Αναζητώντας το ΜΕΛΛΟΝ – Ασφυκτιώντας στο ΠΑΡΟΝ: 21η Συνδιάσκεψη της ΠΕΣΕΔΕ

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_113της ΠΕΣΕΔΕ

Η ανάγκη να αναλάβει ο τεχνικός κόσμος πρωτοβουλίες επί των διεργασιών που τον αφορούν, προκειμένου ο κατασκευαστικός κλάδος να αξιοποιήσει τις ίδιες του τις δυνάμεις για να βγει γρηγορότερα από την κρίση, χωρίς να περιορίζεται σε καρτερική αναμονή των κινήσεων της Πολιτείας, αποτέλεσε κοινό τόπο των συμμετεχόντων στην 21^η Συνδιάσκεψη Προεδρείων Συνδέσμων της ΠΕΣΕΔΕ, που πραγματοποιήθηκε στις 14-15 Δεκεμβρίου 2018 στο ξενοδοχείο Τιτάνια, με γενικό θέμα, «αναζητώντας το μέλλον, ασφυκτιώντας στο παρόν».

Η Συνδιάσκεψη ανέδειξε τον κομβικό χαρακτήρα το τρέχοντος έτους για μια σειρά ζητημάτων που αφορούν το μέλλον του κλάδου, ενώ  αποτέλεσε ευκαιρία ενημέρωσης των μελών των Συνδέσμων σε μια σειρά ειδικών θεμάτων (φορολογικών, νομικών, ασφαλιστικών, κ.α.) που σε αρκετές περιπτώσεις μεταβάλουν σημαντικά το τοπίο και τους όρους δραστηριοποίησης των τεχνικών εταιρειών σε μια συρρικνωμένη αγορά, που καθιστά ιδιαίτερα πιεστικό τον ανταγωνισμό.

Ο δικηγόρος παρ` Αρείω Πάγω και μέλος της Ανεξάρτητης Αρχής Προδικαστικών Προσφυγών κ. Νικόλαος Σαββίδης, αναφέρθηκε στον καίριο ρόλο που –όπως είπε- έχει η ΑΕΠΠ στο καινούργιο μοντέλο έννομης προστασίας κατά το προσυμβατικό στάδιο των δημοσίων συμβάσεων, το οποίο είναι διαφορετικό στη δομή του από το προϊσχύσαν, συνδυάζοντας την εξωδικαστική και δικαστική επίλυση των αναφυόμενων διαφορών.

«Η απόλυτη επιτυχία του εγχειρήματος θαρρώ πως θα έχει επιτευχθεί όταν, μετά από καιρό, για ζητήματα που θα έχουν επιλυθεί από την ΑΕΠΠ και τα Δικαστήρια της χώρας, θα εγείρονται όλο και λιγότερες αιτήσεις παροχής έννομης προστασίας. Γιατί, ακριβώς, θα έχει εμπεδωθεί στους φορείς και τις αρχές πνεύμα ασφάλειας δικαίου», τόνισε μεταξύ άλλων «Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι επί του συνόλου των Αποφάσεων της ΑΕΠΠ, πάνω από 1500, χαμηλό ποσοστό αυτών έχει προσβληθεί και από αυτό, σε ακόμη μικρότερο ποσοστό τα Δικαστήρια της χώρας έχουν διαλάβει διαφορετικές κρίσεις, η μελέτη από τους εμπλεκόμενους στη δημόσια σύμβαση φορείς, κρίσιμων νομικών ζητημάτων του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων μέσα από τις αποφάσεις της ΑΕΠΠ αποκτά ιδιαίτερη σημασία.»

Ο κ. Δημήτρης Σταθακόπουλος, μέλος της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, παρείχε απαντήσεις σε μια σειρά επίκαιρων ερωτημάτων, που σχετίζονται με τις διαδικασίες κατακύρωσης διαγωνισμών και τις υποχρεώσεις των προσωρινών αναδόχων, τον χρόνο της ένορκης βεβαίωσης που προσκομίζεται σε αντικατάσταση του πιστοποιητικού του ΣΕΠΕ, τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η αναθέτουσα αρχή ζητά επικαιροποιημένα δικαιολογητικά του άρθρου 80 του Ν. 4412/2016, τις ανοιχτές διαδικασίες για τη σύναψη ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων. Ο ίδιος σημείωσε, ότι η 21^η Συνδιάσκεψη της ΠΕΣΕΔΕ , αποτυπώνει όχι μόνο το κλίμα στον κλάδο, αλλά και την αγωνία όλων των παραγωγικών φορέων της χώρας μετά από οκτώ χρόνια ύφεσης.

Ο κ. Αντώνης Κατσώνης, Γενικός Διευθυντής Υδραυλικών, Λιμενικών και Κτιριακών Υποδομών ΓΓΥ αναφέρθηκε στην εμπειρία από την εφαρμογή του Ν. 4412/2016 και ιδιαίτερα στις προβλέψεις του Π.Δ. για το Μητρώο Επιχειρήσεων Παραγωγής Τεχνικών Έργων (ΜΗΕΤΕ).

Στο Μητρώο Επιχειρήσεων Τεχνικών Έργων (ΜΗ.Ε.Τ.Ε.) εγγράφονται οι ατομικές επιχειρήσεις και τα νομικά πρόσωπα, που έχουν έδρα στην Ελλάδα και έχουν ως αντικείμενο, σύμφωνα με το καταστατικό τους, την εκπόνηση ιδιωτικών και δημοσίων μελετών, την παροχή τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών συμβούλου δημοσίων και ιδιωτικών έργων και την κατασκευή δημοσίων και ιδιωτικών έργων ή έργων παραχώρησης ως ανάδοχοι, υπεργολάβοι ή τρίτοι συνεργαζόμενοι καθ’ οιονδήποτε τρόπο με αυτούς.

Το ΜΗ.Ε.Τ.Ε. περιλαμβάνει  τα παρακάτω Μητρώα:

Μητρώο Μελετητικών Επιχειρήσεων Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων Μητρώο Επιχειρήσεων Συμβούλων Διοίκησης – Διαχείρισης Έργων. Μητρώο Επιχειρήσεων Τεχνιτών και λοιπών τεχνικών επαγγελματικών δραστηριοτήτων.

Ο κ. Κατσώνης αναφέρθηκε αναλυτικά στις προϋποθέσεις εγγραφής στα εν λόγω μητρώα, ενώ σημείωσε το όφελος από την ανάπτυξη του Ηλεκτρονικού Μητρώου Συντελεστών Παραγωγής Δημοσίων και Ιδιωτικών Τεχνικών Έργων (ΜΗ.Τ.Ε.).

Τόνισε πως αυτό είναι πολλαπλό, καθώς βασικοί ωφελούμενοι είναι τόσο η δημόσια διοίκηση (η αρμόδια υπηρεσία τήρησης των Μητρώων και οι περίπου 3.000 αναθέτουσες αρχές της χώρας), όσο και τα φυσικά πρόσωπα (μελετητές, κατασκευαστές, τεχνίτες) και οι οικονομικοί φορείς (μελετητικές εταιρείες, εργοληπτικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις τεχνιτών κ.ά.).

Η πρόεδρος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ κ. Αντωνία Μοροπούλου τόνισε ότι βρισκόμαστε σε μία  κομβική στιγμή για τη διαχείριση του μέλλοντος του τεχνικού κόσμου: «Κατ΄αρχάς  έχουμε αναθεωρήσει τον πειθαρχικό κώδικα για πρώτη φορά μετά το 1973 και στείλαμε την απόφαση στον αρμόδιο υπουργό για να γίνει νόμος  του κράτους, ενώ αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας ένα σημαντικό εργαλείο, πρώτη φορά μετά το 2014, όταν με τον πολυνόμο των μνημονίων καταργήθηκαν τα επαγγελματικά δικαιώματα των μηχανικών.

Έχουμε το ΠΔ 99 του 2018 που ρυθμίζει την πρόσβαση όλων των βασικών ειδικοτήτων των μηχανικών στις επαγγελματικές δραστηριότητες. Μπορούμε, πλέον, παρά τις στρεβλώσεις που παραμένουν, να παρέμβουμε στην άσκηση του επαγγέλματος.

Αυτό σημαίνει ότι το ΤΕΕ οφείλει μέσα από τη ρύθμιση των Μητρώων για τις μελέτες και τις κατασκευές, να διαμορφώσει το νέο πεδίο της άσκησης του επαγγέλματος. Και αυτό θα το κάνει μεταφέροντας τις θέσεις που θεσμικά οι φορείς του τεχνικού κόσμου θέλουν να διατυπώσουν για μια ενιαία διαχείριση.

