Ν. 4412/2016 Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Προμηθειών και Υπηρεσιών

Αποτελέσματα της ενημερωτικής συνάντησης που πραγματοποιήθηκε στις 11 Μαϊου 2018 στη Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης με τον Δήμο Κοζάνης, τον Δικηγορικό Σύλλογο Κοζάνης και τον Σύνδεσμο Πιστοποιημένων Εργοληπτών Δημοσίων έργων Δυτικής Μακεδονίας.

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_111 της ΠΕΣΕΔΕ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

Το τέταρτο μέρος του Ν. 4412/2016  που ασχολείται με την παροχή έννομης προστασίας κατά το προσυμβατικό στάδιο των δημοσίων συμβάσεων και το οποίο έχε καθιερώσει την προδικαστική προσφυγή, την εξέταση της από τη νέα ανεξάρτητη αρχή καθώς και τα ένδικα βοηθημάτα, την αίτηση αναστολής και την αίτηση ακυρώσεως κατά των αποφάσεων της Αρχής αυτής.

Τσιομπάνου Αικατερίνη, Δικηγόρος Master Degree (LLM) in
«Transnational and European Commercial law, Mediation/Arbitration
and Energy Law»
ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΤΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ  Άρθρο 345 Ν. 4412/2016

 Μία σημαντική καινοτομία του νέου νόμου είναι ότι οι διατάξεις που αφορούν την έννομη προστασία εφαρμόζονται σε διαφορές που προκύπτουν κατά τη διαδικασία ανάθεσης συμβάσεων έργων, μελετών, προμηθειών και υπηρεσιών και τροποποίησης αυτών με εκτιμώμενη αξία άνω των 60.000 ευρώ χωρίς το ΦΠΑ και ανεξάρτητα από τη φύση τους. Είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι ενώ ο Ν. 4412/2016 θα μπορούσε να εφαρμόζεται σε συμβάσεις που εμπίπτουν στα χρηματικά κατώφλια των οδηγιών 2014/24 και 2015/25, ο Έλληνας νομοθέτης επέλεξε να παρέχει την προστασία της προδικαστικής προσφυγής σε όλες τις  συμβάσεις με εκτιμώμενη αξία προ ΦΠΑ ανώτερη των 60.000 ευρώ και ανεξάρτητα από τη φύση τους.

Έτσι όταν θα έχουμε υπό εξέταση μία διαφορά που πηγάζει από δημόσια σύμβαση θα ελέγχουμε πρώτα την αξία της προκειμένου να εντοπίσουμε τις διατάξεις που εφαρμόζονται.

ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Ν. 3886/2010

Εν συντομία ο προηγούμενος νόμος 3886/2010 προέβλεπε ως ένδικη προστασία για το προσυμβατικό στάδιο :

α) την προδικαστική προσφυγή – μέσα σε προθεσμία 10 ημερών- την οποία όμως εξέταζε η αναθέτουσας αρχής,( η οποία έπρεπε να αποφανθεί εντός 15 ημερών και η οποία μπορούσε να συμπληρώσει την αιτιολογία απόρριψης έως 6 ημέρες πριν από την ημερομηνία δικασίμου της αιτήσεως ασφαλιστικών). Είχε ενδικοφανή χαρακτήρα καθώς ήταν προαπαιτούμενο η άσκησή της προκειμένου να ασκηθεί η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων 

β) την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον των αρμοδίων δικαστηρίων (Διοικητικό Εφετείο και κατ’ εξαίρεση το ΣτΕ) εντός 10 ημερών από τη ρητή ή σιωπηρή απόρριψη της προδικαστικής προσφυγής. (Προυποθέσεις παραδεκτού της αιτήσεως αναστολής ήταν η πιθανολόγηση παράβασης κανόνα του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του εθνικού δικαίου και η λήψη του αιτούμενου μέτρου να είναι αναγκαία για να αρθούν από την παράβαση τα αρνητικά αποτελέσματα  ή να αποτραπεί η ζημία του αιτούντος) 

γ) την αίτηση ακύρωσης πράξης,  εντός 30 ημερών από την επίδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων αλλά πάντα εντός 60 ημερών από την έκδοση της προσβαλλόμενης πράξης.

δ) την αίτηση ακύρωσης σύμβασης και

ε) την αξίωση αποζημίωσης.

ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Ν. 4412/2016

Ο Νέος Νόμος στα άρθρα 345 έως 374 προσαρμόζεται στις επιταγές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2007/66/ΕΟΚ και συστήνει ένα νέο όργανο, την Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών, το οποίο έχει απώτερο στόχο να συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα των διαδικασιών ανάθεσης. Ο Νομοθέτης δημιουργεί το νέο θεσμικό όργανο το οποίο θα παρέχει την προδικαστική προστασία και θα επιλύει διαφορές που ανακύπτουν κατά το στάδιο που προηγείται της σύναψης της σύμβασης. Αφαιρεί από την αναθέτουσα αρχή την αρμοδιότητα να κρίνει την προδικαστική προσφυγή καθώς πιστεύει ότι είναι αναποτελεσματικό το ίδιο όργανο που εκδίδει την αμφισβητούμενη πράξη να αποφαίνεται σε περίπτωση προσβολής της περί της εγκυρότητάς της.

Η αναθέτουσα αρχή σε περίπτωση ασκήσεως προδικαστικής προσφυγής έχει πλέον μόνο αρμοδιότητα να συντάσσει και να υποβάλλει τις απόψεις της στην ΑΕΠΠ.

