

Βασικός συντελεστής επιτυχίας για την μετάβαση στην νέα ψηφιακή εποχή είναι η ύπαρξη διαδικτύου σε κάθε αγροτική περιοχή. Η ευρυζωνικότητα αποτελεί ένα δημόσιο αγαθό, το οποίο μπορεί να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στις αγροτικές περιοχές, επειδή εξισορροπεί αποτελεσματικά τον ανταγωνισμό, επιτρέποντας στις αγροτικές κοινότητες, άνευ προηγουμένου πρόσβαση στις πληροφορίες, καθώς και την ικανότητα παροχής υπηρεσιών που μέχρι τώρα ήταν σε μεγάλο βαθμό προνόμιο μόνο των αστικών περιοχών.

Ταυτόχρονα, απαραίτητα βήματα στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής ψηφιακού μετασχηματισμού, τα οποία προϋποθέτουν υψηλό βαθμό συντονισμού και συνέργειες μεταξύ διαφορετικών πολιτικών και Υπουργείων, αποτελούν:

Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών για τις ευκαιρίες και τα οφέλη της ψηφιακής μετάβασης σε επίπεδο οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό, καθώς και για το ποιες αλλαγές χρειάζεται να γίνουν. Η αλλαγή κουλτούρας είναι το πρώτο βήμα για την συν-αντίληψη και την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων. Η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων δρώντων και επιπέδων διοίκησης είναι προαπαιτούμενο για κάθε μετάβαση και αυτό θα πρέπει να επιδιωχθεί και σε αυτή την περίπτωση.
Η παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης στους παραγωγούς από καλά οργανωμένες δομές παροχής γεωργικών συμβουλών, που θα στελεχώνονται από έμπειρους γεωτεχνικούς. Η συμβουλευτική αποτελεί βασικό αναπτυξιακό εργαλείο που δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτο, αλλά να αξιοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν για την στήριξη της βιωσιμότητας, την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής γεωργίας.
Η παροχή της δυνατότητας επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού των αγροτικών περιοχών, και κυρίως των παραγωγών, σε νέες δεξιότητες και γνώσεις για τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Η επένδυση στην επανεκπαίδευση και στην αναβάθμιση του ενδογενούς δυναμικού των αγροτικών περιοχών είναι σημαντική, ώστε να υπάρξει η αναγκαία κρίσιμη μάζα για την στήριξη του στόχου προώθησης της καινοτομίας και υιοθέτησης νέων τεχνολογιών. Θα πρέπει να γίνει σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους (παραγωγούς, επιχειρήσεις, εργατικό δυναμικό, λοιπούς κοινωνικούς εταίρους) έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι παρέχεται κατάρτιση, η οποία θα είναι κατάλληλη, διαθέσιμη και προσβάσιμη από όλους.
Η παροχή κινήτρων για την προώθηση βιώσιμων επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες, επενδύσεις που υπηρετούν ταυτόχρονα τους στόχους της «πράσινης οικονομίας» και της «βιώσιμης ανάπτυξης», αξιοποιώντας σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία για τη στήριξή τους. Οι επενδύσεις που θα γίνουν στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να εδράζονται στην εντατικοποίηση της καινοτομίας και της υιοθέτησης τεχνολογίας στις διεργασίες.
Παροχή κινήτρων στις «καινοτόμες» επιχειρήσεις για τη δημιουργία νέων, βιώσιμων θέσεων απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές και χρησιμοποίηση του εκπαιδευμένου ενδογενούς δυναμικού των περιοχών αυτών με παράλληλη στήριξη των μεταβάσεων στην αγορά εργασίας.
Παροχή στήριξης της διαφοροποίησης της οικονομίας και της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων και απασχόλησης σε περιοχές που πλήττονται σημαντικά από τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία.

Οι ευκαιρίες συνεπώς, οι προοπτικές και οι προκλήσεις, που δημιουργεί η μετάβαση στην νέα ψηφιακή εποχή είναι μεγάλες και ο πρωτογενής μας τομέας μαζί με τις αγροτικές μας περιοχές δεν πρέπει να μείνουν απλός θεατής των αλλαγών που συντελούνται, αλλά να μετεξελιχθούν σε πρωταγωνιστή των εξελίξεων, ανακαλύπτοντας και αξιοποιώντας τις δυνατότητες και τις καινοτόμες λύσεις που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην αντιμετώπιση των διαρθρωτικών τους προβλημάτων.

Αρωγός σε όλη αυτή τη πορεία προς για μια περισσότερο “έξυπνη”, περισσότερο “πράσινη”, περισσότερο εξωστρεφή και σύγχρονη αγροτική ανάπτυξη, είναι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, καθώς τόσο μέσα από τα Τοπικά Προγράμματα LEADER, όσο και μέσα από τις λοιπές παρεμβάσεις του Στρατηγικού Σχεδίου για την νέα ΚΑΠ, χρηματοδοτεί με σημαντικότατους πόρους όλες εκείνες τις αναπτυξιακές πολιτικές και παρεμβάσεις που ενθαρρύνουν την υιοθέτηση της ψηφιακής μεταρρύθμισης και την προώθηση της καινοτομίας στον αγροδιατροφικό μας τομέα.