 Ο Πρόεδρος της ΠΕΣΕΔΕ ο κ. Γιώργος Γάγαλης, είναι μέλος της Επιτροπής Μητρώων της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ και αναμένουμε μια επιτελική δουλειά σε συνεργασία με την Πολιτεία, που όμως έχει ένα μεγάλο κενό. Αυτό προσπαθούμε να το θεραπεύσουμε  με την προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου του ΤΕΕ στις σύγχρονες συνθήκες.

Για τον απλό λόγο, ότι ναι μεν είναι αναγνωρισμένος ο ρόλος του ΤΕΕ ως τεχνικού συμβούλου της Πολιτείας, αλλά αυτό δεν ισχύει στην πράξη. Γιατί μέσα από τη μεταρρύθμιση των δομών του Κράτους, το ΤΕΕ έχει απολέσει το βήμα και τη συνδιαμόρφωση σε πολλά επίπεδα, όπως και στη χάραξη στρατηγικής φορέων και στη συνδιαμόρφωση αναπλάσεων και σχεδιασμού  των πόλεων, σε πάρα πολλά πεδία όπου ο νομοπαρασκευαστικός του ρόλος αμφισβητείται και σε πολλά συμβούλια στα οποία δεν μετέχει. Αυτός είναι  ο βασικός λόγος που θέλουμε να αλλάξουμε το θεσμικό πλαίσιο του ΤΕΕ και πιστεύω ότι στην επόμενη Αντιπροσωπεία, στις 23 Φεβρουαρίου, θα έχουμε θετικά αποτελέσματα στην κατεύθυνση αυτή, σε συνεργασία με τα αρμόδια υπουργεία.»

Ο Πρόεδρος του ΤΜΕΔΕ κ. Κωνσταντίνος Μακέδος σημείωσε ότι «πρέπει να λύσουμε τα θέματα της καθημερινότητας και πρέπει να προχωρήσουμε γοργά, αλλά δεν πρέπει να χάσουμε τη μεγάλη εικόνα, γιατί άν χάσουμε τη μεγάλη εικόνα, δε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε ουσιαστικά στο εσωτερικό και να είμαστε ανταγωνιστικοί και στο εξωτερικό». Ο ίδιος πρόσθεσε: «Τα δεδομένα έχουν αλλάξει, όταν μιλάμε για την 4^η Βιομηχανική Επανάσταση, όταν μιλάμε για τις «έξυπνες» πόλεις, όταν μιλάμε για τις διεθνείς δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η χώρα για την κλιματική αλλαγή, και με βάση τις οποίες πρέπει να πετύχει συγκεκριμένους στόχους. Αν εμείς μείνουμε προσκολλημένοι στις παλιές πρακτικές και την ύλη με τις προδιαγραφές που μέχρι σήμερα ο εκάστοτε δήμαρχος, ο περιφερειάρχης ή το κράτος προκηρύσσουν, δυστυχώς θα βρεθούμε στη δυσάρεστη θέση να κρατάμε άμυνες, χωρίς να μπορέσουμε να βρεθούμε σε τροχιά ανάπτυξης».

Ο κ. Μακέδος αναφέρθηκε σε ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει ο κλάδος όπως το «ράλι προσφορών», για το οποίο χαρακτηριστικά ανέφερε ότι «όλοι συμμετέχουν σε διαγωνισμούς, μήπως βρουν κάποια χαραμάδα ελπίδας, και φθάσαμε οι εκπτώσεις στις μελέτες να αγγίζουν το  90%, και στα έργα περίπου το 70%».

Όσον αφορά τον ν. 4412/2016 επεσήμανε ότι «έφερε μία προσαρμογή του ελληνικού θεσμικού πλαισίου στις ευρωπαϊκές οδηγίες, έφερε όμως και πολλές δυσλειτουργίες, καθώς εκκρεμούν πολλά προεδρικά διατάγματα και πολλές υπουργικές αποφάσεις, που πρέπει να εκδοθούν.» Και κατέληξε: «Αν δε δούμε τη μεγάλη εικόνα, αν δε δούμε τις μεγάλες αλλαγές, που έρχονται όσον αφορά τα θέματα του Τεχνικού Κόσμου, τότε να είστε σίγουροι, ότι παρά τις όποιες βελτιώσεις, πάλι θα μιλάμε και πάλι απλώς για τη διαχείριση της μιζέριας».

Ο κ. Απόστολος Φρατζέσκος, Διευθυντής Διαχείρισης, Ανάπτυξης και Υποστήριξης του Εθνικού Συστήματος Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ),  ενημέρωσε για τις δυνατότητες που δίδονται πλέον σε κάθε επιχείρηση, για πλήρη, άμεση και εύκολη πρόσβαση στις διαγωνιστικές διαδικασίες  σύναψης δημοσίων συμβάσεων, όλων των φορέων του Δημοσίου, συμπεριλαμβανομένων και αυτών με αντικείμενο τα δημόσια έργα και τις μελέτες.

Οι ανωτέρω δυνατότητες εξασφαλίζονται από τη λειτουργία  του ΕΣΗΔΗΣ,  το οποίο είναι ένα ελεύθερα προσβάσιμο από όλους ηλεκτρονικό σύστημα, (http://www.promitheus.gov.gr/), μέσω του οποίου διενεργούνται πλέον με ηλεκτρονικό τρόπο όλοι οι διαγωνισμοί προϋπολογισμού άνω των 60.000 € άνευ ΦΠΑ, όλων των φορέων του Δημοσίου, για προμήθειες αγαθών, αγορά  υπηρεσιών, κατασκευή Δημοσίων Έργων και Εκπόνηση Μελετών.

Ειδικότερα για τους διαγωνισμούς Δημοσίων Έργων και Μελετών, το σύστημα τέθηκε σε παραγωγική λειτουργία από τον Αύγουστο του 2017 και από τότε μέχρι σήμερα έχουν διενεργηθεί περισσότεροι από 3.500 ηλεκτρονικοί διαγωνισμοί, συνολικού προϋπολογισμού 4,8 δις Ευρώ, στους οποίους έχουν υποβληθεί άνω των 21.000 προσφορών.

Μέρος του ΕΣΗΔΗΣ αποτελεί και το Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), το οποίο είναι ένα πληροφοριακό σύστημα ανοικτής διακυβέρνησης με την καταχώριση πράξεων και ανοικτών δεδομένων από δημόσιους φορείς όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις προμηθειών, υπηρεσιών και δημοσίων έργων, προϋπολογισθείσας αξίας 1.000€ και άνω, άνευ ΦΠΑ. Μεταξύ άλλων, ένας βασικός στόχος του είναι να αποτελέσει κεντρικό σημείο αναφοράς για τους οικονομικούς φορείς με τη διαφανή πρόσβαση σε στοιχεία και λεπτομέρειες συναφθέντων δημοσίων συμβάσεων, την εύκολη και αξιόπιστη αναζήτηση ευκαιριών σύναψης δημοσίων συμβάσεων καθώς και την δυνατότητα έγκυρου και έγκαιρου προγραμματισμού της αγοράς.

Η λειτουργία του ΕΣΗΔΗΣ σε συνδυασμό με τη λειτουργία του ΚΗΜΔΗΣ, οι πληροφορίες και τα δεδομένα των οποίων είναι ελεύθερα προσβάσιμα από κάθε Έλληνα πολίτη, από την ίδια διαδικτυακή πύλη, έχουν βελτιώσει σημαντικά τη διαφάνεια στις δημόσιες συμβάσεις, διασφαλίζοντας την ίση μεταχείριση των εμπλεκομένων που συμμετέχουν στις σχετικές διαδικασίες ανάθεσης, ενώ αναμφίβολα έχουν εκσυγχρονίσει σημαντικά το χώρο των δημοσίων συμβάσεων της χώρας.

 Ο Πρόεδρος της ΠΕΔΜΗΕΔΕ κ. Γιώργος Μπενέκος χαιρετίζοντας το συνέδριο αναφέρθηκε στις πρόσφατες προσπάθειες της ένωσης για  επαναλειτουργία της συντονιστικής όλων των Ε.Ο.  με το σκεπτικό «Η ισχύς εν της ενώσει». Όπως είπε, «το Υπουργείο θα αντιμετωπίσει σοβαρά όλον τον κλάδο εφόσον παρουσιάζεται   με κοινές θέσεις.»

Ο Νομικός Σύμβουλος της ΠΕΣΕΔΕ κ. Τάσος Γακίδης, μίλησε για νομικά θέματα δημοσίων συμβάσεων και ιδιαίτερα για τη διαδικασία διοικητικής επίλυσης διαφορών του Ν. 4412.

