
Ο πολιτικός μηχανικός και πρόεδρος ΣΜΕ, Αργύρης Πλέσιας αναλύει στο νέο τεύχος τις αστοχίες που παρατηρούνται στις δημόσιες υποδομές και τονίζει την άμεση ανάγκη ανασχεδιασμού του συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων με «όρους εθνικής ωφέλειας». θέτει προτάσεις και παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν αναμένοντας την σύμπραξη της πολιτικής ηγεσίας με τους κατάλληλους συμβούλους
Οι πρόσφατες αστοχίες δημόσιων υποδομών ανεξάρτητα από την προέλευση των αιτίων που τις προκάλεσαν (επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής, δυσλειτουργίες συστημάτων, θέματα συντήρησης, θέματα διακυβέρνησης κ.λπ.), αναδεικνύουν ένα συνολικό πρόβλημα για τη χώρα που αφορά στην ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΝΟΣ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΥ, ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΑ ΔΟΜΗΜΕΝΟΥ και ΙΕΡΑΡΧΗΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ για την ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΡΗΣΙΜΩΝ ΕΡΓΩΝ.
Θα παρατεθούν ενδεικτικές περιπτώσεις σε μία προσπάθεια να τεκμηριωθεί η έλλειψη ολιστικού σχεδιασμού, να διατυπωθούν συμπεράσματα και πιθανώς προτάσεις που θα ήταν χρήσιμο να ληφθούν υπόψη από τις πολιτικές ηγεσίες.
Οι περιπτώσεις αναφέρονται χωρίς διάθεση μεμψιμοιρίας ή καταγγελίας αλλά για να καταδειχθεί η στρέβλωση και να τεκμηριωθεί η ΑΝΑΓΚΗ Ανασχεδιασμού του Συστήματος Παραγωγής Δημόσιων Έργων (ΣΠΔΕ) με μία διαφορετική προσέγγιση από την αναγνώριση των αναγκών, τον σχεδιασμό και την ιεραρχημένη χρηματοδότηση μέχρι την υλοποίηση, τη λειτουργία και τη συντήρηση των υποδομών.
Σε προηγούμενες αρθρογραφίες, σε συλλογικές ανακοινώσεις αλλά και σε συζητήσεις κυρίως στον χώρο των μελετητών, έχουν αναφερθεί και έχουν συζητηθεί αυτές οι επισημάνσεις. Πολλοί προβληματισμοί και προτάσεις έχουν διατυπωθεί στις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες με πενιχρά αποτελέσματα κυρίως λόγω των αποσπασματικών επεμβάσεων, οι οποίες συνήθως επιτείνουν αντί να λύνουν τα προβλήματα.
Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων
Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων με μαζικό τρόπο και με σημαντικές ανωριμότητες χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση της σκοπιμότητας και κυρίως χωρίς ιεράρχηση προτεραιοτήτων αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή, όπως άλλωστε έχει επισημάνει και το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ (Έκθεση Μαρτίου 2018 https://www.eca.europa.eu/el/publications?did=45153).
Ενδεικτικά αναφέρονται:
- Ο Ε65 δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη υλοποίησης (αστοχία χρονοδιαγράμματος). Τα 2/3 του έργου ανατέθηκαν απευθείας στον ανάδοχο του 1ου τμήματος [θέμα στρέβλωσης ανταγωνισμού].
- Η υποθαλάσσια της Θεσσαλονίκης δεν ξεκίνησε ποτέ, αλλά πληρώθηκε ένα σεβαστό ποσό ως αποζημίωση αναδόχου [θέμα καταλογισμού ευθυνών].
- Δεν υπάρχει σαφής αποτίμηση του κόστους των έργων και της επιβάρυνσης του δημοσίου ώστε να αξιολογηθεί η απόδοση έργου [θέμα αξιοποίησης, χρησιμότητας και απόδοσης έργου].
- Δεν φαίνεται να υπάρχει υπεύθυνη παρακολούθηση της σύμβασης, από την πλευρά του δημοσίου. Πρόσφατα ακολουθήθηκε η συνήθης πρακτική επίλυσης θεμάτων με νομοθετική ρύθμιση η οποία αποτελεί την παλιά καλή ελληνική πατέντα για την διάχυση ευθυνών [θέματα αποτίμησης οφέλους απόδοσης ευθυνών].
