Σωτήριος Ν. Μπρέγιαννος: ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ – ΥΒΡΙΣ ΚΑΙ ΝΕΜΕΣΙΣ
πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_128 της ΠΕΣΕΔΕ
“Αθηναίοι: Επειδή οι προτάσεις μας δεν θα γίνουν προς τον λαό για να μην εξαπατηθή το πλήθος ακούγοντάς μας να εκθέτουμε σε μια συνεχή αγόρευση επιχειρήματα ελκυστικά και ανεξέλεγκτα (γιατί καταλαβαίνουμε πως αυτό το νόημα έχει το ότι μας φέρατε μπροστά σε λίγους), εσείς οι συγκεντρωμένοι εδώ κάνετε κάτι ακόμη πιο σίγουρο. Μην μας απαντάτε με έναν συνεχή λόγο, αλλά σε κάθε σημείο, που νομίζετε πως δεν μιλάμε κατά το συμφέρον σας, να μας σταματάτε και να λέτε τη γνώμη σας. Και πρώτα πρώτα πείτε μας, αν συμφωνείτε με όσα προτείνουμε.
Μήλιοι: Την καλή σας ιδέα να δώσουμε μεταξύ μας με ησυχία εξηγήσεις δεν την κατακρίνουμε. Όμως, οι πολεμικές ετοιμασίες, που δεν είναι μελλοντικές αλλά παρούσες, ήδη βρίσκονται σε φανερή αντίθεση με την πρότασή σας αυτή. Γιατί βλέπουμε ότι έχετε έρθει, εσείς οι ίδιοι δικαστές, για όσα πρόκειται να ειπωθούν, και ότι το τέλος της συζητήσεως, σύμφωνα με κάθε πιθανότητα, θα φέρει σ΄εμάς πόλεμο μεν, αν υπερισχύσουμε εξαιτίας του δίκαιου μας και αρνηθούμε να υποχωρήσουμε, δουλεία δε,αν πειστούμε.
Αθηναίοι: Αν ήλθατε σ’ αυτή την συνεδρίαση για να κάνετε εικασίες για τα μελλούμενα ή για τίποτε άλλο, και όχι από την τωρινή κατάσταση και από όσα βλέπετε να σκεφθήτε για την σωτηρία της πολιτείας σας, μπορούμε να σταματήσουμε. Αν όχι,όμως, μπορούμε να συνεχίσουμε.
Μήλιοι: Είναι φυσικό και δικαιολογείται στην θέση που βρισκόμαστε να πηγαίνει ο νους μας σε πολλά, και επιχειρήματα και σκέψεις. Αναγνωρίζουμε, όμως, ότι αντικείμενο της συζητήσεως αυτής είναι η σωτηρία μας και έτσι ας διεξαχθή η συζήτηση με τον τρόπο που προτείνετε.
Αθηναίοι: Έχει καλώς. Εμείς, εν τούτοις, δεν θα χρησιμοποιήσουμε ωραίες φράσεις, υποστηρίζοντας με πολλά λόγια, που δεν πρόκειται να πείσουν κανένα, ή ότι την ηγεμονία μας αποκτήσαμε δικαίως, λόγω του ότι νικήσαμε τους Πέρσες, ή ότι επιδιώκουμε την επανόρθωση αδικιών, που έγιναν σε βάρος μας. Ζητούμε,όμως, και από σας να μη νομίσετε ότι θα μας πείσετε ισχυριζόμενοι ή ότι ως άποικοι των Λακεδαιμονίων δεν ελάβατε μέρος στον πόλεμο στο πλευρό μας ή ότι δεν μας προξενήσατε κανένα κακό. Νομίζουμε, αντιθέτως, ότι επιβάλλεται να επιδιώξουμε, και εσείς και εμείς, εκείνο που θεωρούμε αληθινά κατορθωτό, αφού, πραγματικά, και οι δύο γνωρίζουμε ότι κατά την συζήτηση των ανθρωπίνων πραγμάτων, το επιχείρημα της δικαιοσύνης έχει αξία μόνον μεταξύ ίσων, και δη, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του.