Μεταξύ άλλων, εξήγησε ποιες ενέργειες μπορεί να ακολουθήσει ο ανάδοχος, ανά περίπτωση βλαπτικής διοικητικής πράξης σε βάρος, επισημαίνοντας ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η έγκαιρη υποβολή ένστασης «παγώνει» τις βλαπτικές ενέργειες της Δημόσιας Διοίκησης. Όπως είπε, η διευθύνουσα υπηρεσία ή η προϊσταμένη αρχή, οφείλουν, κατά την έκδοση των πράξεων ή αποφάσεών τους, να μνημονεύουν τη δυνατότητα άσκησης ένστασης, την ανατρεπτική προθεσμία για την άσκησή της, το αποφαινόμενο όργανο, καθώς και τις συνέπειες από τη μη άσκησή της. Υπογράμμισε δε, ότι ιδιαίτερα δε σε περίπτωση που έχει κινηθεί διαδικασία έκπτωσης του αναδόχου παράλειψη έκδοσης απόφασης στην ένσταση εντός της δίμηνης προθεσμίας αποτελεί πειθαρχικό αδίκημα για τα όργανα της Προϊσταμένης Αρχής, ενώ εφόσον οριστικοποιηθεί η έκπτωση, με την κοινοποίηση στον ανάδοχο της απόφασης επί της ενστάσεως, η προϊσταμένη αρχή υποχρεούται να ενημερώσει εγγράφως τη Διεύθυνση Μητρώων της Γενικής Γραμματείας Υποδομών του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών. Σε κάθε περίπτωση ο ανάδοχος πρέπει να γνωρίζει, ότι πριν από την άσκηση της προσφυγής στο διοικητικό εφετείο προηγείται υποχρεωτικά η κατά το άρθρο 174 ένσταση, διαφορετικά η προσφυγή απορρίπτεται ως απαράδεκτη.

Ο φοροτεχνικός, σύμβουλος της ΠΕΣΕΔΕ κ. Χρήστος Βέντζιος, σε μια ιδιαίτερα «χρηστική» για τα μέλη εισήγηση, παρουσίασε διεξοδικά μια σειρά φορολογικών θεμάτων.  Αναφέρθηκε στις εξελίξεις στο πεδίο της παρακράτησης φόρου μισθωτών υπηρεσιών, στην έκπτωση δαπάνης ασφαλιστικών εισφορών επαγγελματιών, αλλά και στην έκπτωση δαπανών για τεχνικά έργα που πραγματοποιήθηκαν σε προηγούμενες χρήσεις.

Ο κ. Βέντζιος, επίσης, παρουσίασε τις προβλέψεις του νομοθετικού πλαισίου για την αναβίωση εταιριών που είχαν κάνει διακοπή εργασιών χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η εκκαθάριση, για τα ασφαλιστικά των μηχανικών (ιδιαίτερα για τις περιπτώσεις διπλής ασφάλισης) και για σειρά εργατικών ζητημάτων (ευθύνη αναδόχου , εργολάβου και υπεργολάβου για την καταβολή των αμοιβών και των εισφορών).

Ο Αντιπεριφερειάρχης Οικονομικών τηςΠεριφέρειας Αττικής κ. Χρήστος Καραμάνος, έκανε λόγο για τετραπλασιασμό των ποσών που διατίθενται σε υποδομές από την Περιφέρεια σε ετήσια βάση.

«Από τα 23 εκατομμύρια ευρώ ετησίως που παραλάβαμε, το 2018 το ποσό υπερβαίνει τα 80 εκατομμύρια ευρώ», τόνισε. «Σήμερα η Περιφέρεια Αττικής είναι ένα μεγάλο ανοικτό εργοτάξιο. Ανοίξαμε 327 νέα εργοτάξια. Ωριμάζουμε επιπλέον 156 νέα έργα, ενώ παράλληλα, οικοδομούμε ένα νέο μοντέλο χρηστής διοίκησης, με διαφάνεια και αξιοπιστία.»

• 

• 

• 

«Νομικά ζητήματα μέσα από τις αποφάσεις της ΑΕΠΠ»
Νικόλαος Σ. Σαββίδης
Δικηγόρος Παρ. Αρείω Πάγω- ΜΔΕ Εμπορικού Δικαίου, π. Πρόεδρος και Μέλος 2ου Κλιμακίου ΑΕΠΠ.

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αξιότιμοι, κ. Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι εκπρόσωποι Αρχών και Διοίκησης, κύριοι και κυρίες εκπρόσωποι Συνδέσμων.

Είναι πια γνωστό σε όλους ότι με το ν.4412/2016 εισάγεται ένα καινούργιο μοντέλο έννομης προστασίας κατά το προσυμβατικό στάδιο των δημοσίων συμβάσεων, διαφορετικό στη δομή του από το προϊσχύσαν, το οποίο συνδυάζει την εξωδικαστική και δικαστική επίλυση των αναφυομένων διαφορών. Καινοτομία αποτελεί η σύσταση της Αρχής Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών (ΑΕΠΠ), μιας ανεξάρτητης διοικητικής αρχής, ενός κεντρικού διοικητικού οργάνου, το οποίο περιβάλλεται με όλα τα εχέγγυα ανεξαρτησίας τόσο σε επίπεδο του οργάνου καθαυτού όσο και στο επίπεδο των μελών που το απαρτίζουν 1. Έχω την γνώμη ότι με το καινούργιο μοντέλο της, πέραν της ικανοποίησης της ανάγκης οι διαφορές που αναφύονται στο στάδιο αυτό να επιλύονται από ένα ανεξάρτητο διοικητικό όργανο, περαιτέρω επιδιώκεται αυτές να επιλύονται έγκαιρα, αποτελεσματικά και ποιοτικά, με απώτερο σκοπό την κατά το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό οριστική εκκαθάρισή τους εξωδικαστικώς.

Στην επιτυχία του μοντέλου αυτού κεντρικό ρόλο αποκτά η ΑΕΠΠ, η οποία, καλείται να εκδίδει έγκαιρα Αποφάσεις που διαλαμβάνουν ορθές νομικά κρίσεις και απαντούν με πλήρη και εμπεριστατωμένη αιτιολογία επί των νομικών και πραγματικών ζητημάτων που τίθενται ενώπιόν της. Η ΑΕΠΠ στο σύντομο διάστημα λειτουργίας της έχει επιτύχει άριστα αποτελέσματα τόσο αναφορικά με τους χρόνους εξέτασης των προσφυγών, όσο και με το πλήθος και την ποιότητα των αποφάσεων που εξέδωσε, παρόλο που δεν είναι πλήρως στελεχωμένη ούτε κατά τα μέλη της ούτε και κατά το επιστημονικό προσωπικό της.

Προς τον σκοπό αυτό, εκτός της ΑΕΠΠ, μεγάλη σημασία έχουν και οι κρίσεις των Δικαστηρίων (Διοικητικών Εφετείων και ΣτΕ) επί των Αποφάσεών της, ώστε με τον χρόνο να διαμορφωθούν πλέον στέρεα νομολογιακά δεδομένα επί των κυριότερων νομικών ζητημάτων που απασχολούν τόσο τις αναθέτουσες αρχές όσο και τους οικονομικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων.

Η απόλυτη επιτυχία του εγχειρήματος θαρρώ πως θα έχει επιτευχθεί όταν, μετά από καιρό, για ζητήματα που θα έχουν επιλυθεί με τον πιο πάνω τρόπο από την ΑΕΠΠ και τα Δικαστήρια της χώρας, θα εγείρονται όλο και λιγότερες αιτήσεις παροχής έννομης προστασίας. Γιατί, ακριβώς, θα έχει εμπεδωθεί στους φορείς και τις αρχές πνεύμα ασφάλειας δικαίου.

Στο πνεύμα αυτό, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι επί του συνόλου των Αποφάσεων της ΑΕΠΠ, πάνω από 1500, χαμηλό ποσοστό αυτών έχει προσβληθεί και από αυτό σε ακόμη μικρότερο ποσοστό τα Δικαστήρια της χώρας έχουν διαλάβει διαφορετικές κρίσεις, η μελέτη από τους εμπλεκόμενους στη δημόσια σύμβαση φορείς, και η παρουσίαση σε κάθε ευκαιρία,όπως η σημερινή κρίσιμων νομικών ζητημάτων του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων μέσα από τις αποφάσεις της ΑΕΠΠ αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Β. ΣΑΦΗΝΕΙΑ – ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΕΠΠ

Ένα κρίσιμο νομικό ζήτημα, το οποίο αναφύεται συχνά ενώπιον της Αρχής, σχετίζεται με την σαφήνεια και την πληρότητα των κανόνων που οφείλουν αναθέτουσες αρχές και οικονομικοί φορείς να ακολουθούν, στα πλαίσια μια ς διαγωνιστικής διαδικασίας, προκειμένου να ανατεθεί νομίμως μια δημόσια σύμβαση.