- Δεν φαίνεται να ακολουθούνται οι συστάσεις της ΕΕ, η οποία στην Έκθεση που προαναφέρθηκε συνιστά την μη χρήση των ΣΔΙΤ για την παραγωγή δημοσίων έργων [θέμα απόκλισης από συστάσεις της ΕΕ, οι οποίες αφορούν στην οικονομική βιωσιμότητα και διαχείριση].
- Η νέα γενιά των ΣΔΙΤ σχεδιάζεται με ακόμη μεγαλύτερη ανωριμότητα μελετών. Οι ανάδοχοι των ΣΔΙΤ, αναλαμβάνουν την εκπόνηση των μελετών διότι η πολιτική ηγεσία θεώρησε την ύπαρξη μελετών πολυτέλεια ως προς τον χρόνο [θέμα αξιολόγησης πολιτικών αποφάσεων ως προς την σκοπιμότητα).

Το Μητρώο Τεχνικών Έργων
Το Μητρώο ΤΕ θεσμοθετήθηκε το 2019 από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υποδομών. Η παρούσα κυβέρνηση αποδέχθηκε την αναγκαιότητα επανεξέτασης του Μητρώου και συγκρότησε Ομάδα Εργασίας για την διατύπωση ενός ορθολογικού θεσμικού πλαισίου (τροποποιήσεις ή/και ανασύνταξη). Από το 2019 έως το 2024 και σύμφωνα με συνεχείς παρατάσεις, εξετάσθηκαν και αναθεωρήθηκαν πολλά σημεία του πλαισίου.
Τον Απρίλιο του 2024, τέθηκε σε εφαρμογή ηλεκτρονική πλατφόρμα και ορίστηκε η έναρξη λειτουργίας του Μητρώου (02.05.2024), χωρίς να έχει αναμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο των Μητρώων (ΠΔ 71.) όπως είχε συμφωνηθεί. Στην πορεία εφαρμογής από χρήστες διαπιστώθηκε ότι η Ηλεκτρονική Πλατφόρμα δεν είναι λειτουργική, καθώς δεν έχουν εισαχθεί βασικά δεδομένα [θέμα άστοχων και αποσπασματικών ενεργειών).
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι όλοι οι μελετητικοί φορείς αντιμετωπίζουν τους εξόφθαλμους παραλογισμούς με απόλυτη συναντίληψη και κοινές προτάσεις. Επισημαίνεται ότι οι προβληματισμοί στην παρούσα φάση φθάνουν μέχρι την εξέταση της αναγκαιότητας των Μητρώων, καθώς η ΤΗΡΗΣΗ τους όπως «ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ» επιβάλει σημαντικό κόστος για το δημόσιο αλλά και για τους οικονομικούς φορείς με ΠΛΗΡΩΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ [θέμα χρήσιμου έργου και αποδοτικότητας δράσης].
Η πορεία των Δημόσιων Συμβάσεων
Η επεξεργασία των στοιχείων που παρατίθενται είναι από τα δεδομένα της επίσημης ιστοσελίδας της ΕΑΔΗΣΥ. Είχε γίνει μία παλαιότερη επεξεργασία των στοιχείων της περιόδου 2017-2019, σύμφωνα με την οποία η μέση αξία των συμβάσεων μελετών ήταν περί τις 55.000€. Η παρούσα αναφορά γίνεται για την χρονική περίοδο 2020-2022, κατά την οποία επιβεβαιώνεται εκ νέου ότι η μέση αξία των δημόσιων συμβάσεων είναι 53.000€, σταθερά κάτω από το κάτω όριο που έχει θέσει η ΕΕ για να χαρακτηρισθούν ως συμβάσεις ενδιαφέροντος για την ΕΕ.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΑΔΗΣΥ, είναι ότι για τις μελέτες ένα ποσοστό 70% περίπου ανατέθηκαν απευθείας χωρίς διαγωνιστική διαδικασία. Εάν μάλιστα ληφθούν υπόψη και οι «συνοπτικοί διαγωνισμοί» που χρησιμοποιήθηκαν με παράδοξους τρόπους, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 80%.
