Ο πρόεδρος του Συλλόγου Μελετητών Ελλάδας (ΣΜΕ), Πολιτικός Μηχανικός MSc κ. Αργύρης Πλέσιας παρουσιάζει στο Εργοληπτικόν Βήμα Νο_135 τις εκτεταμένες αποκλίσεις που εμφανίζονται στη χώρα και καταλήγει σε μία σειρά τεσσάρων προτάσεων.
Βασικός στόχος μιας ορθολογικής διακυβέρνησης είναι η επίτευξη συγκλίσεων, ώστε να μειώνονται οι κοινωνικές ανισότητες που δημιουργούν εντάσεις και τριβές. Η ΕΕ, θεωρώντας ότι η παραπάνω αρχή πρέπει να τηρείται, έχει εντάξει στις πολιτικές της, ως κριτήριο ιεράρχησης δράσεων, την ΣΥΓΚΛΙΣΗ των περιφερειών. Η ΕΕ επιθυμώντας να ισχυροποιήσει την αποτίμηση της ανωτέρω απαίτησης «σύγκλισης», έχει ποσοτικοποιήσει το κριτήριο για την κατάταξη των μειονεκτικών περιφερειών ώστε όσες βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο του 75% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, να έχουν πρόσθετα πλεονεκτήματα (μεγαλύτερο ποσοστό χρηματοδότησης, ειδικά προγράμματα κ.λπ.), σε αντίθεση με τις περιφέρεις που βρίσκονται άνω του ΜΟ, για τις οποίες δεν προβλέπονται ιδιαίτερες πρόνοιες.
Η πολιτική της ΕΕ είναι σε θεωρητικό επίπεδο άκρως ορθολογική διότι με την παραπάνω κατηγοριοποίηση, θεωρείται ότι θα “μειωθεί” ή “τουλάχιστον θα διατηρηθεί” το άνοιγμα ανάπτυξης μεταξύ των περιφερειών. Παρακολουθώντας στοχευμένα ελληνικές Περιφέρειες, η επιτυχία των πολιτικών σύγκλισης δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερα αποτελέσματα. Εάν ληφθούν μάλιστα συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως η Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας Θράκης (ΠΑΜΘ) ή η Περιφέρεια Ηπείρου (ΠΗ), παρατηρούνται εντονότερες αποκλίσεις παρά οι ευρωπαϊκές προτεραιότητες και στόχοι. Σε παλαιότερη εργασία του ΤΕΕ Θράκης, έχουν τεκμηριωθεί στατιστικά οι αποκλίσεις και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό.
Η εντεινόμενη απόκλιση, δεν φαίνεται να εξετάζεται από την ΕΕ ώστε να ληφθούν μέτρα ή/και να ασκηθούν πρόσθετες πολιτικές. Αντίστοιχη αντιμετώπιση υπάρχει και από τα κράτη μέλη, τα οποία θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερες ευαισθησίες αλλά και άμεσο συμφέρον από την επιτυχία πολιτικών σύγκλισης. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα παρουσιάζει από τα μεγαλύτερα ελλείματα συγκλίσεων μεταξύ των περιφερειών (υπάρχουν περιφέρειες που βρίσκονται στο 50% του εθνικού μέσου όρου).
Στην Ετήσια Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών για την κατάσταση των Δήμων και των Περιφερειών του 2022:
- Αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα συγκλίσεων μέσω της πολιτικής συνοχής, που πρέπει να παραμένει πυλώνας για το μέλλον της Ευρώπης και παρουσιάζει θετικό δείκτη όσον αφορά στην ψηφιακή σύγκλιση.
- Αναγνωρίζονται αυξανόμενοι κίνδυνοι απόκλισης, κυρίως λόγω της ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ των τοπικών αρχών στο σχέδιο ανάκαμψης μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), με αποτέλεσμα την αύξηση του εδαφικού χάσματος. Θεωρείται ότι τα ασφυκτικά χρονικά όρια που έχουν τεθεί στον ΜΑΑ, αποτελούν την βασική αιτία (καλοπροαίρετα) ή την επιθυμητή στρατηγική (κακοπροαίρετα) για την αναμενόμενη εξέλιξη.
