ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΈΡΓΑ ΥΠΟΔΟΜΗΣ
Ο Πρόεδρος του Συλλόγου Μελετητών Ελλάδας (ΣΜΕ), Αργύρης Πλέσιας, γράφει στο ΕΡΓΟΛΗΠΤΙΚΟΝ ΒΗΜΑ, για τα ελληνικά φαινόμενα και δείγματα ανωριμότητας στην ανάγνωσητων αποτελεσμάτων των φυσικών καταστροφών και στην αντιμετώπισή τους, παρουσιάζοντας παράλληλα και προτάσεις για διαχείριση των επόμενων, πιθανών, φυσικών καταστροφών.
πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_126 της ΠΕΣΕΔΕ
Ο τρόπος αντιμετώπισης ακραίων φυσικών φαινομένων και επακόλουθων φυσικών καταστροφών αποτελούν δείκτη ωριμότητας και προοδευτικότητας μιας οργανωμένης κοινωνίας καθώς ο δείκτης είναι δυνατόν να αποτιμήσει χαρακτηριστικά όπως:
- την δυνατότητα και τις μεθόδους πρόληψης και αντιμετώπισης καταστροφών
- το επίπεδο τεχνικής γνώσης (έργα υποδομής)
- το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης και της διαθεσιμότητας πόρων
- το επίπεδο αλληλεγγύης και κοινωνικής συνείδησης,
- το επίπεδο πολιτικής οργάνωσης και την αξιοπιστία του συστήματος διακυβέρνησης.
Οι προσπάθειες του ανθρώπου για την αντιμετώπιση φυσικών φαινομένων και η επιβίωση από φυσικές καταστροφές, διαμόρφωσαν τον “άνθρωπο-μηχανικό”, γέννησαν τις τεχνικές υποδομές και αποτέλεσαν κίνητρα για την εξέλιξη της κοινωνίας.
Το επίπεδο της τεχνικής γνώσης και η οικονομική δυνατότητα κάθε κοινωνίας ορίζουντο επίπεδο ασφάλειας που παρέχει η Οργανωμένη Πολιτεία – Κράτος στους Πολίτες της. Το επίπεδο ασφάλειας εκφράζεται από τους κανονισμούς σχεδιασμού τεχνικών έργων και αποτιμάται με τις τιμές που εισάγουν αυτοί ανάλογα με τη χρήση κάθε υποδομής. Έτσι για παράδειγμα σε ένα κτηριακό έργο η ελάχιστη ανεκτή ποιότητα κατασκευής (αντοχή, διατήρηση, λειτουργία κ.λπ.) έναντι σεισμικού κινδύνου είναι η διατήρηση της κατασκευής σε συγκεκριμένη κατάσταση (π.χ. μη κατάρρευση) για ένα σεισμικό γεγονός με καθορισμένο χρόνο επαναφοράς. Αντίστοιχα ένα υδραυλικό τεχνικό έργο σχεδιάζεται και διαστασιολογείται για μέγεθος πλημμυρικού γεγονότος που αναμένεται να εμφανιστεί με συγκεκριμένη περίοδο επαναφοράς (π.χ. 100 έτη).
Η Πολιτεία ανάλογα με :
- τη χρήση μιας υποδομής,
- το κόστος κατασκευής ή αντικατάστασης της καθώς και
- την μοναδικότητα/σπανιότητα στην επιτελούμενη λειτουργία της,μέσω των κανονισμών εφαρμόζει διαφορετικούς συντελεστές για την έκφραση του επιπέδου ασφαλείας.