Η αστοχία του συστήματος διαχείρισης Δημόσιων Συμβάσεων, πρέπει να αναφερθεί ότι δεν αποτελεί μεμονωμένο Ελληνικό φαινόμενο, αλλά αποτελεί συνολική άποψη του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, το οποίο με την Έκθεσή του (Δεκέμβριος 2023 https://www.eca.europa.eu/el/publications/SR-2023-28 διαπιστώνει την ουσιώδη απόκλιση από τους στόχους που έθεσε η Ε.Ε. και προτείνει την άμεση αναμόρφωση του [θέμα αστοχίας συστήματος].
Ειδικότερα για την Ελλάδα με την περιφερειακή διάρθρωση και με την ύπαρξη μικρών και μεσαίων μονάδων που απασχολούνται με Δημόσιες Συμβάσεις, το πρόβλημα επιτείνεται λόγω της ανωτέρω ιδιαιτερότητας. Η επιλογή που έγινε το 2016 για την ύπαρξη ενιαίου θεσμικού πλαισίου για συμβάσεις οποιουδήποτε μεγέθους, δημιουργεί πρόσθετες και εντονότερες στρεβλώσεις [θέμα αστοχίας προσαρμογής στα δεδομένα της χώρας/ ελλιπής αναγνώριση δεδομένων].

Μηχανισμοί Παράκαμψης των νομοθετικών στρεβλώσεων – η περίπτωση του ΤΕΕ
Οι διαπιστωμένες «αστοχίες», όπως αυτή της προηγούμενης παραγράφου, δυστυχώς δεν λειτούργησαν στις πολιτικές ηγεσίες ως σήματα για τη διόρθωση του συστήματος που σχεδιάστηκε, αλλά ως προβλήματα που πρέπει να ξεπεραστούν με έμμεσους (by pass) τρόπους.
Η πρώτη by pass διαδικασία αφορούσε στη θεσμοθέτηση των “Αναπτυξιακών Οργανισμών”, για τους οποίους καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι με την σύστασή τους θα ξεπεραστούν τα προβλήματα του ν.4412/2016 και όχι μόνο (αντιμετώπιση προβλημάτων ΥΔΟΜ κ.λπ.). Η πρόθεση αυτή του τότε Υπουργού όχι μόνο δεν επαληθεύτηκε, αλλά αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις επέτεινε οικονομικά προβλήματα των μικρών ΟΤΑ Α’ βαθμού, καθώς και θέματα εξάρτησης από μητροπολιτικούς φορείς.
Η δεύτερη by pass διαδικασία αφορά στο ΤΕΕ, το οποίο στα πλαίσια κάποιας ευθέως αμφισβητούμενης “αποτελεσματικότητας” έχει γίνει Αναθέτουσα Αρχή και λειτουργεί ως κράτος, έχοντας απωλέσει τον θεσμικό του ρόλο. Πρέπει να αναφερθεί ότι η απώλεια του ρόλου του εξελίχθηκε περισσότερο καθώς ανέλαβε ρόλο του μεσίτη ακινήτων για τη δημιουργία των 13 Κέντρων Πολιτικής Προστασίας.
Η by pass διαδικασία στην οποία παράτυπα συμμετέχει το ΤΕΕ (αρκεί να διαβάσει κανείς το ΠΔ του 1926 για τους σκοπούς της σύστασής του), μπορεί να διευκολύνει τις “εξαγγελίες” των ηγεσιών των υπουργείων στον αγώνα να χαρακτηρισθούν ως αποτελεσματικές, δυστυχώς όμως δεν προβληματίζει καμία από τις διοικήσεις των φορέων το κόστος που θα πληρώσει η χώρα, με την θεσμική εκτροπή και την ουσιαστική απώλεια μηχανισμών δημόσιου ελέγχου. Δεν θα ήθελα να αναφερθώ αναλυτικότερα σε ειδικότερες περιπτώσεις (πχ γέφυρες που επονομάζονται και «έξυπνες») με τις διαδικασίες ανάθεσης των οποίων έχουν ευτελιστεί πολλές έννοιες, με πρώτη αυτή του ανταγωνισμού και δεύτερη αυτή της σκοπιμότητας [θέματα λειτουργικότητας και αξιοπιστίας του ΣΠΔΕ].