Στην παραπάνω έκθεση τονίζεται χαρακτηριστικά «Ο ΜΑΑ στερείται κατάλληλης εδαφικής διάστασης και η ουσιαστική συμμετοχή των Δήμων και των Περιφερειών, στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή του είναι ελάχιστη έως μηδενική. Οι πρώτες αξιολογήσεις των μοτίβων των δαπανών, δείχνουν ότι οι δαπάνες του ΜΑΑ, θα μπορούσαν ακόμη και να διευρύνουν τις εδαφικές διαφορές στην ΕΕ, υπονομεύοντας εν μέρει την οικονομική και εδαφική συνοχή» (https://cor.europa.eu/el)
Στην Ελλάδα ισχύουν:
- η θεώρηση της πολιτείας για την αναγκαιότητα επιτάχυνσης της απορρόφησης κονδυλίων,
- η ύπαρξη μιας βαθειάς αντιπεριφερειακής αντίληψης περί της “αναποτελεσματικής περιφέρειας”
- η συνειδητή πολιτική μεγέθυνση οικονομικών φορέων (ολιγοπωλιακής διάστασης) παράγοντες που συνήθως ναρκοθετούν κάθε ορθολογική διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων και διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό κλίμα περαιτέρω αποκλίσεων.
Στην παρούσα προσέγγιση, θα αναφερθούν μερικές σκέψεις – παραδείγματα ώστε να βοηθήσουν στην διατύπωση προτάσεων με την “έωλη ελπίδα”, ότι θα ληφθούν υπόψη καλοπροαίρετα από την επόμενη διακυβέρνηση της χώρας
- Από την ενδεικτική επεξεργασία στοιχείων Δημοσίων Συμβάσεων, όπως καταγράφονται από την ΕΑΔΗΣΥ, για τα έτη 2019 – 2022, διαπιστώνεται ότι το 79% των συμβάσεων ανατέθηκαν με διάφορες μορφές απευθείας αναθέσεων (αναθέσεις άρθρου 118, αναθέσεις άρθρου 128, αναθέσεις χωρίς απαίτηση δημοσιότητας κ.λπ.) και μόνο το 21% με ανοικτή – κανονική διαδικασία. Η ανωτέρω καταφανής εφαρμογή bypass διαδικασιών (πολλές φορές και με κατατμήσεις), για την αποφυγή της θεσμικής κανονικότητας, αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση τραγέλαφου και παραπέμπει στο παλιό ανέκδοτο που καταλήγει «… εμείς κάναμε ότι δουλεύαμε και αυτοί έκανα ότι μας πλήρωναν….». Στην χώρα μας έχει αναπτυχθεί ένα θεσμικό πλαίσιο χιλιάδων σελίδων πρωτογενούς και δευτερογενούς δικαίου για τις δημόσιες συμβάσεις, με αποτέλεσμα όλοι οι φορείς να αναζητούν διεξόδους “μη εφαρμογής” του. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το “συναρμόδιο” υπουργείο Υποδομών Μεταφορών, το οποίο την τριετία 2020 – 2022, ανέθεσε 218 δημόσιες συμβάσεις (65 συμβάσεις μελετών και 153 συμβάσεις συμβούλου), με υποτιθέμενη διαπραγμάτευση (άρθρο 128 του ν4412/2016), ενώ η πολιτική ηγεσία του επαίρεται για την αποτελεσματικότητα της. Οι λόγοι της χρήσης bypass διαδικασιών είναι η επίτευξη ταχύτητας υλοποίησης της δράσης καθώς και η στοχευμένη ανάθεση στους “επιθυμητούς φορείς”.
- Η επιλογή δράσεων και προγραμμάτων χωρίς κριτήρια εθνικού ή περιφερειακού σχεδιασμού και συμφέροντος και χωρίς στοιχειώδη τεκμηρίωση σκοπιμότητας, ενώ η ασυδοσία επιλογών έχει γίνει καθεστώς αναφοράς. Η προώθηση έργων χωρίς εθνικό προγραμματισμό επιβάλει “ανεξήγητες αποφάσεις”, από την κεντρική κυβέρνηση, οι οποίες κοστίζουν διπλά στην περιφέρεια. Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιας αντίληψης είναι η εξαγγελθείσα Σιδ. Γραμμή Θεσσαλονίκης – Καβάλας η σκοπιμότητα της οποίας σύμφωνα με το ΣΣΕΜ δεν τεκμηριώνεται ουδόλως.Το διπλό κόστος αναφέρεται και αποτιμάται πρώτον διότι δεν προωθείται κάποιο χρησιμότερο σχέδιο (περιφερειακά επωφελές) και δεύτερον διότι η Κεντρική Κυβέρνηση αποφάσισε να χρηματοδοτηθεί κατά 50% από άμεσους περιφερειακούς πόρους (η ΠΑΜΘ δεν το γνωρίζει ακόμη!).