Συνοπτικά ο Ν. 4412/2016 προβλέπει :

α) την άσκηση προδικαστικής προσφυγής με αίτημα :

– έκδοσης προσωρινών μέτρων. Ο προσφεύγων καταθέτει αίτημα στην ΑΕΠΠ για την έκδοση πράξης αναστολής εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης (366)

– την ακύρωση της προσβαλλόμενης πράξης ή παράλειψης (367)

– την ακύρωση της καταρτισμένης σύμβασης (368)

β) Αίτηση αναστολής κατά της απόφασης της ΑΕΠΠ (372)

γ) Αίτηση ακύρωσης κατά της απόφασης της ΑΕΠΠ

δ) Αξίωση αποζημίωσης (373)

ΣΥΣΤΑΣΗ ΑΕΠΠ Άρθρο 347 Ν. 4412/2016

Η Αρχή συστάθηκε με το άρθρο 347. Είναι ένα ανεξάρτητο όργανο με υψηλά εχέγγυα θεσμικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας.

Τα μέλη της δεσμεύονται μόνο από το Νόμο και τη συνείδησή τους και δεν δέχονται οδηγίες κατά την άσκηση των καθηκόντων τους . Έχει δικά της κονδύλια για εξασφαλίσει τη λειτουργία της τα οποία προέρχονται από την κράτηση 0,06% υπέρ ΑΕΠΠ επί όλων των συμβάσεων ανεξαρτήτου ποσού ανεξάρτητης της πηγής χρηματοδότησης του εφόσον έχουν συναφθεί μετά την 22 Μαρτίου 2017. Υπόχρεος για την παρακράτηση είναι ο φορέας που πραγματοποιεί την πληρωμή

Η Αρχή αποτελείται από 31 μέλη από τα οποία ένα μέλος είναι ο Πρόεδρος της Αρχής ο οποίος διορίζεται με πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου κατόπιν γνώμης των Θεσμών Επιτροπής και Διαφάνειας της Βουλής. Αυτή τη χρονική περίοδο Πρόεδρος έχει διοριστεί ο κ. Φώτης Κατσίγιανης, επίτιμος Πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων.  Τα υπόλοιπα μέλη πρέπει να είναι νομικοί που έχουν τα προσόντα που απαιτεί ο Νόμος και επιλέγονται  από το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, τον ΑΣΕΠ. Αυτή τη στιγμή έχουν διοριστεί τα 15 μέλη της Αρχής ο απαιτούμενος ελάχιστος αριθμός για να λειτουργήσει η Αρχή και ολοκληρώνεται η διαδικασία επιλογής των υπόλοιπων 15. Η θητεία των μελών και του Προέδρου είναι πενταετής. Για κάθε παράβαση των υποχρεώσεων τους υπέχουν πειθαρχική ευθύνη.

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ Άρθρο 353 Ν. 4412/2016

Η ΑΕΠΠ συνεδριάζει σε 10 κλιμάκια και κάθε κλιμάκιο αποτελείται από 3 μέλη. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία κατόπιν φανερής ψηφοφορίας και πρέπει να είναι αιτιολογημένες. Η γνώμη της μειοψηφίας αναγράφεται στην απόφαση υποχρεωτικά. Κάτι ακόμα που αξίζει να σημειώσουμε είναι ότι σε περίπτωση που κάποιο θέμα είναι μεγάλης σπουδαιότητας ή προκειμένου να αποφευχθεί η έκδοση αντιφατικών αποφάσεων η ΑΕΠΠ θα συνεδριάσει με  αυξημένη σύνθεση.

Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει τα καθήκοντα της Αρχής ως «Οιονεί δικαστικά καθήκοντα».

Ποιά είναι τα βασικά Νομοθετήματα που διέπουν την Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών ?

Είναι ο Ν 4412/16 ο οποίος τη συστήνει την Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών και την Προδικαστική Προσφυγή.

Κατόπιν εξουσιοδοτήσεως του νόμου αυτού έχουν εκδοθεί :

Το ΠΔ 38/2017 Κανονισμός λειτουργίας της Αρχής Εξέτασης προδικαστικών Προσφυγών

Το ΠΔ 39/2017 Κανονισμός Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών

Το ΠΔ 57/2017 Οργανισμός της Αρχής Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών και

Το ΠΔ 58/2017 Ειδικός Κανονισμός Οικονομικής Διαχείρισης ΑΕΠΠ

Εμείς θα ασχοληθούμε το Ν 4412/16 ο οποίος οριοθετεί το σκοπό της Αρχής που είναι η επίλυση διαφορών που ανακύπτουν κατά το στάδιο που προηγείται της σύναψης των συμβάσεων δημοσίων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών καθώς και με το ΠΔ 39/2017 με τον κανονισμό εξέτασης προδικαστικών προσφυγών που οριοθετεί τη διαδικασία της κατάθεσης και συζήτησης της προσφυγής.

Προδικαστική Προσφυγή κατά πράξεων που εκδίδονται πριν από τη σύναψη της σύμβασης Άρθρα 360 Ν. 4412/16 και 3 ΠΔ39/2017

Το άρθρο 360 ορίζει ότι προδικαστική προσφυγή μπορεί να ασκήσει κάθε ενδιαφερόμενος ο οποίος έχει συμφέρον ή είχε συμφέρον να του ανατεθεί συγκεκριμένη σύμβαση (ΣτΕ 1845/13) κατά πράξεων που εκδίδονται πριν από την σύναψη της σύμβασης, δηλαδή κατά το προσυμβατικό στάδιο, και έχει υποστεί ή είχε υποστεί ή ενδέχεται να υποστεί ζημία από την πράξη ή από την παράλειψη της αναθέτουσας αρχής που έχει γίνει κατά παράβαση της Ευρωπαικής ή της εσωτερικής νομοθεσίας.

 Όλη η διαγωνιστική διαδικασία είναι μία σύνθετη διοικητική ενέργεια η οποία αρχίζει με τη δημοσίευση περίληψης της διακήρυξης στον επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης ή από την ημερομηνία δημοσίευσης της προκηρυξης στο ΚΗΜΔΗΣ  στον ημερήσιο τύπο και ολοκληρώνεται με την έκδοση της αποφάσεως κατακύρωσης του αποτελέσματος του διαγωνισμού.