Ειλικρινά, θεωρώ ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο για τη χώρα, τόσο για την οικονομία της όσο και για τους θεσμούς της, οι πολιτικές ηγεσίες να ασχοληθούν σοβαρά για την δημιουργία ενός ευέλικτου και λειτουργικού πλαισίου δημόσιων συμβάσεων, αντί να μηχανεύονται τρόπους θεσμοθέτησης by pass διαδικασιών. Επισημαίνω ότι έχουν διατυπωθεί αναλυτικές προτάσεις από φορείς και χρήστες.
Θεσμός των ΙΦΕ και δημόσιος έλεγχος
Αποτελεί ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα θεσμοθέτησης παρεμβάσεων χωρίς να εντάσσονται σε ένα συνολικό σύστημα. Η ιδεοληπτική επιλογή να δημιουργηθούν ιδιωτικοί φορείς επίβλεψης λόγω έλλειψης δυναμικού στον δημόσιο τομέα (αποτελεί το πρόβλημα), θεσμοθετήθηκε με έναν στρεβλό και νεφελώδη τρόπο χωρίς ουσιαστικές διασφαλίσεις δυνατότητας λειτουργίας, οδήγησε σε αδιέξοδα και πρακτικά στην αδυναμία εφαρμογής. Η λειτουργία του θεσμού πάσχει από:
- Βασική αστοχία αρχής καθώς η επιλογή του ελεγκτή θα γίνεται από τον ελεγχόμενο.
- Έλλειψη μηχανισμών πιστοποίησης καθώς δεν συγκροτήθηκε το/τα απαραίτητο/τα μητρώο/α.
- Εισαγωγή ελέγχων – επίβλεψης μηχανιστικού και διαδικαστικού χαρακτήρα καθώς δεν θεσμοθετούνται μηχανισμοί ουσιαστικής επίβλεψης (συμμετοχή της επίβλεψης σε αποφάσεις σχεδιασμού κ.λπ.). Η επίβλεψη διατηρείται στην τήρηση των παραδοτέων και των χρονοδιαγραμμάτων (θα μπορούσε να γίνει και από διοικητικούς υπαλλήλους). Για όσους έχουν συντάξει μελέτες γνωρίζουν ότι η ποιότητα στη μελέτη είναι συνυφασμένη με την πληρότητα στη διερεύνηση λύσεων.
Οι παραπάνω αστοχίες, συνδυαζόμενες με ανεπιτυχείς υπολογισμούς του συστήματος αμοιβών, πρακτικά έχουν οδηγήσει σε μη εφαρμογή της εκχώρησης των επιβλέψεων στον ιδιωτικό τομέα. Πρακτικά έχουν διαπιστωθεί οι αδυναμίες του υφιστάμενου συστήματος, έχει εισαχθεί “εμβληματικά” το σύστημα των ΙΦΕ το οποίο δεν λειτουργεί με αποτέλεσμα την ύπαρξη κενού στον τομέα της επίβλεψης [θέμα απώλειας / έλλειψης δημόσιου ελέγχου].

Παραγωγή έργων με κριτήριο την χρηματοδότηση
Ιδιαίτερα στους περιφερειακούς φορείς (ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού) έχει υποκατασταθεί η έννοια της τεκμηρίωσης σκοπιμότητας και της ιεράρχησης αναγκών με το κριτήριο του διαθέσιμου χρηματοδοτικού πόρου. Η συνήθης πολλές φορές πρακτική για αρκετούς αιρετούς, είναι να διαμορφώνουν τις ενέργειες και τις δράσεις τους, αναλόγως των χρηματοδοτικών προγραμμάτων που προκηρύσσονται. Η επιλογή αυτή γίνεται επειδή υπάρχει έλλειψη συνεκτικού και ιεραρχημένου προγράμματος του φορέα. Με την προκήρυξη της δράσης αρχίζει ένας απελπισμένος αγώνας ωρίμανσης καθώς είναι αδύνατη η συγκρότηση ενός αξιοπρεπούς φακέλου με τις πάγιες διαδικασίες, οπότε αναφύονται οι bypass διαδικασίες με ότι σημαίνει αυτό.