Είναι γνωστό σε όλους ότι, όπως παγίως γίνεται δεκτό από τη νομολογία, η Διακήρυξη του διαγωνισμού αποτελεί κανονιστική πράξη, η οποία διέπει το διαγωνισμό και δεσμεύει τόσο την αναθέτουσα αρχή, που τον διενεργεί (ΕΣ Πράξεις VI Tμήματος 78/2007, 19/2005, 31/2003), όσο και τους διαγωνιζόμενους. Η παράβαση των διατάξεων (όρων) αυτής, οδηγεί σε ακυρότητα των εγκριτικών πράξεων του αποτελέσματος του διαγωνισμού και των κατακυρωτικών αυτού πράξεων (Ολ. ΣΤΕ 2137/ 1993). Κατά συνέπεια τυχόν παράβαση ουσιώδους όρου της διακήρυξης καθιστά μη νόμιμη τη σχετική διαδικασία (ΕΣ Πράξη VI Tμήματος 78/2007).

Γίνεται επίσης δεκτό ότι, λόγω ακριβώς της εφαρμοζόμενης στους δημόσιους διαγωνισμούς αρχής της τυπικότητας, όλες οι διατάξεις της Διακήρυξης καθιερώνουν ουσιώδεις όρους με εξαίρεση εκείνες για τις οποίες προκύπτει το αντίθετο, με συνέπεια, ελλείψει αντίθετης ρητής διάταξης, τυχόν παραβίαση διατάξεων που αφορούν τον τρόπο υποβολής των προσφορών των διαγωνιζομένων συνεπάγεται το απαράδεκτο αυτών (Ελ. Συν. VI Τμήμα, Αποφ. 24995,1949/2009. Πρ. 115, 10/2008, 222/2005, Ζ’ Κλιμάκιο, Πρ. 116/2012,1177/2009), πολύ περισσότερο όταν υφίσταται ρητή πρόβλεψη ότι συγκεκριμένος όρος τίθεται επί ποινή αποκλεισμού.

Προϋπόθεση, εφαρμογής, όμως της πιο πάνω αρχής είναι όλοι οι όροι διεξαγωγής της διαδικασίας αναθέσεως να διατυπώνονται με σαφήνεια, ακρίβεια και χωρίς αμφισημία στην προκήρυξη του διαγωνισμού ή στη συγγραφή υποχρεώσεων, κατά τρόπον ώστε, αφενός, να παρέχεται σε όλους τους ευλόγως ενημερωμένους και κανονικά επιμελείς υποψηφίους η δυνατότητα να κατανοούν το ακριβές περιεχόμενό τους και να τους ερμηνεύουν με τον ίδιο τρόπο και, αφετέρου, να καθίσταται δυνατός ο εκ μέρους της αναθέτουσας αρχής αποτελεσματικός και επί ίσοις όροις έλεγχος του αν οι προσφορές των υποψηφίων ανταποκρίνονται στα κριτήρια που διέπουν την εν λόγω σύμβαση

Στο πνεύμα αυτό, οι διατάξεις του άρθρου 53 του ν. 4412/2016 προβλέπουν ότι «1. Οι όροι των εγγράφων της σύμβασης πρέπει να είναι σαφείς και πλήρεις ώστε να επιτρέπουν την υποβολή άρτιων ….προσφορών. 2. Τα έγγραφα της σύμβασης….περιέχουν ιδίως: ….ε) την ακριβή περιγραφή του φυσικού αντικειμένου της σύμβασης…..ια)τα τεχνικά χαρακτηριστικά (προδιαγραφές)…των αγαθών….ιζ) τους απαράβατους όρους, απόκλιση από τους οποίους συνεπάγεται την απόρριψη της προσφοράς…κ)τα απαιτούμενα αποδεικτικά μέσα (δηλώσεις, δικαιολογητικά κ.λ.π.)», οι διατάξεις του άρθρου 54 προβλέπουν τον τρόπο, με τον οποίο πρέπει να ορίζονται στα έγγραφα της σύμβασης οι τεχνικές προδιαγραφές, οι διατάξεις του άρθρου 94 τα περιεχόμενα του φακέλου της τεχνικής προσφοράς και του άρθρου 100 ρητώς προβλέπουν ότι: «… το αρμόδιο όργανο προβαίνει στην αξιολόγηση της τεχνικής προσφοράς, σύμφωνα με τους όρους των εγγράφων της σύμβασης και συντάσσει πρακτικό για την απόρριψη των τεχνικών προσφορών που δεν γίνονται αποδεκτές και την αποδοχή ή/και βαθμολόγηση των τεχνικών προσφορών με βάση το κριτήριο ανάθεσης των εγγράφων της σύμβασης»

Κατ’ εφαρμογή της αρχής αυτής, παγίως κρίνεται ότι είναι μη νόμιμος ο αποκλεισμός διαγωνιζόμενου για τον λόγο ότι δεν προσκόμισε δικαιολογητικά που δεν προβλεπόταν ρητώς στην διακήρυξη ή σε διατάξεις στις οποίες αυτή ρητώς παραπέμπει (Κ. Καφτάνη. ΔιΔικ 2012, 559, ΣτΕ 3703/2010, 1329, 1616, 1619/2008,ΕφΑθηνών 57/2011).

Σε συνέχεια της ερμηνευτικής αυτής προσέγγισης, όμως, το Συμβούλιο της Επικρατείας προχώρησε ένα βήμα παρακάτω και δέχθηκε ότι τυχόν ασάφειες της διακήρυξης δεν μπορούν να ερμηνευθούν, κατά παράβαση των αρχών του ανταγωνισμού και της παροχής ίσων ευκαιριών, σε βάρος διαγωνιζόμενου, αλλά θα πρέπει προηγουμένως να παρασχεθεί σε αυτόν, που βλάπτεται από την ασάφεια αυτή, η δυνατότητα να συμπληρώσει την τυχόν λόγω της ασάφειας αυτής ελαττωματική προσφορά του (ΣτΕ 423, 424, 425/2011).

Ασάφεια επί των εγγράφων της σύμβασης επικαλούνται οικονομικοί φορείς σε προδικαστικές προσφυγές τόσο κατά όρων της διακήρυξης, όσο και κατά αποφάσεων των αναθετουσών αρχών κατά το στάδιο ελέγχου δικαιολογητικών συμμετοχής και τεχνικών προσφορών, αλλά και κατά το στάδιο ελέγχου δικαιολογητικών κατακύρωσης. Μολονότι τα Πρότυπα Τεύχη των Διακηρύξεων που έχει εκδώσει η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ), κατ’ εφαρμογή των οικείων διατάξεων του ν. 4412/2016, έχουν τυποποιήσει με επιτυχία τους βασικούς όρους διεξαγωγής μιας διαγωνιστικής διαδικασίας, ωστόσο, οι λεπτομέρειες που δεν μπορούν να ρυθμίζονται στα τεύχη αυτά, όπως π.χ. οι τεχνικές προδιαγραφές, αλλά και η ευχέρεια που έχει κάθε αναθέτουσα αρχή να προσθέτει, να αφαιρεί ή να διαμορφώνει τους όρους αυτούς, όπως π.χ. κατά την διαμόρφωση του σχεδίου ΤΕΥΔ/ΕΕΕΣ, για τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης σύμβασης, εγείρουν αρκετές φορές ζητήματα ερμηνείας. Τέτοια ζητήματα, εξάλλου, έχουν τεθεί και επί των βασικών όρων των Προτύπων Τευχών Διακηρύξεων, παρά τα σχόλια και τις υποσημειώσεις επ’ αυτών και παρά τις σχετικές Κατευθυντήριες Οδηγίες της ΕΑΑΔΗΣΥ.

Τίθεται, συνεπώς, το ζήτημα υπό ποιες περιστάσεις και με πιο σκεπτικό η ΑΕΠΠ έχει κρίνει ότι υφίσταται ασάφεια που δεν μπορεί να προβληθεί σε βάρος διαγωνιζόμενου. Στα πλαίσια του χρόνου που έχει τεθεί στην διάθεσή μας, δεν μπορεί να γίνει εξαντλητική αναφορά στο σύνολο των σχετικών Αποφάσεων της Αρχής, μπορούμε, ωστόσο, να αναφερθούμε σε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις, που ως ενδεικτικές αναδεικνύουν το πνεύμα με το οποίο η Αρχή απεφάνθη σε αντίστοιχες άλλες.

Β.1 ΑΣΑΦΕΙΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΔΥΣΧΕΡΗ Ή ΑΔΥΝΑΤΗ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΛΗ ΑΡΤΙΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Ή ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΑΠΟΡΡΙΦΘΕΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΟΣ ΑΝΕΥ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ -ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΤΑ ΟΡΩΝ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ

1) Χαρακτηριστική είναι με αριθμό 528/2018 Απόφαση της Αρχής. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η ΑΕΠΠ δέχθηκε ότι η απαίτηση να έχει εκτελέσει ο διαγωνιζόμενος οικονομικός φορέας παραδόσεις με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ίσης δυναμικότητας με το δημοπρατούμενο αγαθό, ως κριτήριο τεχνικής καταλληλότητας, χωρίς να ορίζεται χρονικό διάστημα εντός του οποίου να αποδεικνύει ότι έχει εκτελέσει τις προηγούμενες παραδόσεις, εκτός άλλων, παραβιάζει την αρχή της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης, σύμφωνα με την οποία όλοι οι όροι και ο τρόπος διεξαγωγής της διαδικασίας αναθέσεως πρέπει να διατυπώνονται με σαφήνεια, ακρίβεια και χωρίς αμφισημία στη Διακήρυξη του Διαγωνισμού ή στη Συγγραφή Υποχρεώσεων, κατά τρόπο ώστε,αφενός να παρέχεται σε όλους τους ευλόγως ενημερωμένους και κανονικά επιμελείς υποψηφίους η δυνατότητα να κατανοούν το ακριβές περιεχόμενό τους και να τους ερμηνεύουν με τον ίδιο τρόπο και, αφετέρου,να καθίσταται δυνατός ο εκ μέρους της αναθέτουσας αρχής αποτελεσματικός έλεγχος του εάν οι προσφορές των υποψηφίων ανταποκρίνονται στα κριτήρια που διέπουν την εν λόγω σύμβαση (ΔΕΕ, Απόφαση της 29.04.2005, Υπόθεση C-496/1999, CAS Succhi di Frutta SpA,σκέψη 111 κλπ).

Με την ίδια ως άνω Απόφαση κρίθηκε ότι όταν η πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά προσδιορίζεται βάσει κριτηρίων αξιολόγησης, ο αναθέτων φορέας πρέπει στα έγγραφα της σύμβασης να καθορίζει με σαφήνεια, τουλάχιστον τα κριτήρια, την σχετική στάθμιση που προσδίδει σε αυτά και τις προδιαγραφές ή άλλα τυχόν δεδομένα με βάση τα οποία ο αναθέτων φορέας θα επαληθεύσει το βαθμό συμμόρφωσης του οικονομικού φορέα στα κριτήρια αυτά.

Με άλλα λόγια θα πρέπει να καθορίζει στα έγγραφα της σύμβασης επί ποίων κατ’
ελάχιστον δεδομένων ή και προδιαγραφών ο βαθμός συμμόρφωσης της τεχνικής προσφοράς του οικονομικού φορέα θα ληφθεί υπόψη για την αξιολόγησή του σε κάθε κριτηρίου. Διαφορετικά, ο αναθέτων φορέας μη νόμιμα θα διατηρεί απεριόριστη ελευθερία επιλογής και δεν θα διασφαλίζεται η δυνατότητα αποτελεσματικού ανταγωνισμού

Έτσι, οι διατάξεις της διακήρυξης που περιέγραφαν τα κριτήρια αξιολόγησης με την εξής διατύπωση «Κ2 Επάρκεια προσφερόμενων μονάδων, εργονομία, ευελιξία, ευκολία στη χρήση. Λειτουργικότητα,αποτελεσματικότητα και στοιχεία επιτυχούς λειτουργίας για μακρό χρονικό διάστημα.Κόστος παραγωγής νερού, Κ3 Ποιότητα κατασκευής και τεχνικά χαρακτηριστικά ενσωματωμένου στις μονάδες εξοπλισμού,αξιόπιστη λειτουργία. Αυτοματισμός», χωρίς
όμως ούτε στο Τεύχος Τεχνικών Προδιαγραφών, ούτε σε κανένα άλλο άρθρο της
διακήρυξης ή των λοιπών τευχών να περιέχεται άρθρο ή ενότητα περί εργονομίας, ευελιξίας, ευκολίας στη χρήση, ούτε λειτουργικότητας, αποτελεσματικότητας και χωρίς πουθενά να περιγράφεται με σαφήνεια με βάση ποια κατ’ ελάχιστον δεδομένα θα θεωρηθεί επιτυχής η λειτουργία της μονάδας, ούτε ποιο θεωρείται μακρό χρονικό διάστημα επιτυχούς λειτουργίας, ομοίως δίχως να προσδιορίζεται πουθενά το ελάχιστο κόστος παραγωγής νερού, πλέον του οποίου ο οικονομικός φορέας αποκλείεται ή κάτω από το οποίο βαθμολογείται υψηλότερα, ούτε ειδικά κριτήρια για την ποιοτική κατασκευή της μονάδας, ούτε με βάση ποια κατ’ ελάχιστον δεδομένα θα θεωρηθεί αξιόπιστη η λειτουργία της μονάδας, κρίθηκε ότι πρέπει να ακυρωθούν, διότι δεν καθορίζονται με σαφήνεια τα στοιχεία και οι προδιαγραφές με βάση της οποίες ο αναθέτων φορέας θα επαληθεύσει το βαθμό συμμόρφωσης του οικονομικού φορέα στα κριτήρια αυτά.

Συνακόλουθα, με την εν λόγω Απόφαση ακυρώθηκαν οι επίμαχοι όροι και ενόψει των αρχών της ίσης μεταχείρισης των προμηθευτών και της διαφάνειας των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων δημόσιας προμήθειας, επειδή σε περίπτωση ακύρωσης μίας ή περισσότερων διατάξεων της Διακήρυξης που ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις παραδεκτού των προσφορών ή τα κριτήρια υπολογισμού της πλέον συμφέρουσας προσφοράς, όπως στην εν λόγω Διακήρυξη λόγω της ασάφειάς τους, είναι ακυρωτέα και η Διακήρυξη (βλ. ΣτΕ 1135/2010, ΣτΕ ΕΑ 1089/2009, ΣτΕ 2951-52/2004, ΔΕΕ, Απόφαση της 4.12.2003, Υπόθεση C448/2001,ENVAG Wienstrom GmbH κ.λ.π, σκέψεις 92-95), ακύρωσε και την Διακήρυξη στο σύνολό της.

Β.2 ΑΣΑΦΕΙΕΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΩΝ ΕΠΙ ΠΟΙΝΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥΣ Ή ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΛΥΨΗΣ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ – ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ -ΤΕΧΝΙΚΗΣ
ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