Η προσφυγή αυτή έχει ενδικοφανή χαρακτήρα παρόλο που δεν την αποκαλεί ο νομοθέτης ως ενδικοφανή. Αποτελεί διαδικαστικό προαπαιτούμενο προκειμένου να ασκήσει στη συνέχεια ο ενδιαφερόμενος τα ένδικα βοηθήματα του τίτλου 3 (δηλαδή την αίτηση ακυρώσεως και την αίτηση αναστολής). Η απευθείας άσκηση των ένδικων μέσων του τίτλου 3 είναι απαράδεκτη.

Δεν υπάρχει υποχρέωση της αναθέτουσας αρχής για ενημέρωση των ενδιαφερομένων σχετικά με τη δυνατότητα άσκησης προδικαστικής προσφυγής καθώς υπερισχύει το τεκμήριο γνώσης που υφίσταται για αυτούς που λαμβάνουν μέρος σε μια διαγωνιστική διαδικασία.

Ποιοι μπορούν δηλαδή να ασκήσουν την προδικαστική προσφυγή ?

Αυτοί που έχουν έννομο συμφέρον κάτι το οποίο δεν είναι αυταπόδεικτο. Πρέπει να αποδεικνύονται συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά. Για να υφίσταται έννομο συμφέρον προκειμένου ο οικονομικός φορέας να προσβάλει τη διακήρυξη, πρέπει ο ενδιαφερόμενος να καταθέσει προσφορά, διαφορετικά χάνει τα δικαιώματα του. Εξαίρεση μόνο υπάρχει στην περίπτωση που ισχυριστεί ότι η διακήρυξη περιλαμβάνει όρο που τον αποκλείει παράνομα ή καταστά ουσιωδώς δυσχερή την υποβολή προσφοράς εκ μέρους του (ΣτΕ 34/13 ΣτΕ 616/2012).

 Για παράδειγμα, η κοινοπραξία είναι ένωση φυσικών ή νομικών προσώπων, η οποία δεν έχει ιδιαίτερη νομική μορφή, αλλά δύναται ως τοιαύτη να μετέχει σε διαγωνισμό διενεργούμενο για τη σύναψη δημοσίας συμβάσεως και να καθίσταται υποκείμενο όλων των συναφών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Συνεπώς, δικαιούται να υποβάλλει προδικαστική προσφυγή. Όμως, κατά κανόνα, σύμφωνα με γενική αρχή του δικονομικού δικαίου, ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο που είναι μέλος κοινοπραξίας, η οποία λαμβάνει μέρος σε τέτοιο διαγωνισμό με υποβολή σχετικής προσφοράς, δεν νομιμοποιείται αυτοτελώς για την άσκηση ενδίκων βοηθημάτων κατά των πράξεων ή παραλείψεων της Αναθέτουσας Αρχής που προσβάλλουν τα έννομα συμφέροντα της κοινοπραξίας, αφού άλλωστε μόνο στην κοινοπραξία ως ανάδοχο – και όχι αυτοτελώς σε μέλος της – δύναται να κατακυρωθεί τελικώς το αποτέλεσμα του διαγωνισμού (πρβλ. ΣτΕ 971/1998 Ολομ.).

Κατά συνέπεια επιτρέπεται να ασκήσει μέλος κοινοπραξίας εφόσον υπεβλήθη ατομικά σε δαπάνες λόγω της συμμετοχής της κοινοπραξίας προκειμένου να έχει στη συνέχεια τη δυνατότητα να προσφύγει ενώπιον του Δικαστή της αποζημίωσης. Επίσης ανεπιφύλακτη συμμετοχή σε προκήρυξη σημαίνει ότι αυτόματα χάνεται το έννομο συμφέρον του ενδιαφερόμενου.

Κατά ποιων πράξεων μπορεί να ασκηθεί προδικαστική προσφυγή? Κατά πράξεων και παραλείψεων που έχουν εκτελεστικό και όχι γνωμοδοτικό χαρακτήρα. Έχει κριθεί ότι η πράξη παροχής διευκρινήσεων αποτελεί εκτελεστή πράξη καθώς με αυτήν συμπληρώνονται οι σχετικοί όροι της διακήρυξης.

Ως παράλειψη νοείται η μη εκπλήρωση από την αναθέτουσα νόμιμου καθήκοντος το οποίο όμως έπρεπε να το πράξει σε συγκεκριμένη δήλη ημέρα πχ παράλειψη ανοίγματος των προσφορών τη δήλη ημέρα ή μη χορήγηση διευκρινήσεων εφόσον όμως ορίζεται στη διακήρυξη υποχρέωση να το πράξει. Η προσφυγή πρέπει να φέρει ψηφιακή υπογραφή από τον ίδιο τον προσφεύγοντα ή από το νόμιμο εκπρόσωπο σε περίπτωση που ο προσφεύγων είναι νομικό πρόσωπο. Εάν η προσφυγή υπογραφεί από πληρεξούσιο δικηγόρο δεν απαιτείται ψηφιακή υπογραφή.

Προθεσμία άσκησης προσφυγής Άρθρα 361 Ν.4412/2016 και 4 ΠΔ 39/2017

Οι προθεσμίες άσκησης της προσφυγής ορίζονται  :

10 ημέρες από την κοινοποίηση της προσβαλλόμενης πράξης στον οικονομικό φορέα εάν η πράξη κοινοποιηθεί με ηλεκτρονικά μέσα ή με τηλεμοιοτυπία

15 ημέρες από την κοινοποίηση της προσβαλλόμενης πράξης εάν αυτή έχει συντελεστεί με οποιοδήποτε άλλο μέσο.

10 ημέρες από την πλήρη, πραγματική ή τεκμαιρόμενη γνώση της πράξης που βλάπτει τα συμφέροντα.

