Τεχνικά έργα post-covid: Πόσο προστατευμένοι είναι οι εργαζόμενοι;

18:00 - 24/04/2024

Ο Μηχανικός Μεταλλείων – Μεταλλουργός Μηχανικός Ε.Μ.Π. / Επικεφαλής Επιθεωρητής Συστημάτων Διαχείρισης Υγείας & Ασφάλειας στην Εργασία, TÜV HELLAS (TÜV NORD) κ. Γεώργιος Μαθιουδάκης κάνει μία αναλυτική παρουσίαση της κατάστασης αναφορικά με τα εργατικά ατυχήματα στη χώρα καταγράφοντας τις μεταβολές των τελευταίων ετών, φωτίζοντας τους λόγους που οδηγούν στην ύπαρξη ατυχημάτων, συχνά θανατηφόρων κατά την εργασία και, τέλος, παρουσιάζοντας και μία σειρά από προτάσεις που θα μπορούσαν να φέρουν ουσιαστικές αλλαγές.

Το έτος 2020 ξεκίνησε με lockdown, με αποχή από τη δια ζώσης εργασία (στον τόπο και χώρο εργασίας), με πολλούς περιορισμούς (π.χ. αποφυγή συγχρωτισμού, απομόνωση) και άλλες αλλαγές (π.χ. στον τρόπο και τόπο εργασίας, όπως τηλεργασία), οι οποίες επηρέασαν κατά πολύ τις ήδη υπάρχουσες μέχρι τότε συνθήκες εργασίας και το status του εκάστοτε επαγγέλματος στην καθημερινότητά μας.

Κατά συνέπεια, σε μεγάλο βαθμό επηρεάστηκε και ο τεχνικός κλάδος, όπου πολλά έχουν γραφτεί και αναλυθεί. Το 2020 υπήρξε ύφεση στις εργατοώρες –ειδικότερα στα εργοτάξια- ενώ μετά τα πρώτα ανοίγματα, διαπιστώσαμε επιφυλακτικότητα, ανασφάλεια ή ακόμα και φόβο για το μέλλον στον επαγγελματικό τομέα μας.

Τελικά τι μας επιφύλασσε αυτή η πανδημία; Ήταν τροχοπέδη στα τεχνικά έργα, ή μια ευκαιρία για βελτίωση των συνθηκών εργασίας και τη μείωση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών;

Εργατικά ατυχήματα

Παρατηρώντας τα στατιστικά των εργατικών ατυχημάτων στην Ελλάδα, όπως ανακοινώνονται από την ΕΛΣΤΑΤ, διαπιστώνονται τα εξής:

Σχετικά με τα θανατηφόρα ατυχήματα, το 2018 έχασαν τη ζωή τους 46 εργαζόμενοι, το 2019 51 εργαζόμενοι, το 2020 41 εργαζόμενοι, το 2021 31 εργαζόμενοι, το 2022 104 εργαζόμενοι και το 2023 179 εργαζόμενοι. Παρατηρούμε λοιπόν ότι με τους περιορισμούς των ετών 2020-2021 υπήρξε μείωση στην αυξητική έως το 2019 τάση, ενώ ραγδαία αύξηση παρατηρείται από το 2022 και μετά. Αυτό σημαίνει ότι το 2022 υπερδιαπλασιάστηκαν οι θάνατοι εργαζομένων σε σχέση με το 2021, ενώ το 2023 πλησιάσαμε σε σχεδόν διπλασιασμό των θανάτων στην εργασία σε σχέση με το 2022.
Παρότι, λοιπόν, το 2021 διαπιστώθηκε ύφεση στα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα (ως έτος καμπής ή έτος νέας αναφοράς), σημειώνεται ότι σύμφωνα με την κατανομή θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας της τοπικής μονάδας που συνέβη το ατύχημα, ο κλάδος των κατασκευών κατέχει (δυστυχώς) την 1^η θέση με ποσοστό 29% (ακολουθεί ο κλάδος της μεταποίησης με ποσοστό 22,6%), θέση στην οποία παρέμεινε ο τεχνικός κλάδος, αφού και το 2020 τα περισσότερα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα συνέβησαν στον κλάδο των κατασκευών (ποσοστό 24,4%).
Η Ελλάδα κατέγραψε σημαντική αύξηση των εργατικών ατυχημάτων (κατά 12,9%) το 2021 σε σχέση με το 2020, ενώ το 2020 καταγράφηκε μείωση των εργατικών ατυχημάτων κατά 22,4% σε σχέση με το 2019. Όσον αφορά τα εργατικά ατυχήματα ανά φύλο, αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τη σχετική έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ για το 2021, από το σύνολο των 4.475εργατικών ατυχημάτων του έτους, τα 3.136 αφορούσαν σε άνδρες (ποσοστό 70%) και τα 1.339 σε γυναίκες (ποσοστό 30%). Παρακάτω παρατίθενται σχετικοί πίνακες-διαγράμματα για τα έτη 2019, 2020 και 2021 με τα εργατικά ατυχήματα κατά φύλο και ηλικία.