Έτσι η μοναδικότητα των εκθεμάτων ενός μουσείου ή η αναγκαιότητα διατήρησης υποδομών που απαιτείται να λειτουργούν για την διαχείριση έκτακτων καταστάσεων αντιμετωπιζόταν και αντιμετωπίζονται με διαφορετικό βαθμό εξασφάλισής τους και χρήση υψηλότερης στάθμης επιτελεστικότητας (παλαιότερα με υψηλότερο σεισμικό συντελεστή) έναντι του σεισμικού κινδύνου.Η επιλογή αυτή σημαίνει ότι αποδεχόμαστε σαν κοινωνία να “πληρώσουμε” ακριβότερα ένα έργο γιατί πρέπει να το διατηρήσουμε σε λειτουργία σε ένα “μεγάλο σεισμό” ή σε κάποιο άλλο ακραίο γεγονός.
Η χρήση υψηλότερου επιπέδου ασφαλείας των τεχνικών έργων και υποδομών έναντι του Κανονιστικώς απαιτούμενου,δεν απαγορεύεται σε καμία περίπτωση και η επιλογή του είναι πάντοτε στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε ιδιοκτήτη, εφόσον φυσικά διαθέτει τους πρόσθετους οικονομικούς πόρους για την υλοποίηση ενός ασφαλέστερου/συντηρητικότερου σχεδιασμού.
Η φιλοσοφία και η λογική που συνδέει κάθε φορά την διακινδύνευση, το κόστος και την δυναμική των διαθέσιμων πόρων είναι απλή και ορθολογική στην κατανόησή της και χαρακτηρίζει την ωριμότητα της Πολιτείας και των Πολιτών στην διαχείριση των καταστροφών.
Η συμπεριφορά κατά την αναγνώριση των αποτελεσμάτων των φυσικών καταστροφών με την αναζήτηση των «υπευθύνων» από το κράτος (πολιτεία) ή με την θεσμοθέτηση νόμων και διατάξεων υπό το φως της τηλεοπτικής δημοσιότητας από την πλευρά της Πολιτείας είναι Ελληνικά φαινόμενα και δείγματα εξαιρετικής ανωριμότητας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της θεσμοθέτησης της ισόβιας ευθύνης του μηχανικού για οποιαδήποτε βλάβη προκληθεί σε μία κατασκευή οποτεδήποτε συμβεί αυτή (παγκόσμια πρωτοτυπία). Ο τότε υπουργός, ο οποίος μάλιστα άντεξε την πίεση για την εισαγωγή και διατήρηση του ΑΣΕΠ, δεν άντεξε στην πίεση των ΜΜΕ κατά τον απεγκλωβισμό ενός παιδιού σε ένα σεισμικό γεγονός καθώς είχε «υποσχεθεί» την «τιμωρία των υπευθύνων». Επισημαίνεται η αντιμετώπιση διαχρονικά τέτοιων στρεβλών καταστάσεων σύμφωνα με την οποία σχεδόν τριάντα χρόνια μετά κανένας πολιτικός υπεύθυνος δεν ανέλαβε να αποκαταστήσει τον θεσμοθετημένο παραλογισμό.
Η ανωριμότητα που επισημάνθηκε συμπληρώνεται με υποσχέσεις που φτάνουν σε γελοίο παραλογισμούόταν διαχρονικά το πολιτικό σύστημα υπόσχεται μετά από μία καταστροφή την “αποκατάσταση” μιας κατάστασης, η οποία έχει συντελέσει ή έχει προξενήσει την καταστροφή. Η πρακτική της ενοποίησης ρεμάτων και δρόμων σε μία ενιαία υποδομή είναι προφανές ότι θα προκαλέσει καταστροφικά αποτελέσματα σε περίπτωση πλημμυρικού γεγονότος. Η «μεθοδολογία» είναι συνήθης σε παραθαλάσσιους τουριστικούς οικισμούς πολλοί εκ των οποίων έχουν και πολεοδομικά σχέδια (τρομάρα τους). Σε πρόσφατο πλημμυρικό γεγονός σε νησί της βόρειας Ελλάδας όπου εντοπίστηκε το παραπάνω φαινόμενο (πλήρης αστοχία υποδομής) κανένας (πολίτες, αυτοδιοίκηση, πολιτεία) δεν αναγνώρισε την αναγκαιότητα αποκατάστασης της αστοχίας, ενώ όλοι επικεντρώθηκαν στην διεκδίκηση αποζημιώσεων για την αποκατάσταση βλαβών των υποδομών. Οι υποδομές αποκαθίστανται με ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ και ΣΥΝΔΡΟΜΗ της Πολιτείας και συνεχίζουν να λειτουργούν μέχρι την επόμενη ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ, στα αποτελέσματα της οποίας συμμετέχουν (ίσως και ευθύνονται).Να σημειωθεί ότι με τα επιδόματαπου δίνονται συνήθως μετράται και η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ κάθε ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ στην δημιουργία της ΕΠΟΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ.