15 ημέρες από την επομένη της συντέλεσης της προσβαλλόμενης παράλειψης. Ειδικά για την άσκηση προσφυγής κατά προκήρυξης, η πλήρη γνώση τεκμαίρεται μετά την πάροδο 15 από τη δημοσίευση στο ΚΗΜΗΔΗΣ. Δηλαδή μετά την πάροδο 25 ημερών από τη δημοσίευση (15+10). Δηλαδή Θα επαναλάβω ότι με την ανεπιφύλακτη συμμετοχή σε διαγωνισμό αποδεχόμαστε τους όρους του.

Μια ενδιαφέρουσα απόφαση της ΑΕΠΕ σχετικά με αυτό το θέμα είναι η με αριθμό 10/2017, όπου σε περίπτωση που αποδειχθεί ότι ο ενδιαφερόμενος φορέας είχε γνώση της διακήρυξης (πχ από την έκδοση παράβολο ή από την κατάθεση διευκρινιστικού ερωτήματος) το τεκμήριο της γνώσης των 15 ημερών μπορεί να καταρριφθεί.

Είναι απαραίτητο να λάβει γνώση όχι μόνο της βλαπτικής αποφάσεως αλλά και της αιτιολογίας αυτής.

Ως προς τις εξαιρετέες ημέρες δεν υπάρχει διάταξη που να ορίζει κάτι σχετικό αλλά για να υπάρχει μία εναρμόνιση με τη δικαστηριακή πρακτική παρόλο που θα μπορούσε να κατατεθεί ηλεκτρονικά και το Σάββατο η ΑΕΠΠ έχει εκδώσει αποφάσεις και έχει γίνει δεκτό ότι εάν η λήξη της προθεσμίας συμπίπτει με μη εργάσιμη ημέρα αυτή παρεκτείνεται για την αμέσως επόμενη εργάσιμη. Η προθεσμία είναι μέχρι την 7 μ.μ. της τελευταίας ημέρας

Άσκηση προσφυγής – παρέμβασης Άρθρα 362 Ν. 4412/2016 και 7 ΠΔ 39/2017 

Η προδικαστική προσφυγή κατατίθεται στον ηλεκτρονικό τόπο του διαγωνισμού, τον γνωστό σε όλους μας ως ΕΣΗΔΗΣ (Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων). Στις περιπτώσεις που δεν διενεργείται μέσω του ΕΣΗΔΗΣ τότε κατατίθεται στην ΑΕΠΠ.

Απαραίτητη είναι η χρήση τυποποιημένου εντύπου αλλά αυτό δεν απαιτείται με ποινή απαραδέκτου Το έντυπο της προδικαστικής προσφυγής βρίσκεται στην ηλεκτρονική σελίδα της Αρχής. Η υπ’ αριθμ. 178/2017 απόφαση της αρχής έκανε δεκτή προδικαστική προσφυγή χωρίς τη χρήση του τυποποιημένου εντύπου εφόσον έκρινε ότι από  το περιεχόμενο της ασκηθείσας προσφυγής προκύπτει ότι αυτή δεν απόσχει κατά το ουσιώδες μέρος της από τα προδιατυπωμένα πεδία του τυποποιημένου εντύπου και ότι αυτό θεράπευε την παράλειψη. Η προσφυγή υπογράφεται με ψηφιακή υπογραφή εκτός από την περίπτωση που την υπογράφει πληρεξούσιος δικηγόρος.

Δυνάμει της παραγράφου 3 του ιδίου άρθρου καθιερώνεται δικαίωμα παρέμβασης ενώπιον της Αρχής κάθε τρίτου που έχει έννομο συμφέρον στη διαδικασία της προδικαστικής προσφυγής εντός διαστήματος 10ημερών από την κοινοποίηση σε αυτόν της προσφυγής. Με την παρέμβαση ο παρεμβαίνων επιδιώκει τη διατήρηση της ισχύος της προσβαλλόμενης πράξης προσκομίζοντας όλα τα απαραίτητα έγγραφα εφόσον θίγονται τα δικαιώματά του. Η παρέμβαση δεν γίνεται υπέρ του προσφεύγοντος αλλά υπέρ της διατηρήσεως της ισχύς της προσβαλλόμενης πράξης και αντικρούει μόνο όσα έχει επικαλεστεί ο προσφεύγων. Δεν μπορούν να προταθούν με την παρέμβαση νέοι λόγοι για την απόρριψη της προσφοράς του προσφεύγοντος. Το έννομο συμφέρον του παρεμβαίνοντος πρέπει να ισχύει και κατά την κατάθεση και κατά τη συζήτηση.

Δεν απαιτείται προσδιορισμός του χαρακτήρα του δικογράφου ως παρέμβαση αρκεί όμως αυτό να συνάγεται από το κείμενο.

Πρέπει να είναι σύμφωνα με το τυποποιημένο έγγραφο αλλά μη χρήση του δεν επιφέρει την απόρριψη της παρεμβάσεως Τέλος πρέπει  να αναρτηθεί στο ηλεκτρονικό τόπο του διαγωνισμού

Παράβολο Άρθρα 363 Ν. 4412/2017 και 5 ΠΔ 39/2017

Το παραδεκτό της προσφυγής εξαρτάται από την κατάθεση του παραβόλου, το ύψος του οποίου ανέρχεται σε ποσοστό 0,50 % της προυπολογισθείσας αξίας της σχετικής σύμβασης  χωρίς το ΦΠΑ. Το παράβολο δεν μπορεί να είναι κατώτερο των 600 ευρώ ούτε ανώτερο των 15.000 ευρώ. Στην περίπτωση που από τα έγγραφα δεν προκύπτει το ύψος της υπό ανάθεσης σύμβασης κατατίθεται παράβολο ύψους 600 ευρώ.

