πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_110 της ΠΕΣΕΔΕ
Η ψήφιση του νόμου 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών αποτέλεσε για τη χώρα μας τομή στον τομέα της σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Καταρχήν για πρώτη φορά αντιμετωπίζονται με ένα νομοθέτημα, σε αντίθεση με το παρελθόν, οι συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών. Παραπέρα ενσωματώνονται σε ένα νομοθέτημα δύο διαφορετικές ευρωπαϊκές οδηγίες, σε αντίθεση με ότι συνέβαινε μέχρι σήμερα.
Ο νόμος 4412/2016 περιέχει αναμφισβήτητα πολλές καινοτόμες θετικές νέες διατάξεις. Οι σημαντικότερες σχετίζονται με την καθιέρωση των ηλεκτρονικών διαγωνισμών και τη δημιουργία του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Μητρώου Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ). Υπάρχουν επίσης πολλές θετικές ρυθμίσεις που αφορούν κύρια θέματα διαδικαστικού χαρακτήρα.
Από την άλλη ο νόμος 4412/2016 είναι ένας νόμος υπερβολικά μεγάλος και δύσχρηστος. Αποτελείται από 379 άρθρα και 37 παραρτήματα. Τα διαφορετικά είδη συμβάσεων (έργα, μελέτες, υπηρεσίες) απαιτούν χρήση περιορισμένου αριθμού άρθρων, που δεν είναι εύκολα εντοπίσημο. Για να γίνει αντιληπτό το πρόβλημα αρκεί να αναφερθεί ότι ο νόμος 4412/2016 για τις αναθέσεις μελετών του δημοσίου περιείχε 45 συνολικά άρθρα. Ακόμη πολλές διατάξεις έχουν μεταφερθεί από τις ευρωπαϊκές οδηγίες όχι κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Σε κάθε περίπτωση είναι προφανές ότι αυτό που πρέπει να ερευνηθεί είναι οι αδυναμίες του νόμου 4412/2016. Και υπάρχουν ορισμένες σοβαρές αδυναμίες που οδηγούν πολλές φορές σε περιορισμό έως εξαφάνιση τον ανταγωνισμό και τη δυνατότητα ισότιμης συμμετοχής των ενδιαφερόμενων που έχουν τα κατάλληλα προσόντα, καταργώντας κάθε έννοια “υγιούς” και διαφανούς διαγωνιστικής διαδικασίας.
Σε ότι αφορά στο κομμάτι της ανάθεσης συμβάσεων εκπόνησης μελετών τα κύρια, όχι μοναδικά, προβλήματα εντοπίζονται σε τρεις κύριους τομείς :
1. Aπευθείας αναθέσεις
Με το άρθρο 118 του νόμου 4412/2016 καθιερώθηκε η διαδικασία απευθείας ανάθεσης συμβάσεων μέχρι ύψους 20000 ευρώ. Ειδικά για τις συμβάσεις έργων, μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών προβλέφθηκε η διαδικασία κλήρωσης για την υποστήριξη της οποίας δημιουργήθηκε μάλιστα από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών σχετική ηλεκτρονική πλατφόρμα. Από τη διαδικασία της κλήρωσης εξαιρέθηκαν οι πρώην εξαιρούμενοι τομείς για τους οποίους εφαρμόζεται το άρθρο 328 του νόμου 4412/2016, πάλι για αναθέσεις συμβάσεων μέχρι ύψους 20000 ευρώ.
Η ασφαλώς καλών προθέσεων αυτή νομοθετική πρωτοβουλία προσέκρουσε στην ελληνική πραγματικότητα. Ιδιαίτερα αυτήν των Ο.Τ.Α. και των φορέων τους. Με αξιοθαύμαστη φαντασία οι μελέτες βαπτίζονται γενικές υπηρεσίες περιγραφόμενες με περίεργους τίτλους κι άσχετα CPV. Οι ΔΕΥΑ και τα Δημοτικά Λιμενικά Ταμεία έγιναν κορυφαίες αναθέτουσες αρχές, αναλαμβάνοντας την ανάθεση κάθε είδους συμβάσεων, με απευθείας ανάθεση χωρίς κλήρωση, όπως έχουν δικαίωμα για τα αυστηρά δικά τους αντικείμενα. Αποτέλεσμα να έχουν, μετά από ένα και πλέον χρόνο εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, ανατεθεί δύο με τρεις δεκάδες μελέτες με κλήρωση και εκατοντάδες με απευθείας ανάθεση χωρίς κλήρωση. Παράλληλα υποβάλλονται σε μεγάλη ταλαιπωρία μελετητές και υπάλληλοι των αναθετουσών αρχών, ιδιαίτερα των ΟΤ.Α. και των φορέων τους, για τη δημιουργία των ειδικών καταλόγων.