Μήλιοι: Αφού αναγκαζόμαστε να μιλήσουμε για το συμφέρον, το οποίο θέσατε ως βάση της συζητήσεως, παραμερίζοντας το δίκαιο, εμείς τουλάχιστον θεωρούμε χρήσιμο να μην παραγνωρίσετε το κοινό συμφέρον αλλά να αναγνωρισθή γι’ αυτόν, που κάθε φορά βρίσκεται σε κίνδυνο, το εύλογο και το δίκαιο και να επιτραπεί σ’ αυτόν να επιδιώξει, με την πειθώ, μερικά ωφελήματα, έστω και αν τα επιχειρήματά του δεν βρίσκονται μέσα στα πλαίσια του αυστηρού δικαίου. Αυτό, εξ άλλου, συμφέρει και εσάς εξ ίσου, αφού, αν νικηθήτε, θα μπορούσατε να γίνετε παράδειγμα στους άλλους για να σας επιβάλλουν την πιο μεγάλη τιμωρία.
Αθηναίοι: Εμείς για το τέλος της ηγεμονίας μας, αν αυτή θα καταλυθή κάποτε, δεν ανησυχούμε γιατί δεν είναι επικίνδυνοι στους νικημένους όσοι, όπως οι Λακεδαιμόνιοι, ασκούν ηγεμονία πάνω σ’ άλλους (άλλωστε, δεν έχουμε σήμερα να κάνουμε με τους Σπαρτιάτες), αλλά επικίνδυνοι είναι οι υπήκοοι, αν τυχόν αυτοί ξεσηκωθούν και νικήσουν εκείνους που τους εξουσίαζαν. Όσο γι’ αυτό, ας μείνει σ΄εμάς η φροντίδα να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο. Εκείνο,όμως, που θέλουμε τώρα να κάνουμε φανερό σ’ εσάς, είναι ότι βρισκόμαστε εδώ για το συμφέρον της ηγεμονίας μας και ότι, όσα θα πούμε τώρα, σκοπό έχουν την σωτηρία της πολιτείας σας, επειδή θέλουμε και χωρίς κόπο να σας εξουσιάσουμε και για το συμφέρον και των δυό μας να σωθήτε.
Μήλιοι: Και πώς είναι δυνατόν να είναι εξ ίσου συμφέρον για εμάς να γίνουμε δούλοι και συγχρόνως να είναι δικό σας συμφέρον να γίνετε κυρίαρχοί μας;
Αθηναίοι: Επειδή εσείς θα έχετε την δυνατότητα να υποταχθήτε πριν να πάθετε τις πιο μεγάλες συμφορές, και εμείς, αν δεν σας καταστρέψουμε, θα έχουμε κέρδος.
Μήλιοι: Ώστε, δεν θα μας δεχθήτε να είμαστε φίλοι σας και όχι εχθροί σας, αλλά να διατηρήσουμε την ειρήνη και την ουδετερότητά μας;
Αθηναίοι: Όχι, γιατί δεν μας βλάπτει τόσο η έχθρα σας όσο η φιλία σας. Η φιλία σας, στα μάτια των υπηκόων μας, θα ήταν απόδειξη αδυναμίας, ενώ το μίσος σας απόδειξη της δυνάμεώς μας.
Μήλιοι: Έτσι σκέφτονται οι υπήκοοί σας για το σωστό, ώστε να βάζουν στην ίδια μοίρα εκείνους που δεν έχουν καμμία φυλετική σχέση μαζί σας και εκείνους που οι περισσότεροί τους, είτε είναι άποικοί σας είτε έγιναν άποικοι επειδή αποστάτησαν και υποτάχθηκαν;
Αθηναίοι: Ναι, γιατί νομίζουν ότι λόγια που στηρίζονται στο δίκαιο δεν λείπουν από κανέναν. Νομίζουμε,όμως, ότι όσοι διατηρούν την ελευθερία τουςοφείλουν τούτο στην δύναμή τους, εμείς δε δεν επιτιθέμεθα εναντίον αυτών, εξ αιτίας του φόβου. Έτσι, το να σας υποτάξουμε, εκτός που θα επέκτεινε την ηγεμονία μας, θα μας προσέφερε και ασφάλεια, ενώ, επειδή εσείς νησιώτες είσθε και ασθενέστεροι από άλλους, θα απεδείκνυε, επιπλέον, ότι δεν είσθε ανώτεροι από εμάς, που είμαστε κυρίαρχοι της θαλάσσης.
