Κατάργηση συσταθείσας πραγματικής δουλείας διόδου σε όμορα οικόπεδα

∗ Σωτήριος Γεωρ. Μούρκας

Γράφει ο ∗ Σωτήριος Γεωρ. Μούρκας: Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός ΤΕΕ 41279 – Πραγματογνώμων – Δικαστικός & Τεχνικού Επιμελητηρίου – Ελεγκτής δόμησης Γ ΥΠΕΚΑ (ΕΥΕΔ 1036) – Ενεργειακός Επιθεωρητής Β κτιρίων, Λεβήτων & Εγκ/στάσεων Θέρμανσης & Κλιματισμού ΥΠΕΚΑ (ΕΥΕΠΕΝ 2953)

Η κατάργηση της δουλείας διόδου αφορά εκείνα τα οικόπεδα που προέρχονται από κατάτμηση μεγαλύτερων οικοπέδων προ του 1985 και δεν έχουν πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο και το αποκτούν έπειτα από παραχώρηση της απαιτούμενης γης, σε κοινή χρήση, με συμβολαιογραφική πράξη.

Η δουλεία διόδου είναι δικαίωμα και αναγράφεται στους τίτλους ιδιοκτησίας στη μερίδα του δικαιούχου. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 20 ν.δ. 17-7-1923, δεν επιτρέπεται η δημιουργία κοινόχρηστων χώρων (ιδιωτικών δρόμων, πλατειών κ.λπ.) με ιδιωτική βούληση, εκτός εάν αυτοί έχουν σχηματισθεί ήδη πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, οπότε αναγνωρίζονται ως υφιστάμενοι, παράλληλα με τους προβλεπόμενους από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο κοινόχρηστους χώρους.

Επομένως, οι ιδιωτικοί δρόμοι που δημιουργήθηκαν με ιδιωτική πρωτοβουλία για την εξυπηρέτηση ιδιωτικών αναγκών υπό το κράτος ισχύος του νομοθετικού διατάγματος του 1923, δεν ήταν κοινής χρήσης, εκτός εάν ο κύριος του εδάφους τους παραχώρησε σε κοινή χρήση και ακολούθησε με πράξη Αρχής, η καθιέρωσή τους ως κοινοχρήστων χώρων. Πράξη Aρχής = Προεδρικό Διάταγμα.

Με τη νεότερη διάταξη του άρθρου 28 ν. 1337/1983, οι χώροι κοινής χρήσης (ιδιωτικοί δρόμοι, πλατείες κ.λπ.) που έχουν σχηματιστεί με οποιοδήποτε τρόπο (άρα και με ιδιωτική πρωτοβουλία, χωρίς οποιαδήποτε Πράξη της Αρχής), εφόσον βρίσκονται και καταγράφονται μέσα σε εγκεκριμένα σχέδια πόλεως, θεωρούνται κοινόχρηστοι χώροι που ανήκουν στον οικείο δήμο ή κοινότητα.

Συνεπώς πρέπει να συντρέχουν οι ανωτέρω ρητές προϋποθέσεις του νόμου, διαφορετικά πρόκειται για ιδιωτικό δρόμο η δημιουργία του οποίου δεν επιτρέπεται με ιδιωτική βούληση.

Επί πλέον όσο υφίσταται ως ιδιοκτησιακό αντικείμενο το δεσπόζον ακίνητο, εξακολουθεί να υφίσταται και η δουλεία, αφού αποτελεί ένα διαρκές βάρος του δουλεύντος ακινήτου, ανεξάρτητα από το πρόσωπο του δουλειούχου και ανεξάρτητα από τη φυσική διαδοχή του κυρίου του δουλεύοντος.

Πέραν τούτου εάν έχει συσταθεί πραγματική δουλεία διόδου, καταργείται μόνο με κάποιον από του παρακάτω νόμιμους τρόπους:

1.Με μονομερή δήλωση παραίτησης του δικαιούχου (είτε με διάταξη τελευταίας βούλησης, είτε με συμβολαιογραφικό έγγραφο που υποβάλλεται σε μεταγραφή).

2.Σε περίπτωση ολικής καταστροφής του δεσπόζοντος ή του δουλεύοντος ακινήτου.

3.Αποσβένονται επίσης εφόσον για λόγους πραγματικούς ή νομικούς, η άσκησή της γίνεται αδύνατη.

4.Εάν η κυριότητα του δεσπόζοντος και δουλεύντος ακινήτου, περιέλθει στο ίδιο πρόσωπο.

5.Μετά από εικοσαετή αχρησία.

Παράδειγμα

Ένα αγροτεμάχιο που προήλθε εν μέρει από αγροτική αποκατάσταση, εν μέρει εξ’ αγοράς και κατόπιν εκούσιας διανομής μεταξύ των συγκυρίων με συμβόλαιο του 1972, περιήλθε στην αποκλειστική κυριότητα, νομή και κατοχή στον Α ιδιοκτήτη συνολικής επιφανείας 1.800τ.μ. σε εκτός σχεδίου πόλεως περιοχή.

Δεύτερο αγροτεμάχιο που προήλθε εν μέρει εξ’ αγροτικής αποκαταστάσεως και εν μέρει εξ’ αγοράς, περιήλθε με συμβόλαιο του 1972 εις την αποκλειστική κυριότητα, νομή και κατοχή στον Β ιδιοκτήτη επιφανείας 1.518τ.μ. στην ίδια περιοχή και όμορο του προηγούμενου.

