Η Αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ
πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_112 της ΠΕΣΕΔΕ
Το εμβληματικό αυτό έργο, που προξένησε το παγκόσμιο ενδιαφέρον μαζί με χαρά και συγκίνηση, έχει ελληνική «σφραγίδα», καθώς το ανέλαβε και το εκτέλεσε η ομάδα συντήρησης μνημείων του ΕΜΠ
Ένα έργο τεράστιας ιστορικής σημασίας, τη συντήρηση και αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγιου Τάφου στο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, ανέλαβε και έφερε εις πέρας το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, εβδομήντα χρόνια μετά την προηγούμενη επέμβαση στο σημαντικότερο μνημείο της Ορθοδοξίας από Βρετανούς επιστήμονες, οι οποίοι είχαν τοποθετήσει τότε ένα σιδερένιο κλωβό προκειμένου να εμποδίσουν την μεταμόρφωση του.
Το έργο της συντήρησης και της αποκατάστασης δεν είχε άμεση σχέση μόνο με το παρελθόν, καθώς οι επιστήμονες αναζητούσαν την πρώτη εικόνα του ιερού μνημείου, αλλά και με το παρόν και το μέλλον, καθώς, προκειμένου να διορθώσουν τα προβλήματα που έχουν προκύψει, χρειάστηκε να αποτυπώσουν ψηφιακά όλο τον διάκοσμο του, και τελικά να παραδώσουν στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ένα εξαιρετικά χρήσιμο ηλεκτρονικό «εργαλείο».
Το ιστορικό της ανάθεσης
Όταν το 2015, το Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου εμφάνισε έντονες παραμορφώσεις υπήρξαν έντονες ανησυχίες για την στατική του επάρκεια. Έτσι τον Μάρτιο του 2015 ο Πατριάρχη Ιεροσολύμων, Θεόφιλο ΙΙΙ κάλεσε την ομάδα του ΕΜΠ, προκειμένου να διαγνώσει τα κρίσιμα προβλήματα παραμόρφωσης του Ιερού Κουβουκλίου. Στις 22 Μαρτίου 2016 πλέον η ομάδα του ΕΜΠ κλήθηκε επίσημα από τους τρεις προκαθήμενους των χριστιανικών κοινοτήτων, τους Φύλακες του Παναγίου Τάφου, τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, Θεόφιλο ΙΙΙ, τον Κουστωδό της Αγίας Γης του Τάγματος των Φραγκισκανών, καθώς και τον Αρμένιο Πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα να εκτέλεσει το έργο αποκατάστασης του. Η διαγνωστική μελέτη του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου ανατέθηκε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, καθώς παλαιότερα είχε αναλάβει την διαγνωστική μελέτη του Κωδωνοστασίου του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως, και είχε αποδείξει τη σημαντική εμπειρία του Ιδρύματος στην προστασία των μνημείων. Με βάση τα αποτελέσματα της διαγνωστικής μελέτης και των προτάσεων ενίσχυσης, συντήρησης και αποκατάστασης που διαμορφώθηκαν, η διεπιστημονική ομάδα του ΕΜΠ για την προστασία μνημείων –αποτελούμενη από την καθηγήτρια της σχολής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Αντωνία Μοροπούλου (επικεφαλής), τον ομότιμο καθηγητή της σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Μανόλη Κορρέ, τον καθηγητή της σχολής Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών ΕΜΠ Ανδρέα Γεωργόπουλο, τον καθηγητή της σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Κωνσταντίνο Σπυράκο και τον επίκουρο καθηγητή της σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Χαράλαμπο Μουζάκη– κλήθηκε να αναλάβει το εμβληματικό αυτό έργο. Το μοναδικό αυτό έργο, ολοκληρώθηκε επιτυχώς, εντός χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού σε έναν ακριβώς χρόνο. Η ιστορική κοινή συμφωνία των τριών προκαθήμενων των χριστιανικών κοινοτήτων υπογράφηκε στις 22 Μαρτίου του 2016. Το εργοτάξιο διαμορφώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε η προσέλευση των πιστών και οι λατρευτικές λειτουργίες να συνεχίζονται αδιάλειπτες. Το Ιερό Κουβούκλιο παραδόθηκε τελικά σε μια λαμπρή τελετή, οικουμενικού χαρακτήρα, στις 22 Μαρτίου του 2017.