Μήλιοι: Δεν νομίζετε όμως, ότι τέτοια ασφάλεια παρέχει η πολιτική, που εμείς προτείνουμε; Γιατί οφείλουμε και πάλι, αφού μας βγάζετε από το έδαφος των επί του δικαίου στηριζομένων επιχειρημάτων και μας επιβάλλετε να υποταχθούμε στο συμφέρον σας, να σας εξηγήσουμε ποιό είναι το δικό μας συμφέρον και να προσπαθήσουμε να σας πείσουμε να το αποδεχθήτε, αν τούτο συμβαίνει να είναι συγχρόνως και δικό σας. Διότι, πώς είναι δυνατόν να μην κάνετε εχθρούς σας, όσους τυχόν είναι σήμερα ουδέτεροι, όταν, βλέποντας αυτοί την τύχη μας, αντιληφθούν, ότι θα έρθει η ημέρα, κατά την οποία θα επιτεθήτε και κατ’ αυτών; Και με την πολιτική σας αυτή, τι άλλο κατορθώνετε, παρά να ενισχύσετε εκείνους που είναι ήδη εχθροί σας και να στρέψετε εναντίον σας, παρά την θέλησή τους, εκείνους που δεν σκέφθηκαν ποτέ να γίνουν εχθροί σας;
Αθηναίοι: Καθόλου. Γιατί δεν νομίζουμε ότι είναι πιο επικίνδυνοι για μας, αυτοί που, κατοικώντας κάπου στην στεριά, εξαιτίας της ελευθερίας τους, θα αργήσουν πολύ να πάρουν προφυλακτικά μέτρα εναντίον μας, αλλά οι νησιώτες, όσοι, όπως εσείς, βρίσκονται κάπου ανεξάρτητοι, και όσοι είναι κιόλας ερεθισμένοι από τις αναγκαίες πιέσεις της ηγεμονίας μας. Αυτοί λοιπόν, με το να στηριχθούν πολύ στην απερισκεψία, μπορούν να φέρουν και τον εαυτό τους και εμάς σε φανερούς κινδύνους.
Μήλιοι: Επομένως, αν εσείς αναλαμβάνετε τόσο μεγάλους κινδύνους για να μην καταλυθή η εξουσία σας και αν οι υπόδουλοι διακινδυνεύουν τόσο πολύ για να απαλλαγούν από αυτήν, τότε εμείς που είμαστε ακόμα ελεύθεροι, θα θεωρηθούμε τελείως ανίκανοι και δειλοί, αν δεν φτάσουμε στα έσχατα προκειμένου να μην υποδουλωθούμε.
Αθηναίοι: Όχι, δεν χρειάζεται καθόλου να φθάσετε στα έσχατα, αν σκεφθήτε συνετά. Γιατί δεν αγωνίζεσθε περί αρετής με ίσους όρους για να δείξετε την ανδρεία σας, οπότε θα ήταν ντροπή να υποχωρήσετε, αλλά αγωνίζεσθε για την σωτηρία σας. Επομένως, δεν πρέπει να αντισταθήτε σε πολύ ανωτέρους σας.
Μήλιοι: Ωστόσο, καμμιά φορά το αποτέλεσμα του πολέμου εξαρτάται από την τύχη και όχι από την υπεροχή δυνάμεων. Αν τώρα εμείς αμέσως, χωρίς αντίσταση, υποχωρήσουμε, δεν έχουμε καμιά ελπίδα σωτηρίας. Αν,όμως, αντισταθούμε, υπάρχει ελπίδα να σωθούμε.
Αθηναίοι: Η ελπίδα την ώρα του κινδύνου είναι παρηγοριά στον άρρωστο. Και αν βλάψει αυτούς που έχουν άφθονα πολεμικά μέσα, τουλάχιστον δεν τους καταστρέφει εντελώς. Αλλά όσοι τα παίζουν όλα για όλα, όπως στα ζάρια, στηριγμένοι στην ελπίδα (γιατί από την φύση της είναι σπάταλη), όταν διαψευσθούν, βλέπουν ότι καταστράφηκαν και δεν τους έχει μείνει πια τίποτε. Εσείς, λοιπόν, που είσθε αδύναμοι και βρίσκεσθε σε τόσο κρίσιμη θέση, κοιτάξτε να μην το πάθετε αυτό. Ούτε να μοιάσετε μ’ εκείνους, που ενώ μπορούν να σωθούν, όταν τους βρουν συμφορές και εξανεμισθή και η τελευταία φανερή ελπίδα τους, το γυρίζουν στις αφανείς ελπίδες, στους χρησμούς και στις μαντικές και σε όλες αυτές τις ανοησίες, που τους προσφέρουν αβέβαιη ελπίδα και τους καταστρέφουν.