Εάν παρέχεται η δυνατότητα υποβολής προσφοράς για τμήμα ή τμήματα της σύμβασης το ύψος του παραβόλου υπολογίζεται επί της αξίας του τμήματος ή των τμημάτων της σύμβασης σχετικά με τα οποία ασκείται η προδικαστική προσφυγή.

Πολύ σημαντικό είναι ότι δεν προβλέπεται συμπλήρωση του παραβόλου από το ΠΔ39/2017 και από το Ν. 4412/2017 και αυτό μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψη της προσφυγής μας.  Ίσως να μπορούσε να συμπληρωθεί μόνο εφόσον εξακολουθεί να υπάρχει προθεσμία άσκησης της προσφυγής.

Το παράβολο της προσφυγής καταβάλλεται ηλεκτρονικά κατά την κατάθεση της προσφυγής μέσω της εφαρμογής e-παράβολο από όπου θα εφοδιαστούμε εκτυπωμένο αντίγραφο της ηλεκτρονικής πληρωμής με την ένδειξη δεσμευμένο. Στα πρόσθετα στοιχεία του παραβόλου πρέπει να συμπληρώνονται τα στοιχεία της ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΑΣ ΑΡΧΗΣ και Α.Α. ΕΣΗΔΗΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ή ΑΡΙΘ. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ ή ΠΡΟΚΗΡΥΞΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ή ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ

Το παράβολο επιστρέφεται στον προσφεύγοντα στην περίπτωση που έχουμε ολική ή μερική αποδοχή ή σιωπηρή απόρριψη της προσφυγής καθώς και στην περίπτωση που η αναθέτουσα αρχή από μόνη της ανακαλέσει την πράξη ή συμμορφωθεί.

Το παράβολο καταπίπτει στην περίπτωση απόρριψης της προδικαστικής προσφυγής.

Συνοψίζοντας προϋποθέσεις του παραδεκτού της προδικαστικής προσφυγής είναι :

  • Ύπαρξη έννομου συμφέροντος
  • Κατά χρόνο αρμοδιότητα της Αρχής ανάλογα με το είδος της σύμβασης
  • Προϋπολογισθείσα αξία της υπό ανάθεσης συμβάσεως άνω των 60.000 ευρώ
  • Εμπρόθεσμη κατάθεση της προσφυγής
  • Καταβολή παραβόλου
  • Χρήση του τυποποιημένου εντύπου

Δεν αποτελεί στοιχείο του παραδεκτού η κατάθεση γραμματίου προείσπραξης από τον πληρεξούσιο δικηγόρο καθώς από την ρητή διατύπωση του άρθρου 61 του Κώδικα περί Δικηγόρων απαιτείται κατά την άσκηση διαδικαστικών πράξεων ενώπιον των δικαστηρίων και κατά την κατάθεση ένδικων βοηθημάτων και μέσων ενώπιον αυτών. Η Αρχή είναι διοικητικό όργανο. Πρέπει όμως να κατατεθούν τα νομιμοποιητικά έγγραφα που του χορηγούν την ειδική πληρεξουσιότητα για την άσκηση της προδικαστικής προσφυγής. 

ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΡΘΡΑ 364 Ν. 4412/2016 και 6 ΠΔ 39/2017

Η προθεσμία για την άσκηση της προδικαστικής προσφυγής καθώς και η άσκησή της αναστέλλουν τη σύναψη της σύμβασης.

Σε περίπτωση που η αναθέτουσα αρχή παραβιάσει την απαγόρευση του άρθρου 368 αυτού μπορεί να ασκηθεί προδικαστική προσφυγή που να επιφέρει την ακύρωσή της συμβάσεως. Πρέπει να προσέξετε ότι το άρθρο αναφέρει ότι οι προθεσμίες αυτές εμποδίζουν την σύναψη της σύμβασης και όχι την πρόοδο της διαγωνιστικής διαδικασίας. Για να τη σταματήσουμε τη διαδικασία του διαγωνισμού πρέπει να καταθέσουμε σχετικό αίτημα αναστολής.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ ΑΡΘΡΑ 365 Ν. 4412/2016 και 8-9 ΠΔ 30/2017

Ανέφερα προηγουμένως ότι η κατάθεση της προσφυγής γίνεται στον ηλεκτρονικό τόπο του διαγωνισμού και όταν αυτό δεν είναι εφικτό γίνεται απευθείας στην ΑΕΠΠ μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Ως ημερομηνία κατάθεσης θεωρείται η ημερομηνία ηλεκτρονικής καταχώρησης στο χώρο του διαγωνισμού ενώ όταν γίνεται στην ΑΕΠΠ θεωρείται η ημερομηνία παραλαβής της. 

Όταν η κατάθεση της προσφυγής γίνει στον ηλεκτρονικό τόπο του διαγωνισμού (ΕΣΗΔΗΣ), έως την επόμενη ημέρα της καταθέσεως η αναθέτουσα αρχή πρέπει να ειδοποιήσει σχετικά με την κατάθεση την ΑΕΠΠ και της παρέχει το δικαίωμα πρόσβασης στο σύνολο των στοιχείων του διαγωνισμού.

Η αναθέτουσα αρχή είναι υποχρεωμένη : α) να κοινοποιήσει την προσφυγή σε κάθε ενδιαφερόμενο τρίτο εντός διαστήματος 5 ημερών και β) να αποστείλει τον πλήρη φάκελο, τις απόψεις της επί της προσφυγής και τα αποδεικτικά κοινοποίησης εντός διαστήματος 10 ημερών.

Στην περίπτωση που η προσφυγή κατατεθεί στην ΑΕΠΠ, κοινοποιείται το αργότερο την επομένη της κατάθεσης στην αναθέτουσα αρχή καλούμενη στη συνέχεια : α) να κοινοποιήσει την προσφυγή μέσω του συστήματος επικοινωνίας του ηλεκτρονικού τόπου του διαγωνισμού εντός 5 ημερών σε κάθε ενδιαφερόμενο τρίτο και β) να αποστείλει εντός 10 ημερών τον πλήρη φάκελο, τις απόψεις της διοίκησης και τα αποδεικτικά κοινοποίησης 

Και στις δύο περιπτώσεις η αναθέτουσα αρχή έχει τη δυνατότητα να παραθέσει αρχική ή συμπληρωματική αιτιολογία στην προσβαλλόμενη πράξη.

