Μεταφυτεύσεις μεγάλων δένδρων στα δημόσια έργα

Ο κ. Μιχάλης Αναστασιάδης, Γεωπόνος ΓΠΑ Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων & Γεωργικής Μηχανικής, MSc, Προϊστάμενος Τμήματος Πρασίνου στην Τεχνική Υπηρεσία ΕΚΠΑ, αναλύει στο Εργοληπτικόν Βήμα Νο_135 τις προκλήσεις, τις διαδικασίες και τα κόστη γύρω από το ζήτημα της μεταφύτευσης δένδρων και δη των μεγαλύτερων στο πλαίσιο υλοποίησης δημοσίων έργων.

Κατά την παρουσίαση σχεδιαζόμενων έργων «αναπλάσεων» κοινόχρηστων χώρων ή κατασκευών κτιριακών υποδομών σε ελεύθερους χώρους με Πράσινο, πολύ συχνά αναφέρεται ότι κάποια υφιστάμενα μεγάλα δέντρα θα μεταφυτευτούν. Δυστυχώς, η εμπειρία δείχνει ότι οι περισσότερες τέτοιες αναφορές στο δημόσιο λόγο είναι -στην καλύτερη περίπτωση- απλώς ευχές, εφόσον, κοιτάζοντας τις αντίστοιχες μελέτες, διαπιστώνει συνήθως κανείς ότι απουσιάζει (ή παρουσιάζει τεράστια υποκοστολόγηση) η πλειοψηφία των εργασιών που απαιτούνται για την επιτυχή μεταφύτευση μεγάλων και εγκατεστημένων δέντρων.

Σε τέτοιες μελέτες είναι σύνηθες φαινόμενο το να μην συμμετέχουν ειδικοί του Αστικού Πρασίνου (Γεωπόνοι, Δασολόγοι). Έτσι κατά κανόνα οι τιμές / μεγέθη που χρησιμοποιούνται προέρχονται απευθείας και χωρίς περαιτέρω επεξεργασία από τον «Κανονισμό Περιγραφικών Τιμολογίων Εργασιών για δημόσιες συμβάσεις έργων» (Υ.Α. στο ΦΕΚ 1746 Β’ 2017), στον οποίο περιγράφονται και τιμολογούνται μόνο δύο δυνατές περιπτώσεις μεταφυτεύσεων, αναλόγως του όγκου της μπάλας χώματος: για 45-150 lit (45 €) και για 151-300 lit (140 €).

Οι αναφερόμενοι όγκοι μπάλας χώματος («ριζόμπαλας») αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα εύρη μεγεθών δέντρων, κάτι που είναι κοινός τόπος για τους ειδικούς του Αστικού Πρασίνου αλλά δεν αποτυπώνεται με σαφήνεια ούτε στην ανωτέρω Υ.Α., ούτε προκύπτει με απόλυτη σαφήνεια στη σχετική ΕΛΟΤ ΤΠ 1501-10-05-08-00:2021 «Μεταφύτευση δένδρων και θάμνων».

Συγκεκριμένα, βάσει των προτύπων των ΗΠΑ που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως στα ζητήματα μεταφυτεύσεων δέντρων από μία θέση σε μία άλλη το πεδίο, δηλαδή των:ANSIZ60.1 -2014 “American Standard for Nursery Stock” και ANSIA300 P. 6 – R2018 “American National Standard for Tree Care Operations – Planting and Transplanting”, υπολογίζουμε ότι οι διαστάσεις όγκου ριζόμπαλας που δίνονται στα τιμολόγια δημοσίων έργων αντιστοιχούν, περίπου, στα μεγέθη που φαίνονται στον πίνακα (αναφερόμαστε εδώ στις κοινότερες μεταφυτεύσεις, δηλαδή όχι σε γυμνόριζα και φοινικοειδή):