Ο εμποτισμός της σκέψης, σε ΟΛΑ τα ΕΠΙΠΕΔΑ των Πολιτικών Αποφάσεων, με μοναδικό κριτήριο της διαθεσιμότητας πόρων καταργεί πλήρως την έννοια του ορθολογικού σχεδιασμού και παράγει ΑΧΡΗΣΤΑ και συχνά ΑΝΩΡΙΜΑ ΕΡΓΑ. Η περίπτωση του RRF και της απένταξης ενός σημαντικού αριθμού δράσεων λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσης τους στους διατιθέμενους χρόνους, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα άστοχων αποφάσεων [θέμα αστοχίας της εφαρμογής ως μοναδικού κριτηρίου την χρηματοδότηση].
Εξάγονται δύο σημαντικά συμπεράσματα.
- Έλλειψη απόδοσης ευθυνών για αστοχίες ανεπιτυχούς ωρίμανσης ή ανεπιτυχούς σχεδιασμού διαδικασίας, καλλιεργεί την πολιτική ασυνέπεια και αυξάνει την ανάγκη εξαγγελιών.
- Η ορθολογική και ιεραρχημένη σύνταξη ενός επιχειρησιακού σχεδίου ανά φορέα, παράγει ώριμα και χρήσιμα έργα για τα οποία (εφόσον είναι ώριμα) θα υπάρξει χρηματοδότηση. Προσωπικά δεν θυμάμαι να υπήρξε έργο με ώριμη μελέτη, το οποίο δεν χρηματοδοτήθηκε σε βάθος 2-3 ετών και εφόσον το είχε στις προτεραιότητες της η αντίστοιχη πολιτική ηγεσία.
Αστοχίες Έλλειψης Επίκαιρου Σχεδιασμού με συνέχεια
Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού με συνέχεια αποτελεί άλλη μία σημαντική πηγή αστοχιών. Καταγράφονται δράσεις οι οποίες δεν ολοκληρώνονται καθώς ο φορέας υλοποίησης λόγω της ασυνέχειας του φορέα υλοποίησης (πχ το ξεκίνησε η προηγούμενη διοίκηση), με αποτέλεσμα να μην ολοκληρώνεται κανένας σχεδιασμός. Επειδή ενδεχομένως η παραπάνω πρόταση να φαίνεται κάπως υπερβολική να θυμίσω:
- Το Στρατηγικό Πλαίσιο Εμπορευματικών Μεταφορών και τις αλλαγές σε Εθνικό Επιχειρησιακό Σχέδιο Μεταφορών κατά την αλλαγή των πολιτικών ηγεσιών [θέμα ελλιπούς συνέχειας διοίκησης].
- Το φράγμα Ιασίου η κατασκευή του οποίου άρχισε πριν 20 χρόνια, ενώ δεν έχουν ξεκινήσει οι μελέτες έργων διανομής [έλλειψη συνέχειας και ορθολογικού σχεδιασμού].
- Αναφορικά με το αρδευτικό ανατολικά του Νέστου, υπάρχει μελέτη του 2003 που προβλέπει τη μεταφορά νερού με ανοικτή διώρυγα, καθώς το ποτάμι θεωρούνταν ανεξάντλητη πηγή. Η επισήμανση της ανάγκης επικαιροποίησης των δεδομένων λόγω των συνθηκών της κλιματικής αλλαγής, αντιμετωπίζεται συνήθως με το “επιχείρημα”…τώρα δρομολογήθηκε, τί να κάνουμε…. [θέματα έλλειψης συνέχειας, έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού, δεσμεύσεις με κριτήριο την επικοινωνιακή διαχείριση και τις πιέσεις ομάδων].