1) Με την με αριθμό 83/2018 Απόφασή της, η ΑΕΠΠ δέχθηκε ότι όταν στην οικεία περί τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας διάταξη της διακήρυξης προβλέπεται ότι οι οικονομικοί φορείς που συμμετέχουν στη διαδικασία σύναψης της σύμβασης, πρέπει να διαθέτουν επί ποινή αποκλεισμού, αθροιστικά: α) εμπειρία σε συντήρηση χώρων πρασίνου, β) σε κατασκευή δικτύων άρδευσης, γ) σε φυτοπροστασία γηπέδων και γκαζόν, αποδεικνυόμενη με την προσκόμιση Βεβαιώσεων Καλής Εκτέλεσης Εργασιών από συμβάσεις που έχουν εκτελεστεί κατά το παρελθόν ή εργοληπτικό πτυχίο για έργα πρασίνου της κατάλληλης κατηγορίας, δεν θα ήταν νόμιμος ο αποκλεισμός διαγωνιζόμενου, επειδή τα 7 από τα 18 έργα τα οποία επικαλείται αφορούν σε προμήθεια σωλήνων μόνο. Και τούτο, διότι ο επίμαχος όρος της διακήρυξης δεν εξειδικεύει την απαιτούμενη εμπειρία (σε συντήρηση χώρων πρασίνου, κατασκευή δικτύων άρδευσης και φυτοπροστασία γηπέδων και γκαζόν) με αναφορά κατά το είδος συγκεκριμένου ελάχιστου προϋπολογισμού ή συγκεκριμένου αριθμού συμβάσεων ή με κάποιο άλλο κριτήριο.
2) Περαιτέρω, με την με αρ. 343/2018 Απόφασή της, η ΑΕΠΠ δέχθηκε ότι διάταξη που προβλέπει ότι « … Οι προσφέροντες υποβάλλουν ηλεκτρονικά, σε μορφή αρχείου pdf, μαζί με την προσφορά τους, επί ποινή αποκλεισμού, τα δικαιολογητικά όπως περιγράφονται, συμπληρώνοντας παράλληλα τον παρακάτω πίνακα: …»δεν είναι σαφής ως προς το αν εκτός των δικαιολογητικών συντρέχει λόγος αποκλεισμού και όταν δεν υποβάλλεται και ο εν λόγω πίνακας. Σημειωτέον ότι τα δικαιολογητικά που ζητούνταν να υποβληθούν ήταν η εγγυητική συμμετοχής και το ΤΕΥΔ μόνον.Έτσι παρόλο που ο καθ’ ου οικονομικός φορέας δεν είχε προσκομίσει τον πιο πάνω πίνακα συμπληρωμένο, η ΑΕΠΠ έκρινε,κατά τούτο, νόμιμη την προσφορά του και απέρριψε τον οικείο λόγο της προσφυγής.
3) Ομοίως, με την με αριθμό 637,638/2018 Απόφαση της, η ΑΕΠΠ δέχθηκε ότι όταν στην διακήρυξη περιέχεται όρος με το εξής περιεχόμενο: «H τεχνική προσφορά θα πρέπει να καλύπτει όλες τις απαιτήσεις και τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί από την αναθέτουσα αρχή με την με αρ. μελ. μελέτη της Δ/νσης Τεχνικών Υπηρεσιών και των Παραρτημάτων Ι & ΙΙ της Διακήρυξης,
περιγράφοντας ακριβώς πώς οι συγκεκριμένες απαιτήσεις και προδιαγραφές πληρούνται. Περιλαμβάνει ιδίως τα έγγραφα και δικαιολογητικά, βάσει των οποίων θα αξιολογηθεί η καταλληλότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, με βάση το κριτήριο ανάθεσης, σύμφωνα με τα αναλυτικώς αναφερόμενα στο ως άνω Παράρτημα. …»,χωρίς όμως ούτε στο Παράρτημα ή σε άλλη διάταξη της διακήρυξης αναφέρεται κανένα έγγραφο ή δικαιολογητικό ως απαιτούμενο επί ποινή αποκλεισμού να υποβάλλεται με την τεχνική προσφορά ή για την αξιολόγηση της καταλληλότητας των προσφερομένων υπηρεσιών, τότε δεν περιέχεται σαφής και ρητή διάταξη για συγκεκριμένα έγγραφα και δικαιολογητικά που έπρεπε με την τεχνική τους προσφορά να προσκομίσουν οι διαγωνιζόμενοι για την τεκμηρίωση των απαιτήσεων και προδιαγραφών της μελέτης,ούτε συνέτρεχε ρητά λόγος αποκλεισμού διαγωνιζόμενου αν εξέλιπαν στο στάδιο
υποβολής της τεχνικής τους προσφοράς τα έγγραφα και δικαιολογητικά αυτά (ΕΑ του ΣτΕ 18, 19/2011, 3703/2010, 1616,254/2008). Σε κάθε περίπτωση, λαμβανομένου υπόψη ότι οι επίμαχοι όροι της διακήρυξης, που στην προκειμένη περίπτωση δημιουργούν την προαναφερόμενη ασάφεια, δεν μπορούν να ερμηνευθούν, κατά παράβαση των αρχών του ανταγωνισμού και της παροχής ίσων ευκαιριών, σε βάρος των διαγωνιζόμενων, θα έπρεπε προηγουμένως να παρασχεθεί σε αυτούς η δυνατότητα να συμπληρώσουν τα τυχόν μη επαρκή
δικαιολογητικά τους (πρβλ. ΣτΕ 423.424.425/2011), συνεπώς, η αναθέτουσα αρχή, όφειλε, προ του τυχόν αποκλεισμού τους,να τους καλέσει να συμπληρώσουν ή να διευκρινίσουν την Τεχνική τους προσφορά.Ενόψει των παραδοχών αυτών η ΑΕΠΠ απέρριψε, την προσφυγή σε βάρος οικονομικού φορέα που δεν είχε προσκομίσει με την τεχνική του προσφορά άδειες λειτουργίας που το Παράρτημα προέβλεπε ότι πρέπει να διαθέτει, δεν προέβλεπε όμως με ρητή διάταξη την υποχρέωση να τις προσκομίσει με την τεχνική του προσφορά.

Β.3 ΕΙΔΙΚΩΣ ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΜΦΙΣΗΜΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΟΡΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΕΥΔ/ΕΕΕΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ

Με την με αριθμό 713/2018 Απόφασή της, η ΑΕΠΠ διαπίστωσε ότι, μολονότι οι διαγωνιζόμενοι όφειλαν με την προσφορά τους να υποβάλουν ΕΕΕΣ στο οποίο προαποδεικτικώς να επιβεβαιώνουν, μεταξύ άλλων, την πλήρωση του κριτηρίου Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής Επάρκειας του άρθρου 22.Γ της διακήρυξης, συμπεριλαμβάνοντας δήλωση και για το ανεκτέλεστο μέρος των εργολαβικών συμβάσεων,ώστε να προαποδείξουν ότι πληρούν το σχετικό κριτήριο, στο αρχείο ΕΕΕΣ υπό τον τύπο αρχείου PDF που είχε επισυναφθεί στην διακήρυξη ως συμβατικό τεύχος και αναρτηθεί στην κεντρική σελίδα του ηλεκτρονικού τόπου του διαγωνισμού, το οποίο χωρίς άλλες οδηγίες οι διαγωνιζόμενοι καλούνταν να συμπληρώσουν και υποβάλουν,δεν είχε περιληφθεί σχετικό πεδίο/ερώτημα στο οποίο οι διαγωνιζόμενοι μπορούσαν να απαντήσουν. Μετά την τηλεφόρτωση, μάλιστα, του πιο πάνω επίσης αναρτηθέντος στον ηλεκτρονικό τόπο του διαγωνισμού σε μορφή αρχείων τύπου XML ΕΕΕΣ στην αντίστοιχη διαδικτυακή υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβεβαιώθηκε ότι ούτε περιεχόταν προδιατυπωμένη η ζητούμενη περί ανεκτελέστου δήλωση, ούτε σχετική δυνατότητα συμπλήρωσης της υπό μορφή απάντησης σε προδιατυπωμένη/ες ερώτηση/σεις σε κάποιο τμήμα/μέρος του επίμαχου ΕΕΕΣ δεν άνοιγε, ούτε ελεύθερη επιλογή για συμπλήρωση του ΕΕΕΣ με οποιαδήποτε επιπλέον δήλωση επιθυμεί ο υποβάλλων οικονομικός φορέας σε κάποιο τμήμα/μέρος του δεν παρεχόταν. Μετά ταύτα, κρίθηκε ότι η προσφεύγουσα, δεν παρέλειψε να υποβάλει δικαιολογητικό που με ρητή και σαφή διάταξη της διακήρυξης ώφειλε να υποβάλει, που διαφορετικά θα επέφερε τον αποκλεισμό της (βλ. VI 2244/2017, Ε΄ Κλιμ. 519/2017), αλλά,
λόγω της αμφισημίας των εγγράφων της σύμβασης, υπέβαλε ελλιπές, άνευ ευθύνης της, ΕΕΕΣ. Η δε αναθέτουσα θα έπρεπε προ του αποκλεισμού της προσφεύγουσας να παράσχει σε αυτήν τη δυνατότητα να συμπληρώσει το ελλιπές της ΕΕΕΣ, συμπλήρωση, πάντως στην οποία ήδη με την προσφορά της η προσφεύγουσα είχε προβεί, καθώς είχε υποβάλει μαζί με το ΕΕΕΣ και την προβλεπόμενη να υποβληθεί κατά το στάδιο της κατακύρωσης σχετική με το ανεκτέλεστο υπεύθυνη δήλωση, προκειμένου να αποδείξει μεταξύ άλλων και την πλήρωση του κριτηρίου 22Γ περί ανεκτελέστου της διακήρυξης.

Β.4 ΑΣΑΦΕΙΕΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΩΝ ΕΠΙ ΠΟΙΝΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΚΑΤΑΚΥΡΩΣΗΣ

Με την με αριθμό 824/2018 Απόφασή της, η ΑΕΠΠ, δέχθηκε ότι από την γραμματική διατύπωση του όρου διακήρυξης «Ο προσωρινός ανάδοχος, υποβάλλει τα ακόλουθα δικαιολογητικά, … Ειδικά η μη αναστολή των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του οικονομικού φορέα, για τους
εγκατεστημένους στην Ελλάδα οικονομικούς φορείς, αποδεικνύεται μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων», δεν προκύπτει με σαφήνεια αν, προς απόδειξη της μη αναστολής δραστηριότητάς της, θα έπρεπε η ίδια η προσωρινή ανάδοχος να υποβάλει σχετικό έγγραφο μαζί με τα υπόλοιπα δικαιολογητικά κατακύρωσης ή αν η διάταξη είχε
το νόημα ότι την σχετική πληροφορία θα την αναζητούσε ο ίδιος αναθέτων φορέας, μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας της ΑΑΔΕ, όπου περιέχεται η ζητούμενη πληροφορία και η οποία πλατφόρμα είναι ελεύθερη και δωρεάν προσβάσιμη σε οιονδήποτε. Να σημειωθεί ότι στην συγκεκριμένη διακήρυξη είχε αφαιρεθεί υποσημείωση που το Πρότυπο Τεύχος διακήρυξης περιέχει στον σχετικό όρο, ότι η διαγωνιζόμενος, οφείλει να προσκομίσει ο ίδιος εκτύπωση από την πιο πάνω πλατφόρμα της ΑΑΔΕ για την επιχείρησή του. Έτσι, έκρινε ότι η καθ’ ης η προσφυγή προσωρινή ανάδοχος δεν παρέλειψε να υποβάλει δικαιολογητικό που με ρητή και σαφή διάταξη της διακήρυξης όφειλε να υποβάλει, που διαφορετικά θα επέφερε τον αποκλεισμό της (βλ. VI 2244/2017, Ε΄ Κλιμ. 519/2017),αλλά, λόγω της αμφισημίας των εγγράφων της σύμβασης, δεν υπέβαλε άνευ ευθύνης της έγγραφο προς απόδειξη ανυπαρξίας λόγου αποκλεισμού, ούτε θα μπορούσε να απορριφθεί η προσφορά της προσωρινής αναδόχου για τον λόγο αυτό, πριν τουλάχιστον της δοθεί η δυνατότητα να προβεί σε εκτύπωση με τις ζητούμενες πληροφορίες σχετικά με την μη αναστολή της δραστηριότητας της από την ηλεκτρονική πλατφόρμα της ΑΑΔΕ και να την προσκομίσει.