Οι εργασίες αποκατάστασης
Η αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου πραγματοποιήθηκε μέσα από μια αλληλουχία σταδίων, με βάση τη μελέτη εφαρμογής που παρέδωσε το ΕΜΠ. Τα φατνώματα των ορθομαρμαρώσεων του Ιερού Κουβουκλίου αποσυναρμολογήθηκαν και αφαιρέθηκαν τον Ιούνιου του 2016, αποκαλύπτοντας την ιστορική εσωτερική τοιχοποιία.
Στη συνέχεια, τα αποσαθρωμένα κονιάματα αφαιρέθηκαν, η τοιχοποιία αρμολογήθηκε με συμβατά και επιτελεστικά κονιάματα αποκατάστασης, ενώ τμήματα της τοιχοποιίας αποκαταστάθηκαν με συμβατούς λίθους και κονιάματα ώστε να φέρει με ασφάλεια τα φορτία γύρω από τον Ιερό Βράχο του Παναγίου Τάφου (Ιερός Βράχος: τμήματα του αρχικού μονολιθικού Τάφου).
Το Κουβούκλιο ενεματώθηκε, ώστε να ομογενοποιηθούν οι διαφορετικές οικοδομικές φάσεις. Πραγματοποιήθηκε ανάταξη και αγκύρωση με στοιχείων τιτανίου των εξωτερικών πεσσών, ώστε να αρθούν οι παραμορφώσεις του Ιερού Κουβουκλίου. Στη συνέχεια επανατοποθετήθηκαν οι ορθομαρμαρώσεις, έγινε ανάταξη και αγκύρωση των μπαλούστρων του δώματος, ενεμάτωση της ανώτερης ζώνης και της οροφής, ανάταξη και αγκύρωση εσωτερικών μαρμάρων.
Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις συντήρησης του κρεμμυδόσχημου τρούλου (Onion Dome), του θόλου του Παρεκκλησίου του Αγγέλου και του θόλου του ταφικού θαλάμου, εφαρμογή τελικού κονιάματος αρμολόγησης, επεμβάσεις καθαρισμού και προστασίας των εσωτερικών και εξωτερικών αρχιτεκτονικών επιφανειών καθώς και άλλων διακοσμητικών στοιχείων. Στον πυρήνα των εργασιών ήταν πάντα η διατήρηση και η ανάδειξη των αξιών.
«Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία. Καταφέραμε να προσφέρουμε τον καλύτερο μας εαυτό και να αποδείξουμε ότι οι Έλληνες και μπορούν και θέλουν. Είμαι περήφανη που Έλληνες εποίησαν αυτό το έργο και που ολοκληρώθηκε με επιτυχία, ποιότητα και οικονομία», σημειώνει η επικεφαλής της ομάδας συντήρησης μνημείων του ΕΜΠ καθηγήτρια στη σχολή Χημικών-Μηχανικών κα Αντωνία Μοροπούλου και συμπληρώνει: «Σημαίνει πολλά για εμένα και τους συνεργάτες μου, αλλά κυρίως για τους πιστούς όλου του κόσμου, αλλά και για όλους τους επισκέπτες του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως. Η ευθύνη ήταν μεγάλη και είναι τιμή μου που με εμπιστεύτηκαν οι τρεις χριστιανικές κοινότητες, Φύλακες του Παναγίου Τάφου».