Η δυσχέρεια στην κατανόηση της έννοιας του επιπέδου ασφαλείας μέχρι του οποίου υπάρχει εγγύηση, ώστε να μην υποστούν βλάβες οι υποδομές και να μη χαθούν ζωές θεωρώ ότι έχει την βάση της στην καχυποψία και αντιπαλότητα που υπάρχει μεταξύ Πολίτη και Πολιτείας διότι συνήθως ο Πολίτης θεωρείότι η Πολιτεία επιβουλεύεται τα δικαιώματα του και η Πολιτεία θεσμοθετεί έναντι ενός Πολίτη που δεν την εμπιστεύεται. Στην περίπτωση των φυσικών καταστροφών και ανεξαρτήτως αιτιολογίας/παθολογίας ο Πολίτης αναζητά την απόλυτη προστασία και η Πολιτεία αντίστοιχα με όλεςτις μορφές της και τα πρόσωπα που την απαρτίζουν / εκπροσωπούν,προσπαθεί να μην της αποδοθούν ευθύνες. Στο πλαίσιο αυτό και ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του Κράτους «μοιράζονται» ή «δεν μοιράζονται» οι κρατικές συνδρομές. Είναι χαρακτηριστική η έλλειψη που παρατηρείται για την ερμηνεία της αστοχίας, για την κατανόηση του μηχανισμού που την δημιούργησε, για την εξαγωγή συμπερασμάτων και την χάραξη ενός σχεδίου για την επόμενη μέρα.
Επισημαίνεται ότι η έκταση φαινομένων και η συχνότητα εμφάνισης αυτών, ιδιαίτερα σε αυτών που επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές, θα είναι εντεινόμενη στις επόμενες δεκαετίες και τα αποτελέσματα αυτών θα είναι δυσχερέστερο να αντιμετωπισθούν, ενώ σε οικονομικό επίπεδο δεν θα υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα χρηματοδότησης των παροχών από τα διάφορα «έκτακτα ταμεία» (π.χ. κορονοϊού).
Μια δεύτερη επισήμανση που πρέπει να αναφερθεί, είναι ότι οι τεχνικές κατασκευές και τα έργα υποδομής έχουν διάρκεια ζωής αρκετών δεκαετιών, ίσως και εκατονταετίας και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατή η ενσωμάτωση της εξελισσόμενης γνώσηςκαι η τροποποίηση του επιπέδου ασφαλείας από τις έκτακτεςσυνθήκες που εμφανίζονται στην διάρκεια ζωής της κάθε κατασκευής, με άμεσο τρόπο. Για παράδειγμα το κτηριακό απόθεμα της χώρας είναι σχεδιασμένο με διαφορετικά κανονιστικά πλαίσια εκ των οποίων τα θεσπισθέντα μετά το 1995 θεωρείται ότι έχουν ενσωματώσει τις σύγχρονες γνώσεις και τεχνικές. Με δεδομένο ότι ανά δεκαετία κατασκευάζεται το 10% περίπου του κτηριακού αποθέματος , ένα ποσοστό της τάξεως του 70-75% των κτηρίων παρουσιάζουν έλλειμμα ως προς την σύγχρονη γνώση.Θεωρώντας ότι το κόστος αναβάθμισης της φέρουσας ικανότητας μιας κατασκευής (με μέτριους υπολογισμούς) είναι της τάξεως του 35% του κόστους αρχικής κατασκευής, καθίσταται σαφές ότι δεν είναι εφικτή η διάθεση των απαιτούμενων πόρων για ένα συνολικό πρόγραμμα αναβάθμισης των κτηριακών υποδομών σε βάθος ενός εύλογου χρονικού ορίζοντα (π.χ. δεκαετία). Άλλωστε αντίστοιχες προσπάθειες που έγιναν με θεματική στόχευση (π.χ. σε γέφυρες) αποδείχθηκε ότι δεν ήταν υλοποιήσιμες και μάλιστα από ισχυρές οικονομίες.
