Η Εκπαίδευση στα χρόνια της Τεχνητής Νοημοσύνης

∗ Αργύρης Πλέσιας

∗ Γράφει ο Αργύρης Πλέσιας, Πολιτικός Μηχανικός και Πρόεδρος του Συλλόγου Μελετητών Ελλάδος (ΣΜΕ)

Είναι γεγονός ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη οδηγεί στη δημιουργία εφευρέσεων, η εφαρμογή των οποίων, τον βοηθούν στη βελτίωση της καθημερινότητας. Διανύοντας τον δρόμο της εξέλιξης φθάσαμε στην ΑΙ. Ωστόσο τίθεται το ερώτημα: Λειτουργεί συμπληρωματικά ή ολοκληρωτικά;

Η σταδιακή εισαγωγή των εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στην καθημερινότητα των πολιτών και η χρήση της στα επαγγελματικά πεδία όλων των κλάδων γίνεται με διαρκώς επιταχυνόμενους ρυθμούς. Τα αποτελέσματα στην ανθρώπινη φυσιολογία και στη διαμόρφωση της σκέψης και των αντιδράσεων μας παρουσιάζονται ακόμη σταδιακά και η μετεξέλιξη του είδους είναι υπαρκτή, αλλά ανεπαίσθητα αντιληπτή στον μέσο πολίτη. Η κύρια επίδραση αφορά στην ΑΠΟΔΟΧΗ της ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ και στην ΧΡΗΣΗ της ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ της ΤΝ χωρίς αμφισβήτηση, προς περαιτέρω χρήση.

Θα επιχειρήσω μια διαχρονική αναφορά στην εξέλιξη των «εργαλείων» που χρησιμοποιήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες για να παρουσιάσω την σχέση μεταξύ εργαλείου και ανθρώπινης νόησης. Από τον λογαριθμικό κανόνα και τις υπολογιστικές μηχανές διαφόρων επιπέδων μέχρι τα σύγχρονα προγράμματα εξελιγμένων προσομοιώσεων για την αποτίμηση της συμπεριφοράς των υλικών και κατ’ επέκταση των δομικών κατασκευών, η έννοια και η λειτουργία της ανθρώπινης νόησης θεωρούνταν ως αδιαπραγμάτευτη αναγκαιότητα. Με την ΤΝ αρχίζει να καλλιεργείται μία κουλτούρα διαπραγμάτευσης του παραπάνω όρου.

Για δεκαετίες το «μότο» που είχα καλλιεργήσει στην επαγγελματική οργάνωση της εταιρείας κατά τους ελέγχους των μελετών που εκπονούσαμε ήταν ό,τι η έκφραση «το ΕΒΓΑΛΕ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ» ήταν ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ. Η έκφραση και η δέσμευση αυτού του τύπου περιείχε μια βασική θέση ότι ο ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ πρέπει να γνωρίζει την ορθότητα των αποτελεσμάτων της δουλειάς του. Η πιστοποίηση της ορθότητας μπορούσε να γίνει με επανυπολογισμό (κοστοβόρα μέθοδος και όχι απόλυτα βέβαιη) ή/και με χρήση λογικών συμπερασμάτων και αποτιμήσεων των αποτελεσμάτων της αρχικής διεργασίας. Η συγκρότηση ενός πλαισίου κριτικής αποτίμησης του παραδοτέου είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης γνώσης και εμπειρίας. Τα παραπάνω τρία εφόδια εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου με μεταβολή της αναλογίας μεταξύ τους καθώς το εφόδιο «εκπαίδευση» και «γνώση» μειώνεται ενώ το εφόδιο «εμπειρία» αυξάνεται σε ένα ανθρώπινο ον.

Η παραπάνω μεθοδολογία και η «εδραία άποψη» για τον χαρακτήρα της ανθρώπινης σκέψης και τον ρόλο του ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ, ως υπεύθυνου ελεγκτή και αναλαμβάνοντα τις ευθύνες των αποτελεσμάτων, άρχισε να διαταράσσεται με την εξέλιξη των Κανονιστικών Πλαισίων. Η ισχυροποίηση των υπολογιστικών συστημάτων επέτρεψε μία σημαντική αύξηση της ακρίβειας των προσομοιώσεων. Η χρήση αναλυτικότερων προσομοιωμάτων παρείχε λεπτομερέστερη γνώση της συμπεριφοράς στοιχείων και δομημάτων, η οποία λεπτομερέστερη γνώση επέτρεπε την σύνθεση νέων Κανονιστικών Πλαισίων. Οι κύκλοι αυτής της εξέλιξης στην σπείρα «ΠΡΟΒΛΗΜΑ – ΔΕΔΟΜΕΝΑ – ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ – ΕΡΓΑΛΕΙΑ – ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ» σε κάθε περίπτωση και με διαφορετικό ποσοστό, κατευθύνονταν από «ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΜΥΑΛΟ». Την τελευταία δεκαετία η απαγορευμένη απάντηση «ΤΟ ΕΒΓΑΛΕ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ» μπορεί να αναιρέθηκε (δεν το ομολογούμε), ΔΙΑΤΗΡΗΘΗΚΕ ΟΜΩΣ Η ΕΡΩΤΗΣΗ «ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ;».