Έτσι, είναι σαφές ότι οι εργασίες «μεταφύτευσης» που κοστολογούνται ρητά στα τιμολόγια δημοσίων έργων, αφορούν αποκλειστικά σε δέντρα αναλογικά μικρής διαμέτρου κορμού (σαν αυτά που ενίοτε γίνονται προμήθεια ως νεόφυτα).Επιπλέον, είναι σαφές ότι αυτές οι τιμές εφαρμογής οδηγούν σε κακής ποιότητας εργασία ακόμα και σε μικρής διαμέτρου κορμού εγκατεστημένα δέντρα. Τούτο διότι αφενός δεν καλύπτουν σε καμία περίπτωση τις προσεκτικές εργασίες εδαφοτομών και σταδιακών ριζοκοπών και κλαδεμάτων που απαιτούνται προ της μεταφύτευσης. Και αφετέρου, δεδομένου ότι στις τιμές εφαρμογής περιλαμβάνονται ρητά και τα κόστη μεταφοράς, φαίνεται πως βασίζονται στην υπόθεση ότι αυτή θα γίνει σε νέα θέση φύτευσης που θα βρίσκεται κοντά στην αρχική – κάτι που στην πράξη δεν είναι ο κανόνας.

Βεβαίως, τα περιγραφικά τιμολόγια περιλαμβάνουν τρόπο με τον οποίο μπορεί να εκτιμηθεί η αξία μεταφύτευσης μεγαλύτερων δέντρων βάσει των διαθέσιμων μεγεθών/τιμών, με αναγωγή των μεγεθών. Μία τέτοια «άσκηση», βασισμένη στα δύο προαναφερθέντα standardsγια τη συσχέτιση διαμέτρου κορμού – μεγέθους ριζόμπαλας, μας δίνει τις εξής εκτιμήσεις κόστους μεταφύτευσης για ορισμένα μεγέθη μεγάλων εγκατεστημένων δέντρων.

Όσο και αν τα παραπάνω κόστη φαίνονται υπερβολικά, η πράξη δείχνει ότι δεν απέχουν πολύ από τα πραγματικά κόστη τέτοιων εργασιών, δεδομένων των τεράστιων φορτίων και όγκων που χρειάζεται να μετακινηθούν με προσοχή. Βεβαίως, επειδή αυτές οι εργασίες είναι μεγάλες, στην πράξη απαιτείται σε κάθε περίπτωση δέντρου ιδιαίτερη μελέτη από εξειδικευμένο επιστήμονα (Γεωπόνο, Δασολόγο).

Θα πει κανείς, αξίζει να γίνει τέτοιου μεγέθους δαπάνη για να μεταφυτευτεί ένα δέντρο; Η απάντηση δίνεται από τον εξειδικευμένο στο θέμα επιστήμονα, για κάθε μεμονωμένο δέντρο. Και εξαρτάται από τη σημασία του δέντρου, από τη συναισθηματική και οικονομική αξία του, από την κατάστασή του από πλευράς στατικότητας και φυτοϋγείας, από τη δυνατότητά του να μεταφυτευτεί (που εξαρτάται από την ιστορία της ατομικής του ανάπτυξης), κ.ά.

Πάντως, το πόσο σύνθετη και απαιτητική και χρονοβόρα διαδικασία είναι η μεταφύτευση ενός μεγάλου δέντρου, δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό στην Ελλάδα. Για τρεις κυρίους λόγους: επειδή τις περισσότερες σχετικές μελέτες καταρτίζουν μη-ειδικοί, επειδή έχει επικρατήσει η λογική «αυτόματης» χρήσης των διαθέσιμων τιμών εφαρμογής των τιμολογίων και, τέλος, επειδή στην πράξη οι μόνες μεταφυτεύσεις από τις οποίες υπάρχουν προσλαμβάνουσες στη χώρα είναι αυτές των Ελιών, οι οποίες μεταφυτεύσεις είναι ακραία μη-τυπικές. Τούτο διότι οι Ελιές αφενός είναι διαμορφωμένες για «αγροτική» χρήση (παραγωγή καρπού) και έχει επιδιωχθεί να έχουν πολύ χαμηλού ύψους κορμό, αφετέρου διαθέτουν μεγάλη δυνατότητα αναβλαστήσεως. Με αποτέλεσμα να μην ενοχλούν οι ακραίες καρατομήσεις των ριζών και των βραχιόνων που βλέπουμε να εφαρμόζονται, καρατομήσεις που γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι οδηγούν σε μεγάλες κουφαλερότητες. Αυτή η λογική δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε σχεδόν κανένα άλλο είδος αστικού δέντρου.