• 

• 

• 

• 

Εισήγηση Δρα Δημ. Σταθακόπουλου μέλους Δ.Σ της Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ – Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω (σε αναστολή)

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι και σύνεδροι, κυρίες και κύριοι

Ο επιτυχημένος υπέρτιτλος της Συνδιάσκεψής σας με τίτλο: «Ασφυκτιώντας στο Παρόν – αναζητώντας το μέλλον», αποτυπώνει όχι μόνον το κλίμα στον Κλάδος σας και ειδικότερα στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, αλλά την αγωνία όλων των παραγωγικών φορέων της χώρας μας, μετά από 8 χρόνια βαριάς ύφεσης.
Στον σύντομο χρόνο της εισήγησής μου, θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ σε μερικά επίκαιρα θέματα-ερωτήματα που απασχολούν την ΠΕΣΕΔΕ, ούτως ώστε να φανώ και πρακτικά χρήσιμος, αντί να παραθέσω μόνον θεωρητικά σχήματα και ευχολόγια. Παρακάτω θα αναφέρω το επίκαιρο ερώτημα και αμέσως θα δίνω την απάντησή του, όπως η Ε.Α.Α.ΣΗ.ΣΥ έχει ερμηνεύσει – γνωμοδοτήσει επ’ αυτών:

Ποιο χρονικό διάστημα πρέπει να καταλαμβάνουν τα δικαιολογητικά που προσκομίζονται από τους προσωρινούς αναδόχους (δικαιολογητικά κατακύρωσης), ως προς τις έννομες καταστάσεις που βεβαιώνουν;

Σύμφωνα με το άρθρο 104 παρ. 1 του ν. 4412/2016, τα εν λόγω δικαιολογητικά πρέπει να καταλαμβάνουν τον χρόνο της υποβολής της αίτησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ή της προσφοράς, τον χρόνο της υποβολής των δικαιολογητικών του άρθρου 80, καθώς και τον χρόνο σύναψης της σύμβασης (στην περίπτωση που απαιτείται να υποβληθούν επικαιροποιημένα τα ως άνω δικαιολογητικά, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην περίπτωση γ΄ της παρ. 3 του άρθρου
105 του ως άνω νόμου).

Πότε εκδίδονται τα δικαιολογητικά (κατακύρωσης) που υποβάλλει ο προσωρινός ανάδοχος;

Εάν στη διακήρυξη, η οποία αποτελεί το κανονιστικό πλαίσιο της διαδικασίας, δεν προβλέπεται ρητά ορισμένος χρόνος έκδοσης των εν λόγω δικαιολογητικών, επισημαίνονται τα ακόλουθα:

Τα δικαιολογητικά εκδίδονται, κατά κανόνα, μετά την κοινοποίηση της πρόσκλησης στον προσωρινό ανάδοχο κατά το άρθρο 103 του ν. 4412/2016 και εντός των προβλεπόμενων σε αυτό προθεσμιών,ώστε να διασφαλίζεται το επίκαιρο των καταστάσεων που βεβαιώνουν.

Κατά παρέκκλιση του ανωτέρω κανόνα, πιστοποιητικά που έχουν εκδοθεί προ της κοινοποίησης της πρόσκλησης, μπορούν να υποβληθούν, στην περίπτωση που εξακολουθούν να ισχύουν κατά τον χρόνο υποβολής τους. Παραδείγματος χάριν, πιστοποιητικά φορολογικής ή ασφαλιστικής
ενημερότητας που εκδόθηκαν δέκα ημέρες προ της πρόσκλησης υποβολής δικαιολογητικών κατακύρωσης και εξακολουθούν να ισχύουν, μπορούν να υποβληθούν ως δικαιολογητικά κατακύρωσης, εφόσον υποβληθούν εντός του χρόνου ισχύος τους.

Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι τα πιστοποιητικά ασφαλιστικής και φορολογικής ενημερότητας δεν καλύπτουν το προγενέστερο της έκδοσής τους χρονικό διάστημα.Λόγω του σύντομου, σε πολλές περιπτώσεις, χρόνου ισχύος αυτών των πιστοποιητικών που εκδίδονται από τους ημεδαπούς
φορείς, οι οικονομικοί φορείς πρέπει να μεριμνούν να αποκτούν εγκαίρως πιστοποιητικά τα οποία να καλύπτουν και τον χρόνο υποβολής της προσφοράς ή αίτησης συμμετοχής, σύμφωνα με τα ειδικότερα οριζόμενα στο άρθρο 104 του ν. 4412/2016,προκειμένου να τα υποβάλουν, εφόσον αναδειχθούν προσωρινοί ανάδοχοι.

Το απόσπασμα ποινικού μητρώου και τα λοιπά πιστοποιητικά που εκδίδονται από τις δικαστικές αρχές του άρθρου 80 παρ. 2 του ν. 4412/2016 (πχ. περί μη πτώχευσης,εξυγίανσης, δικαστικής εκκαθάρισης, κλπ),δεδομένου ότι βεβαιώνουν έννομες καταστάσεις μέχρι και το χρόνο έκδοσής τους,δεν είναι απαραίτητο να εκδίδονται και κατά τον χρόνο υποβολής των προσφορών ή
των αιτήσεων συμμετοχής. Τουναντίον,αρκεί η προσκόμισή τους από τον προσωρινό ανάδοχο με ημερομηνία μετά την κοινοποίηση της πρόσκλησης για την υποβολήτους, δεδομένου ότι τα εν λόγω δικαιολογητικά καλύπτουν όλο το προγενέστερο της έκδοσής τους χρονικό διάστημα και ως εκ τούτου, καλύπτουν τις απαιτήσεις του άρθρου 104 παρ. 1 του ν. 4412/2016.

Ποιος ο χρόνος έκδοσης της ένορκης βεβαίωσης που προσκομίζεται σε αντικατάσταση και μέχρι την έκδοση του πιστοποιητικού της περίπτωσης γ’ της παραγράφου 2 του άρθρου 73 του ν. 4412/2016 (πιστοποιητικού του ΣΕΠΕ);

Εάν στη διακήρυξη, η οποία αποτελεί το κανονιστικό πλαίσιο της διαδικασίας, δεν προβλέπεται ρητά ορισμένος χρόνος έκδοσης της εν λόγω ένορκης βεβαίωσης, η τελευταία μπορεί να εκδίδεται σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο μετά την καταληκτική ημερομηνία της προθεσμίας υποβολής προσφορών ή αιτήσεων συμμετοχής και μέχρι την προσκόμισή της μαζί με τα λοιπά δικαιολογητικά κατακύρωσης από τον προσωρινό ανάδοχο (δηλαδή ακόμη και κατόπιν της πρόσκλησης από την αναθέτουσα αρχή για την υποβολή των εν λόγω δικαιολογητικών), αρκεί στο περιεχόμενό της να βεβαιώνεται ότι δεν έχουν εκδοθεί πράξεις επιβολής προστίμου σε βάρος του οικονομικού φορέα σε χρονικό διάστημα δύο (2)ετών πριν από την ημερομηνία λήξης της
προθεσμίας υποβολής προσφορών ή αιτήσεων συμμετοχής.

Σε ποιες περιπτώσεις η αναθέτουσα αρχή οφείλει να ζητεί από τον προσωρινό ανάδοχο να υποβάλει επικαιροποιημένα τα δικαιολογητικά του άρθρου 80 του ν. 4412/2016, πριν του κοινοποιήσει την κατακυρωτική απόφαση;

Σύμφωνα με το άρθρο 105 παρ. 3γ’ του ν.4412/2016, η υποχρέωση υποβολής επικαιροποιημένων δικαιολογητικών ισχύει,κατόπιν σχετικής πρόσκλησης, μόνο στις περιπτώσεις που προβλέπεται προσυμβατικός έλεγχος ή εάν ασκηθεί προδικαστική προσφυγή και ένδικα μέσα κατά της απόφασης κατακύρωσης.