Η κα Μοροπούλου θυμάται σαν σήμερα τα συναισθήματα που ενέπνευσε σ’ αυτήν και τους συνεργάτες της η πρώτη τους είσοδο στο Ιερό Κουβούκλιο. «Σαν πιστοί, αισθανθήκαμε το δέος απέναντι στο θαύμα της Ανάστασης. Σαν επιστήμονες αισθανθήκαμε την ευθύνη να αποκαλύψουμε την εξέλιξη της ιστορίας του και να τον προστατέψουμε για τις μελλοντικές γενιές. Ήταν χαρά μας να μοιραστούμε με το ευρύ κοινό την ιστορία του Τάφου του Χριστού, ενός τάφου «ζωντανού».
Η ομάδα του ΕΜΠ απέδειξε την αυθεντικότητα του Tάφου του Ιησού
Η έκπληξη που αισθάνθηκαν οι επιστήμονες ήταν μεγάλη ότι ανακάλυψαν μια δεύτερη παλαιότερη μαρμάρινη πλάκα, ανάμεσα στην μαρμαρινή πλάκα που προσκυνούν σήμερα οι πιστοί και την αυθεντική λίθινη ταφική κλίνη.
Η πλάκα αυτή έφερε εγχάρακτους σταυρούς και η χρονολόγηση του κονιάματος που την συνδέει με την λίθινη ταφική κλίνη, αποκάλυψε την τοποθέτηση της πλάκας αυτής από τον Μέγα Κωνσταντίνο περί το 335 μ.Χ. Η εν λόγω μαρμάρινη πλάκα ήταν θραυσμένη, ενώ στο υπόλοιπο τμήμα του ανοιχτού τάφου, αποκαλύφθηκε η αυθεντική λίθινη ταφική κλίνη.
Η επιστημονική κοινότητα κατάφερε να επιβεβαιώσει έτσι με τον πιο ατράνταχτο τρόπο πως ο Τάφος του Ιησού στην Ιερουσαλήμ είναι πράγματι ο αυθεντικός τάφος που έστησαν οι Ρωμαίοι περίπου στα μέσα του 4ου αιώνα.
Τα αποτελέσματα της έρευνας, όπως δημοσιεύονται στο περιοδικό National Geographic, πείθουν και τους πλέον καχύποπτους για την αυθεντικότητα του τάφου και επιβεβαιώνουν πως τα ερείπια του σπηλαίου, που βρίσκεται μέσα στην εκκλησία στους Άγιους Τόπους, είναι μέρος του αρχικού ταφικού μνημείου που είχαν πρώτοι κατασκευάσει οι Ρωμαίοι.
Τα πετρώματα του μνημείου χρονολογούνται στο 345 μ.Χ. και ιστορικές πηγές αναφέρουν πως η ανακάλυψη του σημείου ταφής του Ιησού από τους Ρωμαίους έγινε το 326 μ.Χ. Μέχρι τώρα, επιστημονικά είχε επιβεβαιωθεί ότι ο Τάφος του Ιησού ήταν έργο της περιόδου των Σταυροφόρων, δηλαδή περίπου το 1000 μ.Χ. Το δημοσίευμα ωστόσο τονίζει πως αν και δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί πως εντός του μνημείου είχε ταφεί πράγματι ο Χριστός, οι επιστήμονες είναι βέβαιοι για την προέλευσή του.
«Αν και είναι αρχαιολογικά αδύνατον να επιβεβαιωθεί ότι ο τάφος είναι το σημείο ταφής ενός Εβραίου που ήταν γνωστός ως Ιησούς από την Ναζαρέτ και ο οποίος σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη σταυρώθηκε στην Ιερουσαλήμ το 30 ή το 33 μΧ, οι νέες επιστημονικές χρονολογήσεις επιβεβαιώνουν πως η πρώτη κατασκευή του ταφικού μνημείου έγινε την εποχή του Κωνσταντίνου, του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα της Ρώμης», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Τα συναισθήματα των επιστημόνων του ΕΜΠ και το παγκόσμιο ενδιαφέρον
«Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία. Καταφέραμε να προσφέρουμε τον καλύτερό μας εαυτό και να αποδείξουμε ότι οι Έλληνες και μπορούν και θέλουν. Είμαι περήφανη που Έλληνες εποίησαν αυτό το έργο και που ολοκληρώθηκε με επιτυχία, ποιότητα και οικονομία»,
σημειώνει η επικεφαλής της ομάδας συντήρησης μνημείων του ΕΜΠ καθηγήτρια στη σχολή Χημικών-Μηχανικών κα Αντωνία Μοροπούλου και συμπληρώνει:
«Σημαίνει πολλά για εμένα και τους συνεργάτες μου, αλλά κυρίως για τους πιστούς όλου του κόσμου, αλλά και για όλους τους επισκέπτες του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως. Η ευθύνη ήταν μεγάλη και είναι τιμή μου που με εμπιστεύτηκαν οι τρεις χριστιανικές κοινότητες, Φύλακες του Παναγίου Τάφου».