Μήλιοι: Ναι, το ξέρουμε, είναι δύσκολο να αγωνιζόμαστε συγχρόνως εναντίον σας και εναντίον της τύχης, εφ’ όσον η τύχη δεν είναι ίση και για τους δυό μας. Αλλά με την βοήθεια των θεών πιστεύουμε ότι δεν θα είμαστε πιο άτυχοι από σας, γιατί εμείς αγωνιζόμαστε δίκαιοι εναντίον αδίκων. Και αν είμαστε πιο αδύναμοι από εσάς, υπολογίστε και την δύναμη των Σπαρτιατών, που θα προστεθή. Γιατί αυτοί θα έλθουν οπωσδήποτε σε βοήθειά μας, αν όχι για άλλον λόγο, τουλάχιστον λόγω φυλετικής συγγένειας και από φιλότιμο, αφού είμαστε άποικοί τους. Επομένως, το θάρρος, που επιδεικνύουμε, δεν είναι παράλογο.
Αθηναίοι: Ούτε και εμείς θα στερηθούμε την εύνοια των θεών. Δεν κάνουμε τίποτα που να είναι αντίθετο προς την ευσέβεια απέναντι στο θείο ή αντίθετο στην ανθρώπινη επιθυμία για τις ανθρώπινες σχέσεις. Σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη, οι θεοί και οι άνθρωποι άρχουν κατά φυσική ορμή εκεί που είναι ανώτεροι. Αυτόν τον φυσικό νόμο ακολουθούμε και εμείς. Δεν τον έχουμε θέσει εμείς, ούτε και είμαστε οι πρώτοι που τον χρησιμοποιούμε. Υπήρχε, τον παραλάβαμε και μετά από μας θα υπάρχει αιώνια. Το ίδιο θα κάνατε και εσείς στην θέση μας, το ίδιο θα κάνουν όλοι όσοι φθάσουν στο σημείο της δικής μας δυνάμεως. Άρα, όσον αφορά τους θεούς, δεν έχουμε κανέναν λόγο να φοβόμαστε ότι θα είμαστε πιο άτυχοι από σας. Όσο για τους Σπαρτιάτες, που πιστεύετε ότι θα σας βοηθήσουν, είστε πολύ αφελείς. Αυτοί φέρονται τίμια στις δικές τους υποθέσεις μέσα στην χώρα τους. Όταν,όμως, έχουν να κάνουν με τους άλλους, τότε τίμια, ευχάριστα και δίκαια είναι γι’ αυτούςόσα τους συμφέρουν. Άρα δεν σας ωφελεί η παράλογη ελπίδα ότι θα σας βοηθήσουν.
Μήλιοι: Εμείς πιστεύουμε το αντίθετο. Ότι δηλαδή για το συμφέρον τους, εφόσον είμαστε άποικοί τους, δεν θα θελήσουν να μας προδώσουν, γιατί έτσι θα φανούν αναξιόπιστοι στους φίλους τους, πράγμα που θα ωφελήσει τους εχθρούς τους.
Αθηναίοι: Το συμφέρον συμβαδίζει με την ασφάλεια. Το δίκαιο και το τίμιο γίνεται με κίνδυνο. Τέτοιο πράγμα δεν το αποτολμούν οι Σπαρτιάτες.
Μήλιοι: Θεωρούμε ότι οι Σπαρτιάτες θα αναλάβουν αυτόν τον κίνδυνο για χάρη μας, επειδή μας θεωρούν πιο πιστούς από τους άλλους και γιατί βρισκόμαστε πολύ κοντά στην Πελοπόννησο. Αλλά και ως προς το φρόνημα θα μας βρουν πιο πιστούς λόγω φυλετικής συγγένειας.
Αθηναίοι: Εγγύηση γι’ αυτούς που συμπολεμήσουν δεν είναι η φιλική διάθεση αυτών, που τους καλούν, αλλά αν υπερέχουν σε πραγματική δύναμη και αυτό το λογαριάζουν οι Σπαρτιάτες, περισσότερο από κάθε άλλον (από έλλειψη άλλωστε εμπιστοσύνης στην δική τους ετοιμασία, μονάχα με πολλούς συμμάχους εκστρατεύουν εναντίον των γειτόνων τους), ώστε δεν φαίνεται πιθανό ότι αυτοί, μ’ εμάς θαλασσοκράτορες, θα στείλουν στρατό σ’ ένα νησί.