Στις ανωτέρω περιπτώσεις που η αναθέτουσα αρχή ζητεί από τον προσωρινό ανάδοχο να υποβάλει επικαιροποιημένα τα δικαιολογητικά του άρθρου 80, γίνονται αποδεκτά δικαιολογητικά που φέρουν χρονική διάρκεια ισχύος, όπως η φορολογική και η ασφαλιστική ενημερότητα, και τα οποία είναι σε ισχύ κατά τον χρόνο υποβολής τους, έστω και αν έχουν εκδοθεί πριν την πρόσκληση υποβολής των ως άνω επικαιροποιημένων δικαιολογητικών;

Ναι, εάν τα δικαιολογητικά φέρουν διάρκεια ισχύος (όπως η ασφαλιστική και η φορολογική ενημερότητα) και εξακολουθούν να ισχύουν κατά το χρόνο που ο προσωρινός ανάδοχος υποβάλει τα επικαιροποιημένα δικαιολογητικά στην αναθέτουσα αρχή, καλύπτουν την απαίτηση προσκόμισης «επικαιροποιημένων δικαιολογητικών» και δεν απαιτείται να εκδίδονται εκ νέου (μετά την κοινοποίηση της σχετικής πρόσκληση προσκόμισής τους).

Αντιθέτως, εάν από την κείμενη νομοθεσία δεν προκύπτει η χρονική διάρκεια ισχύος των δικαιολογητικών του άρθρου 80 του ν.4412/2016 ή η ισχύς αυτών έχει λήξει ήδη κατά το χρονικό διάστημα που ο προσωρινός ανάδοχος προσκαλείται από την αναθέτουσα αρχή να τα προσκομίσει επικαιροποιημένα, τότε οφείλει να προσκομίζει τα σχετικά δικαιολογητικά επικαιροποιημένα, με ημερομηνία έκδοσης αυτών μετά την κοινοποίηση της σχετικής πρόσκλησης υποβολής τους.

Θέμα: “Διευκρινίσεις ως προς την πλήρωση των απαιτήσεων του άρθρου 22.Β των προτύπων διακηρύξεων ανοιχτής διαδικασίας για τη σύναψη ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων έργων με κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά βάσει τιμής από ενώσεις οικονομικών φορέων”

Με αφορμή την υποβολή στην Αρχή έγγραφων και προφορικών ερωτημάτων σχετικά με την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 22 B (Καταλληλότητα για την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας) των προτύπων τευχών διακηρύξεων ανοιχτής διαδικασίας για τη σύναψη ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων έργων άνω και κάτω των ορίων, από τις ενώσεις οικονομικών φορέων, επισημαίνονται τα ακόλουθα :

Στο άρθρο 22. Β προβλέπεται: «Όσον αφορά την καταλληλότητα για την άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας, απαιτείται οι οικονομικοί φορείς να είναι εγγεγραμμένοι στο σχετικό επαγγελματικό μητρώο που τηρείται στο κράτος εγκατάστασής τους. Ειδικά οι προσφέροντες που είναι εγκατεστημένοι στην Ελλάδα απαιτείται να είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) ή στα Νομαρχιακά Μητρώα στην κατηγορία/ίες έργου του άρθρου 21 της παρούσας»

Περαιτέρω στο άρθρο 22 ορίζεται: « Στην περίπτωση ένωσης οικονομικών φορέων, η πλήρωση των απαιτήσεων του άρθρου 22 Α και Β πρέπει να ικανοποιείται από κάθε μέλος της ένωσης».

Τέλος, στο άρθρο 21.3 προβλέπεται: « Οι ενώσεις οικονομικών φορέων συμμετέχουν υπό τους όρους των παρ. 2, 3 και 4 του άρθρου 19 και των παρ. 1 (ε) και 3 (β)του άρθρου 76 του ν. 4412/2016»

Από τον συνδυασμό των ανωτέρω όρων των πρότυπων τευχών προκύπτουν τα ακόλουθα:

Καταρχάς, αναφορικά με την καταλληλότητα για την άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας, απαιτείται οι οικονομικοί φορείς να είναι εγγεγραμμένοι στο σχετικό επαγγελματικό μητρώο που τηρείται στο κράτος εγκατάστασής τους. Ειδικά οι προσφέροντες που είναι εγκατεστημένοι στην Ελλάδα απαιτείται να είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) στην κατηγορία/-ίες έργου που ορίζονται από την αναθέτουσα αρχή στο άρθρο 21 ως προς το υπό ανάθεση έργο.

Ειδικότερα, σε περίπτωση ένωσης οικονομικών φορέων κάθε μέλος της ένωσης πρέπει να πληροί την απαίτηση του αρ. 22. Β με την έννοια ότι απαιτείται να είναι εγγεγραμμένο στο ΜΕΕΠ σε μία τουλάχιστον από τις κατηγορίες του υπό ανάθεση έργου και όχι υποχρεωτικά σε όλες τις κατηγορίες, καθώς μία τέτοια απαίτηση θα ακύρωνε τον προβλεπόμενο στο αρ. 21. 3 όρο ως προς την πλήρωση των κριτηρίων ποιοτικής επιλογής από τις ενώσεις οικονομικών φορέων και θα ακύρωνε εν τοις πράγμασι τη δυνατότητα των οικονομικών φορέων να συμπράττουν με τη μορφή ενώσεων, προκειμένου να καλύψουν τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής της που απαιτούνται κατά περίπτωση από την αναθέτουσα αρχή.

Κατά συνέπεια, η αναφορά στο αρ. 22 ότι «Στην περίπτωση ένωσης οικονομικών φορέων, η πλήρωση των απαιτήσεων του άρθρου 22 Β πρέπει να ικανοποιείται από κάθε μέλος της ένωσης», κατά την αληθή της έννοια, σε συνδυασμό και με τους λοιπούς προαναφερθέντες όρους των πρότυπων τευχών έργων είναι ότι κάθε μέλος της ένωσης οικονομικών φορέων πληροί την απαίτηση του αρ. 22.Β εφόσον είναι εγγεγραμμένο στο ΜΕΕΠ σε μια τουλάχιστον από τις κατηγορίες εργασιών που αφορά στο υπό ανάθεση έργο, χωρίς να απαιτείται να είναι εγγεγραμμένο σε όλες τις κατηγορίες του προκηρυσσόμενου έργου και αθροιστικά να
καλύπτονται από τα μέλη της ένωσης όλες οι κατηγορίες του έργου.

Κατά συνέπεια, το άρθρο 22 Β, σε συνδυασμό με τα άρθρα 22. Και 21.3 των πρότυπων δεν πρέπει να ερμηνεύεται από τις αναθέτουσες αρχές κατά τρόπο ώστε να απαιτούν από όλα τα μέλη της ένωσης που συμμετέχει στον διαγωνισμό να είναι εγγεγραμμένα σε όλες τις προκηρυσσόμενες κατηγορίες εργασιών που του άρθρου 21 των προτύπων διακηρύξεων, αλλά αρκεί κάθε μέλος της ένωσης να είναι εγγεγραμμένο στο ΜΕΕΠ σε μια τουλάχιστον από τις κατηγορίες, και περαιτέρω αθροιστικά να καλύπτονται όλες οι κατηγορίες του προκηρυσσόμενου με τη διακήρυξη έργου.

Τέλος, επισημαίνεται ότι η ως άνω διευκρίνιση έχει περιληφθεί σε σχετική υποσημείωση στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 22 της πρότυπης διακήρυξης ανοιχτής διαδικασίας για τη σύναψη ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων έργων με αξιολόγηση μελέτης και κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά βάσει τιμής (μελετοκατασκευή) και οι αναθέτουσες αρχές, κατ΄ εφαρμογή της ρήτρας ευελιξίας των πρότυπων τευχών έργων μπορούν να συμπεριλάβουν όμοια διευκρινιστική υποσημείωση στα πρότυπα τεύχη έργων άνω και κάτω των ορίων.

• 

• 

• 

Στην επιτυχημένη διεξαγωγή της 21ης Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης της ΠΕΣΕΔΕ συνέλαβαν καθοριστικά οι χορηγοί μας και γι΄αυτό θα θέλαμε να απευθύνουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στις εταιρείες που στάθηκαν αρωγοί μας:
PIPELIFE ΕΛΛΑΣ ΑΕ
ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΕΚΚ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΕ
ΥΔΑΤΩΡ AE
TRUCK INSURANCE BROKERS
MG – ΜΑΛΒΙΝΑ ΓΙΑΝΝΙΟΥ
NEWSTEEL PROTECTION
KNAUF INSULATION
ΟΛΕΦΙΝΗ ΑΕΒΕ
ΚΑΤΡΑΔΗΣ – ΒΕΠ ΑΕ

–