Στην πραγματικότητα, η μεταφύτευση ενός μεγάλου δέντρου είναι μία εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, η οποία μπορεί να ξεκινήσει 2-3 χρόνια πριν την μετακίνηση και να ολοκληρωθεί 3-4 χρόνια μετά από αυτήν, εφόσον έχει εγκατασταθεί επιτυχώς στη νέα του θέση. Συνοπτικά, τα σημαντικότερα σημεία που πρέπει να γνωρίζουμε είναι τα εξής:

• Κάθε βοτανικό είδος δέντρου μπορεί να μεταφυτευτεί με επιτυχία, αλλά όχι κάθε άτομο. Χρειάζεται ατομική αξιολόγηση από ειδικό.
• Της μεταφύτευσης προηγείται σταδιακή ριζοκοπή, που (ιδανικά) ξεκινάει 3 χρόνια πριν τη μετακίνηση.
• Κάθε εργασία γίνεται με τα κατάλληλα εργαλεία και μέσα, ώστε να αποφευχθούν τραυματισμοί του φυτού (π.χ. όχι ριζοκοπή με εκσκαφέα, κάτι που προκαλεί σχισίματα).
• Είναι μύθος το ότι απαιτείται κλάδεμα προ της μεταφύτευσης – αντίθετα συνήθως αυτό είναι πολύ επιζήμιο για το φυτό, όπως π.χ. όταν είναι αυστηρό ή περιλαμβάνει καρατομήσεις.
• Κάθε εργασία πρέπει να γίνεται την κατάλληλη για το φυτό εποχή του έτους.
• Η ριζόμπαλα πρέπει να διατηρεί επαρκή υγρασία και να προστατεύεται καθ’ όλη τη διαδικασία εκρίζωσης – μεταφοράς – τοποθέτησης.
• Η μεταφορά πρέπει να γίνεται προσεκτικά ώστε να μην τραυματιστεί το φυτό.
• Η νέα θέση πρέπει να έχει διαμορφωθεί σωστά και η φύτευση να γίνει σωστά.
• Της επαναφύτευσης πρέπει να ακολουθήσει άμεσα επαρκής λίπανση και πλήρης άρδευση.
• Το δέντρο στη νέα του θέση πρέπει να αρδεύεται (με προοπτική 5ετίας).
• Το δέντρο στη νέα του θέση πρέπει να έχει επαρκή στήριξη / σταθεροποίηση, ώστε να επιτευχθεί σωστή ανάπτυξη του ριζικού του συστήματος. Αυτή πρέπει να ελέγχεται έως ότου έχει επιτευχθεί η εγκατάσταση.
• Εάν δεν προστατεύεται η κατάσταση και δεν φροντίζονται οι ανάγκες των ριζών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη μεταφορά του φυτού, δεν μιλάμε για μεταφύτευση αλλά για μετακίνηση σε νέα θέση για να πεθάνει.
• Η επιτυχής εγκατάσταση απαιτεί τουλάχιστον 2-3 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων το δέντρο χρειάζεται συστηματική παρακολούθηση / φροντίδα.

Σχετικά, υπάρχουν διαθέσιμες και εφαρμόζονται οι Τεχνικές Προδιαγραφές (ΕΛΟΤ ΤΠ):  1501-10-05-08-00:2021 «Μεταφύτευση δένδρων και θάμνων» και 1501-10-09-01-00:2021 «Προμήθεια και χειρισμοί φυτών» καθώς και όλες οι άλλες συναφείς με τις απαιτούμενες εργασίες (φυτεύσεις, σταθεροποίηση φυτών, αρδεύσεις, κλπ).

Πηγή φωτογραφιών: https://areaverde.com.mx/

πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_135 της ΠΕΣΕΔΕ