Η κα Μοροπούλου θυμάται σαν σήμερα τα συναισθήματα που ενέπνευσε σ’ αυτήν και τους συνεργάτες της η πρώτη τους είσοδο στο Ιερό Κουβούκλιο.
«Σαν πιστοί, αισθανθήκαμε το δέος απέναντι στο θαύμα της Ανάστασης. Σαν επιστήμονες αισθανθήκαμε την ευθύνη να αποκαλύψουμε την εξέλιξη της ιστορίας του και να τον προστατέψουμε για τις μελλοντικές γενιές. Ήταν χαρά μας να μοιραστούμε με το ευρύ κοινό την ιστορία του Τάφου του Χριστού, ενός τάφου «ζωντανού».
«Θεωρώ ότι η ανθρωπότητα εισέπραξε τα συναισθήματά μας, τις αγωνίες μας και την χαρά μας για την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου αυτού. Αυτό επετεύχθη μέσω της διάχυσης, των παρουσιάσεων και των ομιλιών που συνέχιζαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου και σε όλα του στάδια και μετά την ολοκλήρωσή του»,
αναφέρει η κα Μοροπούλου και συνεχίζει:
«Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προσβασιμότητα της κοινωνίας, τόσο στο έργο αυτό όσο και στα ευρήματα και αποτελέσματά του, τα οποία πάντα με χαρά μοιραζόμασταν με την επιστημονική κοινότητα, αλλά και το ευρύ κοινό, που αποτελεί και τον πραγματικό θεματοφύλακα των αξιών του μνημείου».
Εξάλλου το ενδιαφέρον υπήρξε τεράστιο παγκοσμίως, όπως τεκμαίρεται από την πληθώρα άρθρων σε σημαντικές εφημερίδες και περιοδικά ανά τον κόσμο, αλλά και σε όλα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Το National Geographic ήταν σύμμαχος σε αυτό το ταξίδι, από τη στιγμή που άνοιξε ο Πανάγιος Τάφος, μεταδίδοντας την εικόνα του στον κόσμο και μεταφέροντας νοερά δισεκατομμύρια προσκυνητές από όλο τον κόσμο, να γονατίσουν μπροστά στον Πανάγιο Τάφο μαζί με τους επιστήμονες. Μεγάλη ήταν και η απήχηση στην επιστημονική κοινότητα, όπου τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου αποκατάστασης έχουν ήδη δημοσιευτεί.
Η έκθεση του National Geographic στην Ουάσινγκτον με τίτλο The Tomb of Christ αλλά και η αντίστοιχη έκθεση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Αθήνα, με τίτλο «Ο Πανάγιος Τάφος: Το Μνημείο και το Έργο» έχουν μεγάλη απήχηση στο κοινό.
«Καλούμε όλους τους ομογενείς που θα είναι στην Ελλάδα φέτος το καλοκαίρι, να επισκεφτούν την έκθεση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για τον Πανάγιο Τάφο και το έργο αποκατάστασης που πραγματοποιήθηκε, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα, ώστε να μοιραστούμε μαζί τους την συγκλονιστική αυτή εμπειρία. Η έκθεση στην Αθήνα θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 2019. Ελπίζουμε να σας δούμε εκεί!»
καταλήγει η κα Μοροπούλου.