Έλλειψη Κουλτούρας Συντήρησης
Η συντήρηση αποτελεί μία σημαντική παράμετρο τόσο για τη διατήρηση της επιτελεστικότητας του έργου για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όσο και για την ασφάλεια των χρηστών αυτού. Σε παλαιότερες χρονικές περιόδους, ΟΤΑΝ ΥΠΗΡΧΕ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ για την παραγωγή και την διατήρηση των έργων υποδομής, η Πολιτεία είχε δημιουργήσει τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Δημόσιων Έργων με αντίστοιχη οργάνωση στους κρίσιμους τομείς και με διακριτούς ρόλους και πόρους και συγκεκριμένα:
- Διεύθυνση Μελετών
- Διεύθυνση Εκτέλεσης Κατασκευής Έργων-ΔΕΚΕ
- Διεύθυνση Εκτέλεσης Συντήρησης Έργων-ΔΕΣΕ
Η οργάνωση αυτή διαμόρφωσε εξειδικευμένο δυναμικό με σαφή γνώση του χώρου, των ιδιαιτεροτήτων και ΚΥΡΙΩΣ με γνώση και πρόβλεψη των απαιτούμενων παρεμβάσεων κατά έργο και θέση. Το μοντέλο αυτό κατά την Καλλικρατική μεταφορά αρμοδιοτήτων στους ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού, δεν λειτούργησε επαρκώς, ενώ σημαντικό πρόβλημα προέκυψε στην μεταφορά μητρώων και δεδομένων. Κατά τη διεργασία αυτή, τα τμήματα της Συντήρησης απενεργοποιήθηκαν με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν περιφερειακοί μηχανισμοί υλοποίησης της συντήρησης. Η ανάληψη κάθε είδους ευθύνης αντικειμένου (οδικά, υδραυλικά, λιμενικά, κτηριακά κ.λπ.) από ολιγοπρόσωπες υπηρεσίες δεν ήταν δυνατόν να δημιουργήσει αποτελεσματικούς μηχανισμούς μεταφοράς γνώσης, εμπειριών, τεχνικών, οργάνωσης, παράγοντες που είναι απαραίτητοι για τη συντήρηση των υποδομών.
Με το μοντέλο των ΣΔΙΤ που δρομολογήθηκε, ανατίθεται η συντήρηση στους αναδόχους για διάρκεια 20-25 ετών, χωρίς πρόβλεψη εσόδων λειτουργίας. Επισημαίνεται ότι η ΕΕ συνιστά έντονα την μη εφαρμογή του μοντέλου σε καθαρά δημόσια έργα.
Ειδικά για τα ΣΔΙΤ θέτω κάποιους προβληματισμούς στο μοντέλο που υλοποιείται κατά την άποψή μου ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ και με ΕΛΛΕΙΠΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ και ΓΝΩΣΗ της έννοιας ΧΡΗΣΙΜΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΡΓΟ όπως:
- Ο μηχανισμός συντήρησης αφορά συγκεκριμένο έργο, αφήνοντας τα λοιπά εκτός κάλυψης, οπότε ο φορέας (πχ υπουργείο ή ΟΤΑ) θα πρέπει να αναπτύξουν νέους ή/και ξεχωριστούς μηχανισμούς για τις υπόλοιπες υποδομές.
- Ενσωμάτωση του κόστους συντήρησης στο συνολικό έργο με αποτέλεσμα το Κράτος από την παράδοση του έργου να πληρώνει ως κόστος διαθεσιμότητας, (πρακτικά τοκοχρεωλουσία) το συνολικό ποσό που δημοπρατήθηκε το έργο, παρότι το κόστος συντήρησης θα καταβάλλεται τμηματικά στην διάρκεια ζωής του έργου. Εάν ληφθεί υπόψη ότι το κόστος της συντήρησης (συνήθως η βαρεία) ανέρχεται σε σημαντικό ποσοστό του κατασκευαστικού κόστους, γίνεται κατανοητή η επιφύλαξη περί των συμφωνιών που έχουν συμβατοποιηθεί.
- Κατά τη μετάβαση στην επόμενη σύμβαση λειτουργίας και συντήρησης μετά τη λήξη της 1ης ΣΔΙΤ, η αναζήτηση του φορέα που θα αναλάβει την λειτουργία και συντήρηση μίας γερασμένης υποδομής χωρίς ανταποδοτικά οφέλη θα αποτελεί ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ανάλογης της κλήρωση του ΤΖΟΚΕΡ, ή θα απαιτηθεί η καταβολή δυσανάλογου κόστους προς τους φορείς που θα έχουν ενδιαφέρον ανάθεσης.
- Ο έλεγχος της ποιότητας συντήρησης καθώς και ο έλεγχος απόδοσης του έργου (σε τι βαθμό συντήρησης θα παραδοθεί στα 27 χρόνια) είναι αρκετά ασαφής έως ανύπαρκτος. [θέμα σχεδιασμού “συστημάτων” με ελλιπή γνώση του αντικειμένου και με “χαλαρή γνώση” και αίσθηση της έννοιας του χρήσιμου έργου].