Μήλιοι: Μπορούν,όμως, να μας στείλουν άλλους συμμάχους τους. Και ναι μεν, είσθε θαλασσοκράτορες εσείς, αλλά το Κρητικό πέλαγος είναι μεγάλο και δεν θα καταφέρετε να τους πιάσετε. Αλλά, και αν ακόμα αποτύχουν οι Σπαρτιάτες στην θάλασσα, μπορούν να στραφούν εναντίον της χώρας σας και εναντίον των συμμάχων σας, σε όσους δεν έφθασε ο Βρασίδας. Και τότε ο πόλεμος, που θα αναλάβετε, δεν θα αφορά την Μήλο, μία ξένη γη για σας, αλλά τον ίδιο σας τον τόπο και την επικράτειά σας.
Αθηναίοι: Ίσως. Αλλά πολύ καλά γνωρίζετε ότι οι Αθηναίοι δεν έλυσαν ποτέ καμιά πολιορκία από φόβο για άλλες υποθέσεις. Παρατηρούμε ωστόσο ότι, αν και είπατε ότι θα μιλήσετε για την σωτηρία σας, όμως, παρά τα πολλά σας λόγια, τίποτα δεν αναφέρατε ως τώρα σχετικά με το πώς μπορείτε να σωθήτε. Αυτά όλα, που μας λέτε ως ακλόνητα επιχειρήματα, είναι μόνον μελλοντικές ελπίδες, ενώ η δύναμή σας σε σύγκριση με την δική μας είναι μηδαμινή. Θα δείξετε λοιπόν μεγάλη απερισκεψία, αν μετά το τέλος αυτής της συζητήσεως δεν αποφασίσετε κάτι λογικώτερο. Θα προτιμήσετε με άλλα λόγια την οδό της ντροπής, αν δεν υποταχθήτε με την θέλησή σας. Η οποία ντροπή οδηγεί σε κινδύνους εξευτελιστικούς και ολοφάνερους. Πολλοί άνθρωποι, μολονότι είδαν τον μεγάλο κίνδυνο, προς τον οποίο ανοήτως οδηγούντο, δελεάστηκαν και παρασύρθηκαν από την δύναμη της λέξεως «αισχρό» (την υπακοή δηλαδή στους ισχυροτέρους). Έτσι έπεσαν εκουσίως σε αθεράπευτες συμφορές και δοκίμασαν χειρότερη ντροπή υποδουλωμένοι με δική τους απόφαση. Στην ντροπή αυτή προστέθηκε και η κατηγορία της ανοησίας τους και όχι της κακής τους τύχης. Απ’ αυτό θα προφυλαχθήτε, αν σκεφθήτε φρόνιμα. Αν δεν θεωρήσετε άπρεπο να υποταχθήτε σε ισχυρότατη πόλη, που σας κάνει ήπιες προτάσεις, δηλαδή να γίνετε σύμμαχοί της, να κατέχετε την χώρα σας και να καταβάλλετε φόρο. Σας δόθηκε η ευκαιρία να εκλέξετε μεταξύ πολέμου και ειρήνης, μην αποφασίσετε λοιπόν το χειρότερο. Πολλά κατορθώνουν αυτοί που δεν υποχωρούν στους ίσους τους, που υπακούν στους ισχυροτέρους τους και που φέρονται με μετριοπάθεια στους κατωτέρους τους. Τώρα που εμείς αποχωρούμε, σκεφθήτε ότι αποφασίζετε για την πατρίδα σας, που είναι μία. Με μία μόνον απόφασή σας θα την ανορθώσετε ή θα την καταστρέψετε.
Μήλιοι: Ούτε την αρχική μας απόφαση αλλάζουμε ούτε θα επιτρέψουμε να καταργηθή μέσα σε λίγο χρόνο η ελευθερία μιας πόλεως, που κατοικείται εδώ και εφτακόσια χρόνια. Πιστεύοντας στην καλή τύχη από μέρους των θεών και στην βοήθεια από μέρους των ανθρώπων και ιδιαίτερα από μέρους των Σπαρτιατών, θα προσπαθήσουμε να την σώσουμε. Σας ζητούμε να φύγετε από την χώρα μας. Είμαστε φίλοι και μ’ εσάς και με τους Σπαρτιάτες. Ας κάνουμε μεταξύ μας συνθήκες επωφελείς και για τους δυό μας.
Αθηναίοι: Όπως φαίνεται από την απόφασή σας, μόνον εσείς από όλους τους ανθρώπους πιστεύετε ότι τα μέλλοντα είναι πιο σίγουρα από αυτά που βρίσκονται μπροστά στα μάτια σας. Βλέπετε να πραγματοποιούνται τώρα τα αόρατα, επειδή αυτό επιθυμείτε. Θα αποτύχετε οικτρά παραδομένοι στις ελπίδες σας, στην τύχη και στους Σπαρτιάτες΄΄.