Με συμβόλαιο της στις 10/08/1972 ο ιδιοκτήτης Α συνιστά δουλείαν διόδου εις βάρος της ιδιοκτησίας του (Α) και υπέρ της ιδιοκτησίας Β , άνευ ανταλλάγματος τινός. Οίκοθεν νοείται ότι η ως άνω συσταθείσα δουλεία διόδου, ουδόλως παρακωλύει τον ως άνω κύριο του δουλεύοντος ακινήτου, από του δικαιώματος προς ιδίαν αυτού χρήση αυτής παρ’ ουδενός των συμβαλλομένων και των καθολικών ή ειδικών αυτών διαδόχων.

Η συσταθείσα εις βάρος της ιδιοκτησία Α πραγματική δουλεία διόδου, έγινε αποδεκτή από τον ιδιοκτήτη Β.

Αργότερα στις 19/2/1981 ο ιδιοκτήτης Α, με δωρεά εν ζωή, δωρείται δια δωρεάς εν ζωή προς τα τέκνα της Β1, Β2 και Β3 ξεχωριστά τεμάχια επιφανείας 380τ.μ. κατά πλήρη κυριότητα.

Από τα παραπάνω εκτεθέντα συνάγεται ότι πρόκειται για ιδιωτικό δρόμο, η δημιουργία του οποίου δεν επιτρέπεται με ιδιωτική βούληση, παρά μόνο υπό τις ρητές προϋποθέσεις του νόμου, οι οποίες δεν συντρέχουν στην προκειμένη περίπτωση. Επιπλέον όσο υφίσταται ως ιδιοκτησιακό αντικείμενο το δεσπόζον ακίνητο Α, εξακολουθεί να υφίσταται η δουλεία διόδου, αφού αποτελεί ένα διαρκές βάρος του δουλεύοντος Β ακινήτου ανεξάρτητα από το πρόσωπο του δικαιούχου και ανεξάρτητα από τη φυσική διαδοχή του κυρίου του δουλεύοντος Β.

Πέραν τούτου η συσταθείσα πραγματική δουλεία διόδου, καταργείται με κάποιον από τους ανωτέρω πέντε αναφερόμενους νόμιμους τρόπους.

Στην προκειμένη περίπτωση η συσταθείσα δουλεία διόδου που συστάθηκε ως ανωτέρω το έτος 1972 σε συνδυασμό με την δωρεά εν ζωή το έτος 1981 σε λωρίδες γης δημιούργησε ιδιοκτησιακό καθεστώς και δεν καταργήθηκε, η δε ύπαρξη δρόμου υπό την έννοια του δημοτικού ή κοινοτικού δρόμου που έχει τεθεί σε κοινή χρήση για τις ανάγκες του δήμου ή της κοινότητας και αποτελεί κοινής χρήσεως και εκτός συναλλαγής πράγμα.

Αντίθετα η αναγκαιότητα ύπαρξης δουλείας διόδου για εξυπηρέτηση των δεσποζόντων ακινήτων προκύπτει τόσο από την πραγματική όσο και από τη νομική κατάσταση των ακινήτων.

Συνεπώς δημιουργείται νέο ξεχωριστό γεωτεμάχιο που περιλαμβάνει την εδαφική λωρίδα η οποία αποτελεί την δουλεία διόδου και έχει σαν φερόμενο ιδιοκτήτη τον αρχικό οικοπεδούχο Α.

Πώς επηρεάζει η νέα ρύθμιση τους εργολάβους

Ας πάμε λίγο παραπέρα.

Έστω ότι σε οικόπεδο δημιουργήσαμε δουλεία διόδου για να δώσουμε πρόσβαση σε άλλο τυφλό οικόπεδο με συμβόλαιο και με πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου με το οποίο αναγνωρίζει τη δίοδο ως δημοτική οδό. Ένας μηχανικός καλόπιστα συντάσσει τοπογραφικό διάγραμμα με ΚΗΔ και εκδίδει και ταυτότητα. Συμβολαιογράφος, στηριζόμενος στα στοιχεία που υπάρχουν (Απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου, Τοπογραφικό, ΚΗΔ και Ταυτότητα) συμβάλει στη μεταβίβαση. Η μεταβίβαση καταγράφεται με απόφαση προϊσταμένου Κτηματολογικού Γραφείου. Εκδίδεται έγκριση δόμησης και άδεια δόμησης. Ο εργολάβος κτίζει και πουλάει.

Αργότερα, γίνεται γνωστό ότι η διαδικασία που τηρήθηκε πάσχει. Η οικοδομή είναι ανεπανόρθωτα παράνομη. Σώζεται; Όχι εάν δεν υπάρχει συναίνεση όλων ανεξαιρέτως των ιδιοκτητών (από τη στιγμή της δημιουργίας της δουλείας διόδου και μετά). Χρειάζεται πολύς χρόνος και χρήμα για την επαναφορά στη νομιμότητα. Ένα είναι σίγουρο. Ο εργολάβος καταστράφηκε, διότι υπήρξε ιδιωτική πολεοδόμηση.

Σημείωση: Το «δεσπόζον ακίνητο» είναι το ωφελούμενο ακίνητο σε μία «πραγματική δουλεία», δηλαδή ένα ακίνητο που αποκτά το δικαίωμα χρήσης ή διέλευσης σε άλλο ακίνητο (το «δουλεύον ακίνητο») για την εξυπηρέτησή του. Για παράδειγμα, ένα περίκλειστο ακίνητο που δεν έχει πρόσβαση σε δρόμο, μπορεί να αποκτήσει ένα «δεσπόζον» δικαίωμα διόδου, επιτρέποντάς του να περνά μέσα από ένα γειτονικό ακίνητο. Στο παράδειγμα, δεν πρέπει να συγχέουμε την προσβασιμότητα με το επιτρεπτό της οικοδομησιμότητα.