Η ερώτηση εάν ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ επιβάλει την αναγκαιότητα για την ανάπτυξη ΜΕΔΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ της εγκυρότητας του αποτελέσματος και κατά συνέπεια ΔΙΑΤΗΡΕΙ τον έλεγχο των αποτελεσμάτων της μηχανής και κατ’ επέκταση την ίδια την μηχανή, από τον ΑΝΘΡΩΠΟ. Πιστεύω, ότι η κατάργηση της ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ της ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ του αποτελέσματος της ΜΗΧΑΝΗΣ, αποτελεί το καθοριστικό βήμα για την αποδοχή του ελέγχου και την υποταγή του ΟΝΤΟΣ στην ΜΗΧΑΝΗ.

Οφέλη και προκλήσεις της Al στην εκπαίδευση σήμερα

Επισημαίνω ότι η αμφισβήτηση της ορθότητας, ως αναγκαιότητα απαιτεί κόπο, χρόνο και καλλιέργεια κουλτούρας αφού δεν είναι εύκολο να ΕΠΙΖΗΤΕΙΣ τον ΚΟΠΟ της ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ όταν η ΤΝ σου παρέχει ένα εύληπτο αποτέλεσμα και μάλιστα με “εντυπωσιακό περιτύλιγμα”.

Η άνεση, η ταχύτητα και η πληρότητα της απάντησης της ΤΝ στα ερωτήματα που τίθενται αποτελεί τον βασικό κίνδυνο για την υπέρβαση της γραμμής του δείκτη επικράτησης της ΜΗΧΑΝΗΣ επί του ΑΝΘΡΩΠΟΥ καθώς καλλιεργείται στο ανθρώπινο μυαλό η ψευδαίσθηση του αλάθητου της ΤΝ. Η ψευδαίσθηση αυτή για τις παλαιότερες γενιές μηχανικών που έχουν ισχυροποιήσει την κριτική ικανότητα είναι αντιμετωπίσιμη ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΟΜΩΣ ισχυρό κίνδυνο για μη “εκπαιδευμένους” μηχανικούς.

Παρακολουθώντας τις εκπαιδευτικές διαδικασίες κυρίως σε πανεπιστημιακό επίπεδο, διαπιστώνω ότι διατηρείται η διδασκαλία γνώσεων και δεξιότητων που έχουν ξεπεραστεί σε πρωτογενές επίπεδο και κυρίως μεθοδολογιών που δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν από το επίπεδο της ανθρώπινης νοημοσύνης, διότι κανονιστικά απαιτούνται έλεγχοι και διεργασίες η εκτέλεση των οποίων υπερβαίνει τον χρόνο της ανθρώπινης ζωής. Αντίθετα, δεν παρέχονται δεξιότητες τόνωσης της κριτικής ικανότητας των νέων συναδέλφων, (π.χ. ποια είναι η αναμενόμενη η/και η εύλογη διάσταση ενός υποστυλώματος πολυώροφης οικοδομής). Η έλλειψη τέτοιων δεξιοτήτων είναι προφανές ότι δεν συμβάλλει στην καλλιέργεια της ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ της ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ της ΤΝ όπως έχει διατυπωθεί προηγουμένως.

Η πρόκληση συνεπώς και η ευθύνη προς τις επερχόμενες γενιές δεν έχει τεχνικά χαρακτηριστικά και υπόβαθρο αλλά έχει βαθύτερα ηθικά χαρακτηριστικά και ειδικότερα για τους μηχανικούς αφορούν και αγγίζουν τον χαρακτήρα της εκπαίδευσης τους, μίας εκπαίδευσης που

οφείλει να δημιουργήσει κουλτούρα αναζήτησης και αμφισβήτησης.
οφείλει να τονώσει και να παρέχει κριτικές δεξιότητες
οφείλει να τονώσει την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης.
οφείλει να τονώσει την ανάγκη αποτελεσματικής εύρεσης τεχνικής λύσης.

Η διατύπωση προβληματισμών αυτού του τύπου συχνά χαρακτηρίζεται ως “φοβική αντιμετώπιση” της καινοτομίας και έκφραση οπισθοδρόμησης έναντι του επερχόμενου εκσυγχρονισμού. Είναι γεγονός ότι οι παλαιότερες γενιές αναπτύσσουν ευκολότερα σύνδρομα μη προσαρμογής ή/και άρνηση προσαρμογής στις νέες πραγματικές καταστάσεις. Η παραπάνω παρατήρηση πολλές φορές ισχύει, αλλά θεωρώ ότι η διαχείριση της ΤΝ και των επιπτώσεων της βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο “εκσυγχρονισμού”. Θεωρώ ότι στην περίπτωση της ΤΝ υφίσταται μία βασική γραμμή που αφορά την ΝΟΗΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ του ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ και οφείλουμε να τοποθετηθούμε σαφώς στο θέμα της ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ / ΜΗΧΑΝΗΣ.

Προσωπικά έχω τοποθετηθεί στο δίλημμα, θεωρώντας ότι ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ οφείλει να είναι ο διαχειριστής του είδους και της μετάβασης του στην επόμενη φάση, ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ την ΜΗΧΑΝΗ ως ΕΡΓΑΛΕΙΟ και διατηρώντας την ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΝΟΗΣΗ ως διαχειριστή της. Πιστεύω ότι η ανθρωπότητα πρέπει να:

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΙ τις νέες γενιές και να καλλιεργήσει σ’ αυτές την κουλτούρα της ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΠΕΡΟΧΗΣ μέσω της ΓΝΩΣΗΣ, της ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ της ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ και της ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ.