«ΕΞΟΙΚΟΜΟΝΗΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΙΙ» – Β ΦΑΣΗ: Δημήτρης Ταμπάκης Δρ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Ενεργειακός Επιθεωρητής Γ’ τάξης

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_115 της ΠΕΣΕΔΕ

Το διάστημα 2011-2015 το «Εξοικονόμηση κατ’οίκον Ι» έδωσε την ευκαιρία σε περισσότερες από 65.000 κατοικίες να αναβαθμισθούνε ενεργειακά, και έκανε ευρέως γνωστή την έννοια της «ενεργειακής αναβάθμισης». Με ενεργειακές παρεμβάσεις ύψους 700 εκ. €  βοήθησε στην επιβίωση μέσα στην κρίση μια σειράς τεχνικών επαγγελμάτων (κατασκευαστών κουφωμάτων, οικοδομικών συνεργείων κλπ), στην  απόκτηση εμπειρίας στην κατασκευή εξωτερικής θερμομόνωσης, στην εισαγωγή και προώθηση στην αγορά αντλιών θερμότητας αποκλειστικά για θέρμανση κλπ.

Μετά το 2015 η αγορά των «ενεργειακών αναβαθμίσεων» επιβραδύνθηκε σημαντικά μέχρι και τον Μάρτιο 2018, οπότε ξεκίνησε το  νέο πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’οίκον ΙΙ» που θα χρηματοδοτούσε την ενεργειακή αναβάθμιση 40.000 νέων κατοικιών. Το νέο πρόγραμμα σχεδιάσθηκε  με την εμπειρία του παλαιού με σκοπό να λύσει το κύριο πρόβλημα του, που ήταν η μεγάλη καθυστέρηση στην διεκπεραίωση των διαδικασιών και στην τελική πληρωμή των δικαιούχων, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό το πέτυχε.

Μετά από 16 μήνες από την έναρξη του προγράμματος  «Εξοικονόμηση κατ’οίκον ΙΙ», το Υπουργείο προχωρά στην προκήρυξη της Β φάσης του προγράμματος με ημερομηνία έναρξης υποβολής αιτήσεων την 15^η Ιουλίου 2019.

Η Β φάση είναι όμοια με τη Α φάση που έτρεξε τον προηγούμενο χρόνο και ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί η υλοποίηση όλων των ενεργειακών αναβαθμίσεων. Οι μόνες διαφορές όπως ανακοινώθηκαν από Υπουργείο είναι :

1.Καταργείται το άνω όριο στην 7η εισοδηματική κατηγορία ( η οποία αφορά αποκλειστικά άτοκο δάνειο, χωρίς επιδότηση κεφαλαίου) 2.Εφόσον υπάρχει υπαγωγή σε νόμο τακτοποίησης αυθαίρετων κατασκευών θα πρέπει έχει γίνει καταβολή τουλάχιστον του 30% του συνόλου του ενιαίου ειδικού προστίμου. (αντί της ολικής καταβολής που χρειαζόταν στην Α φάση) 3.Η επιλογή χρηματοδοτικού σχήματος (Ίδια Κεφάλαια/δάνειο) θα δηλώνεται κατά το στάδιο καταχώρησης της αίτησης πριν την οριστική της υποβολή.  (Η επιλογή του δανείου μπορεί να αναιρεθεί αργότερα, η επιλογή της χρηματοδότησης με ίδια κεφάλαια είναι αμετάκλητη)

Στην συνέχεια θα δούμε τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου προγράμματος και θα σχολιάσουμε κάποια θέματα που αναδείχθηκαν από την εμπειρία της Α φάσης

Α. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ – ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ

Στην Α φάση χρηματοδοτήθηκαν παρεμβάσεις συνολικού προϋπολογισμού 640 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 362 εκατ. ευρώ χρηματοδοτήθηκαν μέσω επιδοτήσεων από πόρους του ΕΣΠΑ και του ΠΔΕ. Συνολικά αναβαθμίστηκαν ενεργειακά περί τις 43.000 κατοικίες.

Στη Β φάση  οι διαθέσιμοι πόροι θα ανέλθουν σε 250 εκατ. ευρώ, τα οποία εκτιμάται ότι θα χρηματοδοτήσουν παρεμβάσεις σε 20.000 – 25.000 κατοικίες.  Αν δούμε προσεκτικά τους οδηγούς εφαρμογής του προγράμματος, τον Φεβρουάριο 2018 οι αρχικοί συνολικοί πόροι για όλες τις περιφέρειες της χώρας  ήταν 292.425.274,25 €. Οι πόροι αυτοί αυξήθηκαν σε 601.100.000 €  τον Σεπτέμβριο του 2018.