Το αργότερα σε διάστημα 20 ημερών η Αρχή ελέγχει εάν έχουν γίνει οι κοινοποιήσεις από την Αναθέτουσα Αρχή και σε περίπτωση  που δεν έχουν γίνει τις πραγματοποιεί η ίδια ώστε να έχουν οι τρίτοι τη δυνατότητα να ασκήσουν παρέμβαση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Νόμος θέλοντας  να επιβάλλει στην αναθέτουσα αρχή τη συνεργασία με την ΑΕΠΠ ορίζει ότι η παράλειψη αποστολής φακέλου στην ΑΕΠΠ και η παράλειψη κοινοποίησης σε κάθε ενδιαφερόμενο τρίτο συνιστά ιδιαίτερο πειθαρχικό αδίκημα των αρμοδίων για αυτό υπαλλήλων.

Επιπλέον η μη αποστολή φακέλου δίνει τη δυνατότητα στην Αρχή να συνάγει τεκμήριο ομολογίας της αναθέτουσας αρχής για την πραγματική βάση των ισχυρισμών.

Επίσης η μη αποστολή φακέλου ή η καθυστερημένη αποστολή του δίνει τη δυνατότητα στην ΑΕΠΠ να επιβάλλει αυτεπαγγέλτως χρηματική κύρωση στην αναθέτουσα αρχή. Το ποσό της κύρωσης κυμαίνεται από 100 ευρώ μέχρι 500 ευρώ κατά εκτίμηση των περιστάσεων και αναλόγως της βαρύτητας της παράβασης. Μνεία της κύρωσης γίνεται στον ατομικό φάκελο του υπεύθυνου της καθυστέρησης ή της ελλιπούς αποστολής ή της μη αποστολής του φακέλου και των απόψεων της υπηρεσίας.

Όλα τα ανωτέρω θεσπίστηκαν επειδή ο Νομοθέτης θέλει να υποχρεώσει τη διοίκηση να συμμετέχει στη διαδικασία εκδίκασης της προσφυγής και να μην απαξιώσει την νέα ανεξάρτητη αρχή με την αδιαφορία της.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Ο κανονισμός εξέτασης προδικαστικών προσφυγών στα άρθρα 10-11-12-13 ρυθμίζει θέματα λειτουργίας της αρχής, τον τρόπο και τη διαδικασία όπως τα καθήκοντα του γραμματέα της αρχής, τον ορισμό και τα καθήκοντα του εισηγητή, την συγκρότηση του κλιμακίου ενώπιον του οποίου θα εξεταστεί η προσφυγή. Εμάς αυτό που μας ενδιαφέρει για τη λειτουργία της αρχής είναι τόσο το άρθρο 365 του νόμου όσο και το άρθρο 13 του κανονισμού που ορίζει ότι η ημέρα και η ώρα της συζήτησης της προσφυγής δεν μπορεί να απέχει περισσότερο από 40 ημέρες από την ημερομηνία κατάθεσης της προσφυγής.

Η δε πράξη αυτή προσδιορισμού της προδικαστικής προσφυγής κοινοποιείται το αργότερο 10 ημέρες πριν από τη συζήτηση της προσφυγής στον προσφεύγοντα, την αναθέτουσα αρχή και σε εκείνους που έχουν ασκήσει παρέμβαση.

Η εξέταση της προσφυγής γίνεται σε κλειστή συνεδρίαση απουσία των εμπλεκομένων μερών, παρουσία μόνο των μέλη του συμβουλίου που έχουν οριστεί για την υπόθεση. Δεν έχουμε κατ΄ αντιμωλία συζήτηση. Ο προσφεύγων δεν μπορεί να υποβάλει υπόμνημα κατά την εξέταση της προσφυγής. Άρα δεν μπορούν να συμπληρωθούν οι λόγοι ασκήσεως της προδικαστικής προσφυγής ή να αναλυθούν περαιτέρω.

Σε αυτό το σημείο θέλω να σας επισημάνω ότι πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί κατά τη σύνταξη της προσφυγής γιατί το ιστορικό αυτό θα σας ακολουθεί μέχρι το τέλος της εκδίκασης και της αιτήσεως ακυρώσεως. Πρέπει να συνταχθεί η προσφυγή από κάποιο δικηγόρο καθώς δε θα είναι δυνατή η αλλαγή ή συμπλήρωσή της στην πορεία. Ο Δικηγορικός Σύλλογος Κοζάνης διαθέτει άψογα καταρτισμένους νομικούς ικανούς για να χειριστούν τέτοιες υποθέσεις. Μπορείτε να ζητήσετε την καθοδήγησή τους.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ ΑΡΘΡΑ 367 Ν. 4412/2016 και 13-16-17-18-19 Π.Δ. 39/2017

Η απόφαση επί της προσφυγής λαμβάνεται με πλειοψηφία κατόπιν φανερής ψηφοφορίας εντός 20 ημερών από τη συζήτησή της άλλως θεωρείται ότι απορρίπτεται σιωπηρά.

Μετά την πάροδο των 20 ημερών η Αρχή δεν έχει εκ του νόμου δυνατότητα να εκδώσει απόφαση.

Έχουμε τη δυνατότητα να παραιτηθούμε από την προδικαστική προσφυγή με ηλεκτρονική ή έγγραφη δήλωση προς την Αρχή.

Επίσης στην περίπτωση που η αναθέτουσα Αρχή από μόνη της ανακαλέσει την παράνομη προσβαλλόμενη πράξη η υπόθεση τίθεται στο αρχείο.