Παρατηρητήριο τιμών και παρακολούθηση κόστους έργων
Αναφέρεται επιγραμματικά καθώς αρκετά χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση του παραμένει ανενεργό. Η πρόβλεψη δημιουργίας του χαιρετίσθηκε από όλο τον τεχνικό κόσμο, η μη εφαρμογή του όμως αποτελεί στίγμα για την παρούσα πολιτική ηγεσία. Οι παλαιότεροι σίγουρα θυμούνται στο σύστημα των Αναλύσεων Τιμών που είχε σχεδιαστεί την δεκαετία του 1960 και είχε αποτελέσει μνημείο ορθολογικού σχεδιασμού.
Όλα τα παραπάνω και πολλά ακόμη συνθέτουν το πλαίσιο που υπάρχει στη χώρα όσον αφορά στο σχεδιασμό και την εκτέλεση, την παρακολούθηση και συντήρηση των ΥΠΟΔΟΜΩΝ αυτής. Πολλές φορές είναι για γέλια, άλλες είναι για κλάματα. Το απογοητευτικό είναι ότι δεν γίνεται κατανοητή από την πολιτική ηγεσία, η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός στιβαρού συνθετικού, ιεραρχημένου ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΧΡΗΣΙΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΑ και ΕΠΩΦΕΛΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ, ο οποίος καλείται να τα πληρώσει. (Η “καραμέλα” που έχει δημιουργήσει συνείδηση στον μέσο Έλληνα περί του κόστους που πληρώνει η ΕΕ πρέπει να σταματήσει, καθώς τα ίδια ποσά θα μπορούσαν να διοχετεύουν σε χρήσιμα και ιεραρχημένα έργα).
Πιστεύω ότι η παρούσα πολιτική ηγεσία οφείλει να ανασχεδιάσει πλήρως ένα μοντέλο παραγωγής δημόσιων έργων που θα εδράζεται σε μία ενιαία και εθνικά χρήσιμη φιλοσοφία στο συνολικό σύστημα με όρους εθνικής ωφέλειας. Για τον σχεδιασμό του συστήματος θα θέσω κάποιες παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη με βάση τα συμπεράσματα κα τις επιφυλάξεις ων προηγούμενων παραγράφων και θεωρώ ότι η πολιτική ηγεσία θα βρει τους κατάλληλους Συμβούλους:
- Δεξαμενή δράσεων
Είναι προφανές ότι ο κάθε πολίτης ή η κάθε πολιτική ηγεσία έχει διαφορετικά κριτήρια για την ιεράρχηση. Η χώρα έχει ανάγκη συνεπώς τομεακών και χωρικών επιχειρησιακών προγραμμάτων, τα οποία θα έχουν βάθος δεκαετίας, θα είναι θεσμικά δεσμευτικά και η τροποποίηση τους θα υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες.
- Μηχανισμός Αντικειμενικής Κοστολόγησης
Έχει αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο η αναγκαιότητα, αλλά ειδικά στον ορθολογικό σχεδιασμό αποτελεί κρίσιμο κρίκο.
- Μηχανισμός Ωρίμανσης Δράσεων
Ο μηχανισμός ωρίμανσης απαιτεί γνώση, εξειδίκευση και κυρίως αντικειμενικότητα. Είναι δυνατή η οργάνωση του σε επίπεδο Κράτους ή Περιφέρειας. Τονίζεται ότι εφόσον υπάρχει ιεράρχηση και αντικειμενική κοστολόγηση, η διαδικασία αρχίζει να σχηματίζεται με ορθολογικό τρόπο.