Σύμφωνα με τον οδηγό εφαρμογής της Β φάσης που δόθηκε στην δημοσιότητα οι συνολικοί πόροι έχουν ανέβει σε 778.006.075,78 €, εκ των οποίων οι αδιάθετοι πόροι που θα χρηματοδοτήσουν την Β φάση ανέρχονται σε 275.019.004,12 €.

Το συμπέρασμα είναι ότι το μέγεθος της Β φάσης είναι αντίστοιχο με το αρχικόμέγεθος  της Α φάσης, και λαμβάνοντας υπόψη και την εμπειρία που έχει αποκτηθεί στην λειτουργία του πληροφοριακού συστήματος, προβλέπεται ότι οι πόροι θα εξαντληθούν πάρα πολύ σύντομα, πιθανόν και εντός λίγων ωρών από το άνοιγμα του πληροφοριακού συστήματος.

Β. ΕΠΙΛΕΞΙΜΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

Τα κριτήρια για τις κατοικίες που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα είναι αμετάβλητα. Επειδή τα στοιχεία αντλούνται απευθείας από την βάση δεδομένων της ΓΓΠΣ και τις δηλώσεις Ε1 και Ε9 των ενδιαφερομένων, πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η συνδρομή των απαραίτητων προϋποθέσεων  για την κατοικία της αίτησης, οι οποίες είναι  :

1.Να χρησιμοποιείται ως κύρια κατοικία (από τον κύριο/επικαρπωτή), ή 2.Να μισθώνεται για κύρια κατοικία, ή 3.Να παραχωρείται δωρεάν για κύρια κατοικία 4.Να χρησιμοποιείται για βραχυχρόνια μίσθωση.

Το σύστημα ελέγχει την δήλωση της κατοικίας στο Ε9 από τον αιτούντα, αλλά και από όλους τους συγκύριους και ότι το εμβαδό που δηλώνεται στο Ε9 (άρα και του ΕΝΦΙΑ κλπ) είναι ίδιο ( +/- 7 τ.μ.) με αυτό που καταγράφει ο ενεργειακός επιθεωρητής.  Ακόμη σε περίπτωση μίσθωσης/δωρεάν παραχώρησης το ακίνητο πρέπει να δηλώνεται ως κύρια κατοικία στο Ε1 του μισθωτή/παραχωρησιούχου. Σε περίπτωση αυθαιρεσιών αυτές θα πρέπει να έχουν ενταχθεί στην διαδικασία του ν.4495/2017 και να έχει εξοφληθεί το 30%του ενιαίου ειδικού  προστίμου.

Στο σύστημα γίνονται δεκτές και αιτήσεις πολυκατοικιών για συνολική αναβάθμιση που επιμερίζεται στους συνιδιοκτήτες, αλλά απαιτείται πληθώρα στοιχείων και αρκετά πολύπλοκή διαδικασία υλοποίησης. Δεν είναι γνωστό πόσες πολυκατοικίες εντάχθηκαν στην Α φάση του προγράμματος.

Γ. ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ – ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ – ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗΣ

Και εδώ δεν υπάρχει διαφοροποίηση με την προηγούμενη φάση του προγράμματος, με εξαίρεση την κατάργηση του ορίου στην 7^η κατηγορία. 

Αίτηση μπορεί να υποβάλει οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο έχει δικαίωμα πλήρους κυριότητας ή επικαρπίας σε επιλέξιμη κατοικία. Όποιος έχει ψιλή κυριότητα μπορεί να υποβάλει αίτηση μόνο για την κατοικία που χρησιμοποιεί ο ίδιος. Στο πρόγραμμα υπάρχουν 7 κατηγορίες και στις πρώτες 6 το ποσοστό επιχορήγησης κλιμακώνεται από 70% μέχρι 25% ανάλογα με το εισόδημα και την οικογενειακή κατάσταση του ωφελούμενου. Στην 7^η κατηγορία επιδοτούνται μόνο οι τόκοι του δανείου, το οποίο είναι υποχρεωτικό σε αυτήν την κατηγορία. Τα εισοδήματα που θα λαμβάνονται υπόψη είναι του  οικονομικού έτους 2018 και οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να έχουν υποβάλει την τρέχουσα φορολογική δήλωση 2019. Στον πίνακα 1 δίδονται τα ποσοστά επιχορήγησης ανάλογα με την οικονομική και οικογενειακή κατάσταση των ωφελούμενων.    

Δ. ΕΠΙΛΕΞΙΜΕΣ  ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ  – ΔΑΠΑΝΕΣ

Στις επιλέξιμες παρεμβάσεις το πρόγραμμα είναι ίδιο και χρηματοδοτεί τις παρακάτω κατηγορίες παρεμβάσεων.