Η απόφαση της Αρχής μπορεί να ακυρώσει μερικώς ή ολικώς την προσβαλλόμενη πράξη ή να ακυρώσει την παράλειψη και να αναπέμψει την υπόθεση στην διοίκηση για να προβεί στη νόμιμη ενέργεια. Δεν μπορεί να τροποποιήσει την προσβαλλόμενη πράξη ούτε να προβεί η ίδια στην οφειλόμενη ενέργεια καθ΄υποκατάσταση της αναθέτουσας αρχής ενώ στον Ν. 3886/2010 η αναθέτουσα αρχή μπορούσε να τροποποιήσει. Για παράδειγμα εάν η Αρχή ακυρώσει την παράλειψη της αναθέτουσας αρχής να συμπεριλάβει κάποιο όρο, δεν μπορεί να  προσθέσει με την απόφαση της αυτόν τον όρο στη διακήρυξη ή να τον θεωρήσει αναδρομικά γεγραμμένο στη διακήρυξη και να διατάξει τη συνέχιση της διαγωνιστικής διαδικασίας. Θα πρέπει η αναθέτουσα αρχή να συμμορφωθεί με την απόφαση να ανακαλέσει ή ακυρώσει τη διακήρυξη και να προβεί στη δημοσίευση νέας διακήρυξης (ΣτΕ 54/2018 απόφαση δίκης – πιλότου). Έχουμε δηλαδή υποχρέωση συμμόρφωσης της διοίκησης με την απόφαση της Αρχής.  

Μετά την έκδοση της αποφάσεως επί της προσφυγής, αυτή κοινοποιείται στους ενδιαφερόμενους, δηλαδή στην αναθέτουσα αρχή, στον προσφεύγοντα και στον τυχόν παρεμβαίνοντα με ηλεκτρονικό μήνυμα. Όπως όλες οι αποφάσεις της ΑΕΠΠ, στη συνέχεια θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Αρχής τηρώντας τις διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων (αφαιρούνται τα στοιχεία που οδηγούν στην ταυτοποίηση των εμπλεκομένων φορέων).

ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΜΕΤΡΑ ΑΡΘΡΑ 366 Ν. 4412/2016 και 15 ΠΔ 39/2017

Ο προσφεύγων με αίτημά του που περιλαμβάνεται στην προδικαστική προσφυγή έχει το δικαίωμα να ζητήσει

Α) την αναστολή της εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης και

Β) τον ορισμό κάθε πρόσφορου μέσου προκειμένου να επανορθωθεί η ζημία του μέχρι να αποφανθεί η Αρχή επί της προδικαστικής προσφυγής του.

Η Αρχή μπορεί και αυτεπαγγέλτως να προβεί στην αναστολή εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης μετά από κλήση της αναθέτουσας αρχής προ 3 ημερών.

Η αναστολή αυτή μπορεί να διαρκέσει μέχρι την ημερομηνία που είναι υποχρεωμένη η Αρχή να εκδώσει την απόφαση επί της προσφυγής. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε να καταστεί αλυσιτελής η αποδοχή της προδικαστικής προσφυγής, δηλαδή αποφεύγουμε να μην έχει νόημα το να κερδίσουμε την προσφυγή όταν θα έχει προχωρήσει η διαγωνιστική διαδικασία.

Προϋπόθεση παροχής προσωρινών μέτρων υπέρ του αιτούντος είναι :

α) η παραδεκτή άσκηση της προδικαστικής προσφυγής, δηλαδή να μην γίνει κάποιο τυπικό διαδικαστικό λάθος

β) η ύπαρξη βλάβης του προσφεύγοντος ως στοιχείο του παραδεκτού, δηλαδή πρέπει να περιγράφουμε τα πραγματικά ή νομικά περιστατικά που συνιστούν τη βλάβη. Σε  περίπτωση που κριθεί αμελητέα η ζημιά η Αρχή θα απορρίψει το αίτημα των προσωρινών μέτρων.

γ) η πιθανότητα βασιμότητας έστω και ενός εκ των προβαλλόμενων λόγων της προδικαστικής προσφυγής και

δ) αφού σταθμιστούν όλα τα συμφέροντα, από τη μια μεριά το δημόσιο συμφέρον και από την άλλη το συμφέρον του προσφεύγοντα, πρέπει να καταλήξει η Αρχή ότι η χορήγηση των προσωρινών μέτρων δεν θα προκαλεί περισσότερες αρνητικές συνέπειες από ότι οφέλη.

Η ΑΕΠΠ αφού εξετάσει τα ανωτέρω μπορεί να διατάξει :

προσωρινά μέτρα προκειμένου να επανορθωθεί η παράβαση ή προσωρινά μέτρα προκειμένου να αποτραπεί η ζημία των θιγόμενων συμφερόντων. Επίσης μπορεί να διατάσσει την αναστολή εκτέλεσης οποιαδήποτε αποφάσεως που λαμβάνει η αναθέτουσα αρχή ή Να διατάσσει μέτρα που να αναστέλλουν τη διαδικασία ανάθεσης δημόσιας σύμβασης. Δεν περιορίζεται από το αίτημα του προσφεύγοντα αλλά μπορεί να διατάσσει ad hoc  τα όποια προσωρινά μέτρα.

ΠΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΑΡΘΡΑ 368 Ν. 4412/2016 και 20 ΠΔ 39/2017

Επιπλέον προβλέπεται στο άρθρο 368 η δυνατότητα άσκησης προδικαστικής προσφυγής με αίτημα την ακύρωση σύμβασης σε τρεις περιπτώσεις : 

Α. η αναθέτουσα αρχή δεν έχει προβεί στη νόμιμη δημοσίευση προκήρυξης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου αυτή απαιτείται

Β. δεν τηρήθηκε η υποχρέωση αναστολής της σύναψης της συμβάσεως. Στην περίπτωση του άρθρου 364. Δηλαδή ενώ υπάρχει η προθεσμία για την άσκηση της προδικαστικής προσφυγής ή ενώ έχει ήδη ασκηθεί προδικαστική προσφυγή και δεν έχει εκδοθεί απόφαση επ’ αυτής, η αναθέτουσα αρχή έχει προβεί στη σύναψη της συμβάσεως.