Είναι εύλογο, λοιπόν, να θεωρηθεί ότι μετά τους περιορισμούς της πανδημίας κι ενώ όλες οι δραστηριότητες αυξήθηκαν κατακόρυφα (εντατικοποίηση εργασιών, άνοιγμα αγορών κλπ.), ταυτόχρονα πιθανό είναι να χαλάρωσαν και τα μέτρα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων.

Από την πλευρά της η Ανεξάρτητη Αρχή Επιθεώρηση Εργασίας δίνει την εξής εξήγηση: Οι εργασίες και οι συντηρήσεις που είχαν καθυστερήσει ή δεν έγιναν – λόγω πανδημίας – αναλαμβάνονται από εργαζόμενους που δεν έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση. Ειδικότερα στον κατασκευαστικό κλάδο, αναλαμβάνουν να εκτελέσουν εργασίες σε πολλά διαφορετικά αντικείμενα (ηλεκτρολογικά, υδραυλικά, κτισίματα, συντηρήσεις, οξυγονοκολλήσεις κλπ.) χωρίς να έχουν τις ανάλογες γνώσεις για τα μέτρα προστασίας που προβλέπονται. Ταυτοχρόνως, οι αναθέτοντες εργοδότες παρακάμπτουν τα μέτρα ασφαλείας δίνοντας προτεραιότητα στην υλοποίηση του έργου με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.

Η θέση της Ελλάδας στην ΕΕ

Που βρισκόμαστε όμως ως χώρα στην ΕΕ; Εδώ δεδομένα των εργατικών ατυχημάτων φαίνονται λιγότερο απογοητευτικά. Στη λίστα των 27 κρατών-μελών της ΕΕ με τα εργατικά ατυχήματα του 2021 (ως έτος καμπής ή έτος νέας αναφοράς), που δημοσίευσε η EUROSTAT, η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση από το τέλος, με 117 ατυχήματα ανά 100.000 εργαζομένους. Προτελευταία είναι η Βουλγαρία, ενώ τελευταία είναι η Ρουμανία. Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Γαλλία με 3.227 ατυχήματα ανά 100.000 εργαζομένους, η Δανία και η Πορτογαλία. Αντίστοιχα, στη λίστα με τα περισσότερα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα, η Ελλάδα βρίσκεται προτελευταία, μπροστά από την Ολλανδία, με 0,58 νεκρούς ανά 100.000 εργαζομένους. Τη θλιβερή πρωτιά κατέχει η Λετονία με 4,29 νεκρούς ανά 100.000 εργαζομένους και ακολουθούν η Λιθουανία και η Μάλτα.

Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία που έχει δημοσιεύσει η EUROSTAT, σχεδόν 2,88 εκατομμύρια μη θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα καταγράφηκαν στην ΕΕ το 2021 και είχαν ως αποτέλεσμα την απουσία εργαζομένων από την εργασία για τέσσερις ή περισσότερες ημέρες. Πρόκειται για αύξηση κατά 6% σε σύγκριση με το 2020, αύξηση που πιθανότατα συνδέεται με την οικονομική ανάκαμψη που ακολούθησε τη γενική ύφεση του 2020 που σχετίζεται με την πανδημία COVID-19. Συνολικά 3.347 εργατικά ατυχήματα ήταν θανατηφόρα (0,1% του συνολικού αριθμού των εργατικών ατυχημάτων), αριθμός μειωμένος μόλις κατά 11 ατυχήματα σε σύγκριση με το 2020.