1. Αντικατάσταση Κουφωμάτων.
2. Τοποθέτηση/αναβάθμιση θερμομόνωσης.
3. Αναβάθμιση συστήματος θέρμανσης/ψύξης.
4. Σύστημα ΖΝΧ με χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).

Το συνολικό ποσό της επιδοτούμενης παρέμβασης μέχρι 25.000 €, για μεγαλύτερα ποσά απαιτείται υποχρεωτικά χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια.Υπάρχει αναλυτική κατηγοριοποίηση των παρεμβάσεων με διαφορετικές τιμές για μεταλλικά/συνθετικά/ξύλινα  κουφώματα και  για παράθυρο/εξωστόθυρα. Ακόμη διαφορετικές τιμές ανάλογα με την θερμομονωτική ικανότητα έχουμε στα κουφώματα και στην θερμομόνωση τοιχοποιίας ή στέγης.

Στις μηχανολογικές επεμβάσεις εκτός από τα συνήθη μέτρα αναβάθμισης (λέβητας πετρελαίου/αερίου, αντλία θερμότητας αέρα/νερού ή αέρα/αέρα, ηλιοθερμικό σύστημα ΖΝΧ) προβλέπονται και λιγότερο συνηθισμένα συστήματα (συμπαραγωγή, ηλιοθερμική υποβοήθηση θέρμανσης) με αδιαμφισβήτητα καλή ενεργειακή απόδοση, αλλά μεγάλο κόστος και πολύ μεγάλο χρόνο απόσβεσης. Για τα τελευταία δεν είναι ακόμα γνωστό η συχνότητα εμφάνισης τους σε έργα της Α φάσης του προγράμματος. Στόχος του Υπουργείου είναι να γίνουν πιο ολοκληρωμένες και όχι αποσπασματικές παρεμβάσεις. Δυστυχώς η εμπειρία από την Α φάση επιβεβαιώνει ότι η συχνότερη επέμβαση αφορά την αντικατάσταση κουφωμάτων, η οποία είναι από τις λιγότερο αποδοτικές επεμβάσεις σε σχέση κόστους/οφέλους.

Με την κατάθεση της αίτησης δεν προβλέπεται δήλωση προμηθευτών, η οποία γίνεται μετά την ένταξη της κατοικίας στο πρόγραμμα. Συνέπεια είναιοι περισσότερες αιτήσεις να υποβάλλονται με το μέγιστο επιτρεπόμενο προϋπολογισμό ανά κατηγορία επεμβάσεων, και στην επόμενη φάση ο ωφελούμενος ναδηλώνει τον προμηθευτή και το πραγματικό κόστος των εργασιών.

Ιδιαίτερα θετικό στοιχείο είναι η δυνατότητα τροποποιήσεων των παρεμβάσεων κατά την φάση της υλοποίησης, με την προϋπόθεση να επιτυγχάνεται ο ενεργειακός στόχος (40% ή 70% του κτιρίου αναφοράς ανάλογα με την εισοδηματική κατηγορία.) Έτσι υπάρχει η δυνατότητα να μην υλοποιηθεί μια παρέμβαση, αν κριθεί εκ των υστέρων ασύμφορη ή να τροποποιηθεί με κάτι οικονομικότερο ή λειτουργικότερο (π.χ. συνθετικά κουφώματα αντί μεταλλικά).

Οι προθεσμίες υλοποίησης του έργου έχουν αυξηθεί σε 13 μήνες (από 9 μήνες στην Α φάση) με δυνατότητα παράτασης για 2 μήνες (από 4 στην Α φάση)

Ε. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Η ενεργειακή αξιολόγηση των επεμβάσεων γίνεται με ένα τυποποιημένο κριτήριο που είναι η εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας σε σχέση με την κατανάλωση του κτηρίου αναφοράς. Υπάρχουν διαφορετικοί ενεργειακοί στόχοι ανάλογα  με το εισόδημα του ωφελούμενου και συγκεκριμένα :

1. Εξοικονόμηση 40% της κατανάλωσης  πρωτογενούς ενέργειας του κτηρίου αναφοράς για ωφελούμενους με ατομικό εισόδημα μέχρι 15.000 € ή οικογενειακό εισόδημα μέχρι 25.000 €.
2. Εξοικονόμηση 70% της κατανάλωσης  πρωτογενούς ενέργειας του κτηρίου αναφοράς για ωφελούμενους με μεγαλύτερα εισοδήματα.