- Η εφαρμογή “σύγχρονων” μοντέλων σχεδιασμού και υλοποίησης δράσεων μέσω Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), βοηθούν στην καλλιέργεια μίας επικοινωνιακού τύπου παρουσίασης της αποτελεσματικότητας διακυβέρνησης αποκρύπτοντας τόσο την χρονική αναποτελεσματικότητα του εγχειρήματος όσο και την μη συμμόρφωση προς τις ορθολογικές διαπιστώσεις – προτάσεις της ΕΕ (Έκθεση Ελεγκτικού Συνεδρίου, 2018 (https://www.eca.europa.eu/el/publications?did=45153). Αν και στα πλαίσια του παρόντος άρθρου δεν είναι δυνατόν να γίνει μια ολοκληρωμένη αποτίμηση και αναφορά στο θέμα των ΣΔΙΤ, θεωρείται όμως ότι αποτελεί μείζονα αναγκαιότητα η εισαγωγή του κριτηρίου της επιχειρηματικότητας που πρέπει να έχει το σύστημα των ΣΔΙΤ, με το οποίο υλοποιούνται καινοτόμες δράσεις προς όφελος της κοινωνίας και της περιφερειακής διάστασης.
- Η επάρκεια του περιφερειακού πολιτικού προσωπικού και η επίτευξη ενός σταθερού προγράμματος ενεργειών κυρίως στον τομέα των υποδομών, επίσης αποτελούν παράγοντα που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την εξέλιξη των Περιφερειών. Η εξέλιξη αυτή καταγράφεται με το κατά κεφαλή ΑΕΠ των κατοίκων εκάστης Περιφέρειας. Το παράδειγμα της ΠΑΜΘ, με μέσο κατά κεφαλή εισόδημα 11500 ευρώ, έναντι του εθνικού μέσου όρου των 23000 ευρώ, αποτελεί χαρακτηριστικό αποκλίνοντα δείκτη, ο οποίος στην αρχή της δεκαετίας ήταν στο 65% του εθνικού μέσου. Η παρατήρηση της καμπύλης της τελευταίας εικοσαετίας ώστε να αποτιμηθεί και η επίδραση της πρόσφατης οικονομικής κρίσης είναι αποκαλυπτική για την επίδραση του παράγοντα “πολιτικό προσωπικό”.
- Η ανεπαρκής διαβούλευση σημαντικών πρωτοβουλιών με σημαντικό χωρικό αντίκτυπο (πχ ΤΠΣ ή ΓΠΣ, ΣΒΑΚ, ΣΦΗΟ κ.λπ.), που προηγείται των “τυπικών εγκρίσεων” από τα Δημοτικά ή Περιφερειακά Συμβούλια και η εν συνεχεία εξέλιξη των σχεδιασμών, η οποία δεν παρακολουθείται από κανένα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μηχανισμός αξιολόγησης και βελτίωσης, αποτελούν επίσης δείγματα ενδογενούς ανεπάρκειας του τοπικού δυναμικού (πολιτικό προσωπικό και πολίτες).
Από την ανωτέρω ενδεικτική απαρίθμηση παραγόντων περιφερειακής υπανάπτυξης, θεωρείται χρήσιμη η σύνοψη των συμπερασμάτων σε μια δέσμη προτάσεων χωρίς περαιτέρω ανάπτυξη για την κάθε πρόταση, με την παρατήρηση – συμπλήρωση ότι υπάρχει επεξεργασμένο πλαίσιο εφαρμογής, εφόσον υπάρξουν πολιτικές ηγεσίες που θα ενστερνιστούν την αναγκαιότητά τους.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
- Θεσμοθέτηση Εθνικού Πλαισίου Διαχείρισης Δημοσίων Συμβάσεων για τις συμβάσεις κάτω των ορίων που θέτουν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες, με στόχο την ευελιξία υλοποίησης και την επίτευξη μείωσης του χρόνου αλλά και του κόστους διαχείρισης. Η πρόβλεψη των ΕΟ για την δυνατότητα εθνικών πλαισίων, εξυπηρετεί αυτή ακριβώς την αναγκαιότητα.
- Αναβάθμιση της Αξίας των Εθνικών Σχεδίων Υποδομών με δεσμευτικό χαρακτήρα για τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες. Δεν εξυπηρετεί ουδόλως την χώρα και την εθνική προσπάθεια, η σύνταξη Σχεδίων που ζητούνται από την ΕΕ, τα οποία συντάσσονται αλλά δεν τηρούνται δεσμευτικά από κάθε υπεύθυνο υπουργό και κάθε υπουργείο.
- Θεσμοθέτηση ΣΔΙΤ για τοπικές δράσεις με περιφερειακή διαχείριση. Η υλοποίηση ενός τοπικού επιχειρηματικού σχεδίου (πχ ανάπτυξη λουτρόπολης κ.λπ.), δεν αποτελεί αντικείμενο διυπουργικής επιτροπής και ενασχόλησης.
- Περιφερειακά Δεκαετή Επιχειρησιακά Σχέδια με δεσμευτικό χαρακτήρα για την επιλογή δράσεων και την συνέχεια από τις τοπικές πολιτικές ηγεσίες.
πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_135 της ΠΕΣΕΔΕ