Τα δεδομένα για τα εργατικά ατυχήματα αναλύονται συχνά με βάση τη σοβαρότητά τους, που σημαίνει τον αριθμό των πλήρων ημερολογιακών ημερών που το θύμα είναι ακατάλληλο για εργασία λόγω εργατικού ατυχήματος. Το 2021, όπως και το 2020 (βλ. σχετικό γράφημα παρακάτω):

Τα εργατικά ατυχήματα που οδήγησαν σε 7–13 ημέρες απουσίας από την εργασία ήταν το πιο συχνό είδος ατυχήματος, φτάνοντας συνολικά το 26% του συνόλου.
Τα εργατικά ατυχήματα που είχαν ως αποτέλεσμα 1-3 μήνες απουσία από την εργασία ήταν το δεύτερο πιο συχνό είδος το 2021 (19% του συνολικού αριθμού εργατικών ατυχημάτων).
Οι λιγότερο σοβαροί τύποι ατυχημάτων (4-6 ημέρες απουσία από την εργασία) ήταν οι τρίτοι πιο συχνοί (17% του συνόλου).
Τα θανατηφόρα ατυχήματα ήταν ο λιγότερο συχνός τύπος ανά σοβαρότητα. Εξαιρουμένων των ατυχημάτων με «μη καθορισμένη» σοβαρότητα, τα ατυχήματα που οδήγησαν σε μόνιμη ανικανότητα προς εργασία ήταν το δεύτερο λιγότερο συχνό είδος ατυχήματος (5% του συνόλου) το 2021.

Επιπλέον των ανωτέρω, τα σχετικά στατιστικά στοιχεία έδειξαν ότι οι άνδρες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς το 68,3% αυτών αποτελούν θύματα μη θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων. Μια εξήγηση είναι ότι οι άνδρες καταλαμβάνουν θέσεις πλήρους απασχόλησης συχνότερα από τις γυναίκες, με αποτέλεσμα να περνούν περισσότερο χρόνο στην εργασία τους και να αυξάνονται αναλογικά οι πιθανότητες να τους συμβεί κάποιο ατύχημα. Σε «ανδροκρατούμενους» τομείς συμβαίνουν τα περισσότερα εργατικά ατυχήματα, με τον κατασκευαστικό κλάδο να κατέχει τα πρωτεία, καθιστώντας τον ως τον τομέα όπου συμβαίνουν τα περισσότερα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα. Στις κατασκευές, μαζί με τους τομείς των μεταφορών και αποθήκευσης, της μεταποίησης και της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας, σημειώνονται τα δύο τρίτα των μη θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων.

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή, μεταξύ των ετών 1998 και 2019, τα μη θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα στην ΕΕ μειώθηκαν κατά 58%, ενώ τα θανατηφόρα ατυχήματα μειώθηκαν κατά 57%. Στις μειώσεις αυτές συνέβαλαν η βελτίωση των μέτρων πρόληψης, μαζί με τις οικονομικές εξελίξεις και τις μετατοπίσεις του εργατικού δυναμικού. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της εν λόγω μείωσης σημειώθηκε πριν από το 2010, ενώ τα τελευταία χρόνια τα στοιχεία δείχνουν στασιμότητα.

Οι αλλαγές που επέφεραν στους χώρους εργασίας η κρίση COVID, οι πράσινες, ψηφιακές και δημογραφικές μεταβάσεις, καθώς και η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, είχαν ως αποτέλεσμα την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούνιο του 2021 ενός νέου στρατηγικού πλαισίου της ΕΕ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία για την περίοδο 2021-2027. Η έκθεση του EU-OSHA με τίτλο «Επαγγελματική ασφάλεια και υγεία στην Ευρώπη: κατάσταση και τάσεις 2023» παρέχει μια ουσιαστική ανάλυση σχετικά με τις βελτιώσεις οι οποίες έχουν επέλθει στους χώρους εργασίας σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς επίσης και τα σημεία στα οποία πρέπει να καταβάλουμε πολλές ακόμη προσπάθειες.

Κύριες αιτίες και προτάσεις για τον περιορισμό των εργατικών ατυχημάτων

Ποιες είναι οι κύριες αιτίες; Τα στοιχεία της ΕΕ δείχνουν ότι όλα τα ατυχήματα είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα απώλειας ελέγχου του εξοπλισμού εργασίας (μεταφορές, εργαλεία ή μηχανήματα). Η πτώση, το παραπάτημα ή το γλίστρημα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Επίσης, τα ανθρώπινα λάθη θεωρούνται συχνά ως αναπόφευκτοι παράγοντες που οδηγούν σε ατυχήματα, παρά το γεγονός ότι οι πραγματικές αιτίες που κρύβονται πίσω από τις ανθρώπινες ενέργειες έχουν συχνά οργανωτική προέλευση.