Γ. σε περιπτώσεις παράβασης ρητώς προβλεπόμενων υποχρεώσειςων της αναθέτουσας αρχή στην περίπτωση σύναψης συμφωνίας – πλαίσιο και εφαρμογής δυναμικού συστήματος αγορών.

Η συμφωνία πλαίσιο δεν είναι δημόσια σύμβαση αλλά μια τεχνική χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα μεταξύ μίας ή περισσοτέρων αναθετουσών αρχών και ενός ή περισσοτέρων οικονομικών φορέων που καθορίζει τους όρους που διέπουν τις συμβάσεις που πρόκειται να συναφθούν κατά τη διάρκεια συγκεκριμένης περιόδου κυρίως όσον αφορά τις τιμές. Είναι μία συμφωνία ομπρέλα.

H προθεσμία άσκησης της προσφυγής είναι 30 ημέρες από την επομένη της δημοσίευσης της απόφασης σύναψης της συμβάσεως και η άσκησή της αναστέλλει την εκτέλεση της σύμβασης έως την έκδοση απόφασης.

Η αναθέτουσα αρχή μπορεί όμως με αίτησή της να υποβάλει αίτημα προσωρινής προστασίας και να διατηρήσει η σύμβαση την ισχύ της κατά ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 366.

Το άρθρο 370 παρέχει τη δυνατότητα στην ΑΕΠΠ να μην ακυρώσει τη σύμβαση εφόσον υπάρχουν επιτακτικοί λόγοι δημοσίου συμφέροντος και επιβολής εναλλακτικών κυρώσεων. Επιβάλει δηλαδή πρόστιμο στην αναθέτουσα αρχή το οποίο δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10% του χρηματικού αντικειμένου της σύμβασης και με ειδική απόφασή της το πρόστιμο περιέρχεται στον αιτούντα. Εάν ακυρωθεί η σύμβαση, η ακυρότητα αυτή έχει αναδρομική ισχύ. Οι δε αξιώσεις των μερών διέπονται από τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Αν όμως ο ανάδοχος γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει την ακυρότητα της σύμβασης δεν δημιουργούνται αξιώσεις ή μπορεί να ικανοποιηθεί μέρος από αυτές.

ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΟΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

ΑΙΤΗΣΗ ΑΝΑΣΤΟΛΗΣ ΑΡΘΡΟ 372 ν. 4412/2016

Όποιος έχει έννομο συμφέρον μπορεί να ζητήσει την αναστολή της εκτέλεσης της ΑΕΠΠ και την ακύρωση της ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου της έδρας της αναθέτουσας αρχής και κατ’ εξαίρεση ενώπιον του ΣτΕ καταθέτοντας αίτηση ασφαλιστικών μέτρων εντός 10 ημερών από την έκδοσης της απόφασης. Μπορεί δηλαδή να ασκήσει την αίτηση αυτή ο προσφεύγων όταν η αρχή του έχει απορρίψει ρητά ή σιωπηρά την προσφυγή του. Μπορεί όμως να την ασκήσει και η αναθέτουσα αρχή όταν έχει γίνει δεκτή η προσφυγή του προσφεύγοντος. Η απόφαση αυτή είναι ανέκκλητη.

Υπάρχει η δυνατότητα να εκδοθεί προσωρινή διαταγή από τον αρμόδιο δικαστή κατόπιν αιτήματος ή αυτεπαγγέλτως η οποία περιέχει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν.

Για την κατάθεση και τη συζήτηση της αίτησης αναστολής δεν είναι υποχρεωτική η άσκηση της αίτησης ακυρώσεως. Όμως, όταν εκδοθεί η απόφαση των ασφαλιστικών πρέπει μέσα σε προθεσμία 10 ημερών από την επίδοση της αποφάσεως αναστολής να ασκηθεί η αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου της έδρας της αναθέτουσας αρχής διαφορετικά αίρεται αυτοδικαίως η ισχύς της αναστολής.

Για την άσκηση της αιτήσεως αναστολής πρέπει να κατατεθεί παράβολο σε ποσοστό 0,1% της προυπολογισθείσας αξίας περιλαμβανομένου του ΦΠΑ το οποίο δεν μπορεί να είναι κατώτερο των 500 ευρώ και ανώτερο των 5.000 ευρώ. Εάν δεν καθορίζεται προυπολογισθείσα δαπάνη καταβάλλεται το ελάχιστο παράβολο των 500 ευρώ. Το ½ του παραβόλου κατατίθεται μαζί με την κατάθεση της αίτησης και το υπόλοιπο ½ με την απόφαση που καταρρίπτει την αίτησή του. 

Με την κατάθεση της αιτήσεως αναστολής διακόπτεται η προθεσμία για την αίτηση ακυρώσεως και αρχίζει από την επίδοση της αποφάσεως

Για να γίνει δεκτή η αίτηση αναστολής απαιτείται να συντρέχουν δύο προϋποθέσεις:

1.να πιθανολογείται η παράβαση κανόνα του ενωσιακού ή εθνικού δικαίου και

2.να είναι απαραίτητη η άρση των δυσμενών αποτελεσμάτων ή η αποτροπή της ζημίας του αιτούντος.

Διαβάστε επίσης

Η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για λόγους επισκεψιμότητας και στατιστικών. Συνεχίζοντας την περιήγηση, αποδέχεστε τη χρήση αυτών των cookies Αποδοχή Περισσότερα