Είναι προφανής η ανάγκη επανεξέτασης και τροποποίησης της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων συμβάσεων, τουλάχιστον σε ότι αφορά τις συμβάσεις μελετών.
2. Φωτογραφικές διατάξεις
Με το νόμο 4412/2016 δόθηκε η δυνατότητα στις αναθέτουσες αρχές να διατυπώνουν στις απαιτήσεις οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας, όπως και τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας (άρθρα 75.1.γ και 254.3). Και αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία είχε καλές προθέσεις και στηριζόταν σε ευρεία ερμηνεία των ευρωπαϊκών οδηγιών. Σκοπός η παροχή της δυνατότητας στις αναθέτουσες αρχές να προσαρμόζουν καλύτερα προς τις ανάγκες του ανατιθέμενου έργου τις απαιτήσεις από τους διαγωνιζόμενους.
Και αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία προσέκρουσε στην ελληνική πραγματικότητα. Πρωταγωνιστές και πάλι οι Ο.Τ.Α. και οι φορείς τους, αλλά όχι μόνο. Η τεχνική και επαγγελματική ικανότητα σε πλείστες περιπτώσεις καταγράφει την εμπειρία συγκεκριμένων εταιρειών ή τα βιογραφικά συγκεκριμένων προσώπων. Αποφεύγεται η αναφορά συγκεκριμένων παραδειγμάτων γιατί ο κατάλογος είναι μακρύς.
Αν και το φαινόμενο των φωτογραφικών διατάξεων δεν έχει την ίδια έκταση με αυτό των απευθείας αναθέσεων αριθμητικά, αφορά μεγαλύτερο αντικείμενο και πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά περιφερειακούς και μικρούς φορείς, γιατί στις κεντρικές υπηρεσίες και τους μεγάλους φορείς το πρόβλημα είναι αρκετά περιορισμένο.
Δεν είναι αναγκαία και ίσως και να μην είναι σύμφωνη με τις ευρωπαϊκές οδηγίες η απαγόρευση δυνατότητας της αναθέτουσας αρχής να θέτει όρους τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας. Είναι όμως προφανές ότι το αναφερόμενο στο άρθρο 75.1 του νόμου 4412/2016 “Όλες οι απαιτήσεις σχετίζονται και είναι ανάλογες με το αντικείμενο της σύμβασης” είναι ανεπαρκής. Χρειάζεται νέα νομοθετική ρύθμιση με την οποία θα θεσπίζονται αυστηρή διαδικασία για τον καθορισμό της ειδικής επαγγελματικής ικανότητας, η οποία θα εγκρίνεται από όργανο ανεξάρτητο από την αναθέτουσα αρχή.
3. Τάξεις πτυχίων
Το πρόβλημα της κατάργησης των τάξεων των πτυχίων σχετίζεται άμεσα με το θέμα των φωτογραφικών διατάξεων. Εάν δεν είχε καταργηθεί το δικαίωμα να ζητούνται τάξεις μελετητικών (και εργοληπτικών) πτυχίων, η ανάγκη για πρόσθετη τεχνική και επαγγελματική θα είχε ελαχιστοποιηθεί και θα ήταν ευχερέστερος ο έλεγχος των ασύμβατων απαιτήσεων.
Η αναγκαιότητα ύπαρξης και αξιοποίησης των τάξεων των μελετητικών (και εργοληπτικών) πτυχίων υποστηρίζεται από όλους τους μελετητικούς (και εργοληπτικούς) φορείς, αλλά και από τα κύρια υπουργεία που αναθέτουν μελέτες και έργα. Χωρίς τάξεις πτυχίων είναι αδύνατη η διατήρηση συγκροτημένων μελετητικών γραφείων και ισχυρών εργοληπτικών εταιρειών.
Η κατάργηση των τάξεων προήλθε από τροποποιήσεις του νόμου 4412/2016, που δικαιολογήθηκαν ως απαιτούμενες από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η άποψη αυτή έχει αμφισβητηθεί με πολύ ισχυρές νομικές απόψεις από έγκριτους νομικούς.
Ανεξάρτητα όμως από τις νομικές ερμηνείες υπαρχουσών διατάξεων, υπάρχει δυνατότητα νομοθέτησης που θα διασφαλίζει τον ουσιαστικό στόχο της ύπαρξης των τάξεων πτυχίων. Η γενίκευση της πρόβλεψης του άρθρου 53 παρ. 7β, όπως ερμηνεύτηκε πρόσφατα από την Αρχή Εκδίκασης Προδικαστικών Προσφυγών με την Απόφαση 418/2018 είναι μία από τις λύσεις.