Γίνεται ευλόγως κατανοητό λοιπόν, ότι για την αποφυγή των ατυχημάτων στους χώρους εργασίας, απαιτείται ένας συνδυασμός καλής νομοθεσίας, μέτρων μείωσης των κινδύνων και λήψης κατάλληλων οργανωτικών, διοικητικών και τεχνικών μέτρων και μέσων πρόληψης. Βέβαια, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ρόλος του εκάστοτε Εργοδότη είναι να διασφαλίσει ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας των εργαζομένων του.

Πρέπει λοιπόν να δοθεί ιδιαίτερη μέριμνα και βάση σε αξιοποίηση όλων των κατάλληλων εργαλείων που μπορεί να διατίθενται για την προαγωγή της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων στον κατασκευαστικό κλάδο. Ενδεικτικά αναφέρονται σχετικές πρόνοιες κι εργαλεία-μέθοδοι (είτε νομοθετημένες, είτε στο πλαίσιο της εθελοντικής εφαρμογής):

Ανάπτυξη, βελτίωση και πιστή εφαρμογή της εκάστοτε μελέτης εκτίμησης των επαγγελματικών κινδύνων (βλ. άρθρο 43 του Ν.3850/2010), η οποία θα πρέπει να είναι κατάλληλη τόσο για κάθε οργανισμό/εταιρία, όσο και για το προσωπικό που εργάζεται σε αυτόν/ήν.
Ανάπτυξη, βελτίωση και πιστή εφαρμογή του Σχεδίου Ασφάλειας & Υγείας (ΣΑΥ) για κάθε έργο που κατασκευάζεται.
Ανάπτυξη, βελτίωση και πιστή εφαρμογή του Φακέλου Ασφάλειας & Υγείας (ΦΑΥ) για κάθε έργο που έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή του και βρίσκεται στις φάσεις λειτουργίας και συντήρησης (χρόνος ζωής του έργου).
Διαρκής-ενεργός παρουσία Τεχνικού Ασφαλείας, Συντονιστή Ασφαλείας, Ιατρού Εργασίας στο Εργοτάξιο, με περιοδικούς-τακτικούς ελέγχους στο προσωπικό, στις μεθόδους και την οργάνωση της εργασίας, στον παραγωγικό κι υποστηρικτικό εξοπλισμό, στα μηχανήματα έργου, στα εργαλεία (χειρός, ηλεκτρικά κλπ.), στη χρήση επικίνδυνων ουσιών (π.χ. χημικές ουσίες και μίγματα, εκρηκτικές ύλες), στους χώρους εργασίας, στην κατάσταση της υγείας των εργαζομένων κ.ά.
Ανάπτυξη, βελτίωση και πιστή εφαρμογή των συστημάτων διαχείρισης για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία (π.χ. ΣΟΔΑΥΕ, Σύστημα Διαχείρισης ΥΑΕ σύμφωνα με διεθνή πρότυπα όπως το ISO 45001), με ξεκάθαρες, λειτουργικές, εφαρμόσιμες και σαφείς διαδικασίες, οδηγίες ασφαλούς εργασίας, μεθοδολογίες (method statements) κλπ.
Διάρθρωση και οργάνωση εργοταξίου με κατάλληλο κι εξειδικευμένο προσωπικό (μηχανικοί, εργάτες, χειριστές μηχανημάτων κ.ά.).
Χρήση σύγχρονου, ασφαλούς και κατάλληλου εξοπλισμού, μηχανημάτων κι εργαλείων, με πιστοποίηση ή βεβαίωση καλής λειτουργίας.

Ας ελπίσουμε ότι με τα νούμερα στο πλευρό μας (ως πραγματικά δεδομένα), με σύμμαχο τα κατάλληλα εργαλεία προστασίας και πρόληψης, καθώς και με όραμα τη διαρκή βελτίωση των συνθηκών εργασίας και της κατά το δυνατόν διασφάλισης της καλής υγείας των εργαζομένων μέχρι το πέρας της κανονικής επαγγελματικής τους απασχόλησης, θα οδηγηθούμε στη συνεχή μείωση των εργατικών ατυχημάτων, με απώτερο σκοπό και ιδανικό στόχο: την εξάλειψή τους!