Στην ουσία δεν πρόκειται για ενεργειακή αξιολόγηση αλλά για μια ενεργειακή απαίτηση που πρέπει να ικανοποιεί η πρόταση παρεμβάσεων στην κατοικία. Η απαίτηση δυστυχώς δεν λαμβάνει υπόψη της το ουσιαστικότερο κριτήριο οποιασδήποτε επένδυσης «ενεργειακής αναβάθμισης» : τον χρόνο απόσβεσης της.

Με τον τρόπο αυτό η ένταξη γίνεται με τον απλό κανόνα FIFO ή αλλιώς «όποιος πρόλαβε εντάσσεται στο πρόγραμμα». Εφόσον η αίτηση πληροί  τα κριτήρια επιλεξιμότητας ( χρήση κατοικίας, εισόδημα κλπ ) και η πρόταση παρεμβάσεων πετυχαίνει εξοικονόμηση 40% ή 70%,  εντάσσεται αυτόματα στο πρόγραμμα. Και εντάσσεται όσο υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα για χρηματοδότηση, δηλαδή όσο πιο γρήγορα υποβάλλει ο ιδιοκτήτης την αίτηση στο πληροφοριακό σύστημα τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να ενταχθεί στο πρόγραμμα.

ΣΤ. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ – ΜΕΛΕΤΕΣ

Εκτός από το κόστος των επεμβάσεων το πρόγραμμα χρηματοδοτεί και τις παρακάτω υπηρεσίες μηχανικού :

1. Αμοιβή δυο (2) ενεργειακών επιθεωρήσεων, η πρώτη πριν την υποβολή της αίτησης και η δεύτερη μετά  την υλοποίηση των επεμβάσεων. Ο επιθεωρητής εκτός από το πιστοποιητικό, συμπληρώνει τα αντίστοιχα παραρτήματα του Προγράμματος και ελέγχει τις προδιαγραφές των υλικών και τα παραστατικά δαπανών. Η αμοιβή είναι 50€+1,5 €/μ2+ΦΠΑ για κάθε επιθεώρηση.
2. Αμοιβή συμβούλου έργου 200€ + ΦΠΑ για την υποστήριξη του ωφελούμενου στην διαχείριση του έργου και την εισαγωγή των στοιχείων στο πληροφοριακό σύστημα.
3. που αφορούν μελέτες που απαιτούνται από την κείμενη νομοθεσία για την υλοποίηση παρεμβάσεων και την έκδοση των σχετικών αδειών (μελέτη θέρμανσης, μελέτη καυσίμου αερίου, άδεια μικρής κλίμακας για εξωτερική θερμοπρόσοψη κλπ).

Ζ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ

Η βασική επιλογή του Υπουργείου και στις 2 φάσεις του προγράμματος είναι ότι όλη η διαχείριση και διεκπεραίωση του προγράμματος  γίνεται ηλεκτρονικά μέσω πληροφοριακού συστήματοςκαι όχι μέσω των τραπεζών, όπως στο αντίστοιχο πρόγραμμα της περιόδου 2007-2013. Η επιλογή αξιολογείται απόλυτα θετικά, παρόλες τις «παιδικές ασθένειες» που εμφανίσθηκαν στην αρχή της λειτουργίας του συστήματος, γιατί επιτάχυνε τις διαδικασίες, προσέφερε άμεση ενημέρωση στον ωφελούμενου και εξαφάνισε όλες τις παρενέργειες που υπήρξαν κατά τον χειρισμό των αιτήσεων από τις τράπεζες.

Όλη η διαδικασία γίνεται από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και δεν χρειάζεται καμία φυσική ή έγγραφη επικοινωνία του ωφελούμενου με το ΕΤΕΑΝ που διαχειρίζεται το πρόγραμμα. Οι προβλεπόμενοι χρόνοι (εκταμίευση και πληρωμή αναδόχων σε 2 μήνες από την υποβολή της δήλωσης ολοκλήρωσης) δεν τηρήθηκαν με ακρίβεια, αλλά οι καθυστερήσεις δεν ήταν μεγάλες και οι περισσότερες εκταμιεύσεις γίνονται σε εύλογους χρόνους.

Με την εμπειρία της Α φάσης το Υπουργείο αποφάσισε να γίνουν οι αιτήσεις στην Β φάση σε 3 ομάδες και συγκεκριμένα

Εφόσον κάποιος θέλει να υποβάλει αίτηση θα πρέπει την συγκεκριμένη ημερομηνία να έχει κάνει την ενεργειακή επιθεώρηση και να έχει ψηφιοποιημένα ΙΙΙ του οδηγού υπογεγραμμένο από τον ωφελούμενο και τον ενεργειακό επιθεωρητή.  Προσοχή : Οι πόροι προβλέπεται να εξαντληθούν  από την πρώτη ημέρα των αιτήσεων και είναι απαραίτητη η πολύ καλή προετοιμασία των εγγράφων