- Μηχανισμός Υλοποίησης
Η διατήρηση των οικονομικών φορέων ή η αναμόρφωση της οργάνωσής τους είναι μία σημαντική θέση που πρέπει να λάβει η πολιτική ηγεσία έχοντας απαντήσει σε ερωτήματα όπως:
- Είναι επιθυμητή η πιστοποίηση ex ante; Είναι επιθυμητή μέσω μητρώων ή μέσω βαθμολόγησης;
- Τι μορφή θα έχει η πιστοποίηση φορέων μέσω των μητρώων με καταγραφή/ συλλογή εγγράφων ή με εισαγωγή βαθμολογίας για την διασφάλιση της ποιότητας;
- Είναι επιθυμητή η διαστρωμάτωση των οικονομικών φορέων με εξειδίκευση αντικειμένου και με διαμόρφωση Ζωνών οικονομικού μεγέθους (πχ μεγάλα, μεσαία έργα κ.λπ.) ή είναι επιθυμητή η συναλλαγή του Δημοσίου με 5 οικονομικούς φορείς οι οποίοι θα υλοποιούν όλες τις δράσεις του κράτους με τα αντίστοιχα τμήματά της;
- Είναι επιθυμητή η οργάνωση της χώρας αναγνωρίζοντας την περιφερειακή και νησιωτική διάρθρωση; Η διατήρηση περιφερειακών οικονομικών φορέων μπορεί να διατηρήσει την κοινωνική συνοχή στην Περιφέρεια πιθανώς με μεγαλύτερο κόστος, εφόσον λειτουργούν υγιείς συνθήκες ανταγωνισμού αν και η εγκαθίδρυση του ολιγοπωλιακού συστήματος που ολοκληρώθηκε, αναμένεται να έχει τελικώς υψηλότερο κόστος για τη χώρα και σαφώς θα έχει αποδιοργανώσει κάθε έννοια περιφερειακής ανάπτυξης.
- Μηχανισμός Παρακολούθησης – Υλοποίησης
Πρέπει να ληφθεί με σοβαρότητα η απόφαση εάν ο Μηχανισμός παρακολούθησης θα είναι Δημόσιος ή Ιδιωτικός. Στον βαθμό που επιλεχθεί να είναι Ιδιωτικός ή/και μεικτός θα πρέπει να υπάρξει αυστηρός μηχανισμός επιλογής και πιστοποίησης των παρόχων.
Η σημερινή γελοιότητα της πρόσληψης Μηχανισμού Παρακολούθησης και Ελέγχου από τον Ανάδοχο είναι αυτονόητο ότι πρέπει να αλλάξει, καθώς δεν αντέχει σε οποιαδήποτε έννοια ορθολογισμού και διασφάλισης δημόσιου συμφέροντος.
- Μηχανισμός Συντήρησης
Ισχύουν οι προβληματισμοί της προηγούμενης παραγράφου όσον αφορά στην χρήση του Ιδιωτικού Τομέα υπό συνθήκες διασφάλισης του Δημοσίου.
- Καθορισμός Όρων και Εννοιών
Πρέπει να αποσαφηνιστούν μία σειρά όρων με την τεχνική και κοινωνική διάσταση (πχ. ορισμός δημόσιου έργου, ορισμός κοινωνικού ή/και δημόσιου ελέγχου κ.λπ.).
Φοβούμενος ότι έχω γίνει κουραστικός δεν συνεχίζω την απαρίθμηση των ερωτημάτων που πρέπει να απαντηθούν προ της συντάξεως ενός νέου ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ, θα ήθελα να είμαι σαφής ώστε να μην παρεξηγηθώ και να δηλώσω ότι δεν είμαι ενάντιος:
- των ΣΔΙΤ
- των Ιδιωτικών Φορέων
- της επιλογής δράσεων που αποδίδουν την φιλοσοφία εκάστης πολιτικής ηγεσίας.
ΕΙΜΑΙ ΟΜΩΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΑΠΟΛΥΤΟΣ, ότι όλα τα συστήματα πρέπει να έχουν σε προτεραιότητα:
- Τον Δημόσιο Έλεγχο (όχι δημοσιονομικό αλλά ουσιαστικό) ως στοιχείο δημοκρατίας.
- Τον Κοινωνικό Έλεγχο (με κυρίαρχο ρόλο του ΤΕΕ εάν επιλεγεί να τηρήσει την στοχοθεσία της ίδρυσής του (ΦΕΚ 430 Α’/ 14-12-1926) και πολύ περισσότερο ΤΩΡΑ που τα Πολυεθνικά Μοντέλα και η Τεχνητή Νοημοσύνη εκτοπίζουν σε σημαντικό βαθμό την ανθρώπινη νοητική παρέμβαση.
πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_140 της ΠΕΣΕΔΕ
Ακολουθήστε το gobhma.gr στο Google News για να έχετε έγκαιρη & έγκυρη τεχνική ενημέρωση