Αντίστοιχα θέματα ενσωμάτωσης νέων γνώσεων και αναβάθμισης της ασφάλειας κατασκευών παρουσιάζονται σε όλες τις περιπτώσεις υπερβάσεων του συνήθους σχεδιασμού. Η αντιμετώπιση για παράδειγμα πλημμυρικών φαινομένων συνήθως γίνεται πλην εξαιρέσεων, με την θεώρηση συμβάντος περιόδου επαναφοράς πενήντα ετών. Η θεώρηση μεγαλύτερης περιόδου επαναφοράς (π.χ. 100 ή 500 ετών), επιφέρει μια προσαύξηση των τιμών σχεδιασμού της τάξεως του 20-60% με αποτέλεσμα για πολλές υποδομές να απαιτείται ανασχεδιασμός.
Επισημαίνεται επίσης ότι ο ρυθμός αύξησης της γνώσης και ενσωμάτωσης των αλλαγών είναι μια διαδικασία συνεχώς εξελισσόμενη με αποτέλεσμα να μην υπάρχει διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των επιχειρούμενων αναβαθμίσεων των υποδομών ως προς την ασφάλεια που παρέχουνπολλές φορές ακόμη και για το εγγύς μέλλον.
Σε όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να αποδοθείη κατηγορία της αναποτελεσματικής κριτικής. Πρακτικά θα έλεγε κάποιος:
- όλα τα παραπάνω είναι γνωστά και
- φταίει ο ανεπαρκής ή πολλές φορές ανύπαρκτος πολεοδομικός σχεδιασμός για τα ρέματα
- φταίει το καθεστώς αυθαιρεσίας στην δόμηση για δεκαετίες
- φταίει η οικονομική ανάπτυξη που δημιούργησε συνθήκες υπερκατανάλωσης (π.χ. τουριστικό προϊόν)
- φταίει το στρεβλό οικονομικό μοντέλο
- φταίει το ρήγμα «τάδε»
- φταίει η αύξηση της πυκνότητας δόμησης (πολυόροφες κατασκευές)
- φταίει η γήρανση των υλικών
- φταίει…, φταίει…, φταίει…
και στο τέλος φταίει ο Χατζηπετρής όπως έλεγε και ο Κηλαηδόνης, καθώς πάντοτε κάποιος ή κάτι άλλο φταίει και αυτό το κάτι άλλο είναι έξω από εμάς ως πολίτες.
Κατά την άποψη μου το εύλογο ερώτημα που πρέπει να τεθεί προς συζήτηση είναι:
- ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, αναμένοντας την έλευση της επόμενης καταστροφής, θεωρώντας την ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΗ αλλά καθιστώντας την από μη ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΙΜΗ σε ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΙΜΗ.
Θεωρώ ότι δεν υπάρχουν συνολικές και “σωτήριες” λύσεις καθώς δεν υπάρχει ούτε δυνατότητα οικονομικής εφαρμογής τους ούτε και ωριμότητας στην αποδοχή τους. Ας θυμηθούμε πόσες κυβερνήσεις διακήρυξαν «τέρμα στην ανοχή» της κατάληψης των παραλιών και ας αναλογιστούμε πόσες παραλίες διανοίχθηκαν από τις διάφορες καταλήψεις κάθε τύπου (άλλωστε ο πολίτης στην Ελλάδα επιθυμεί να διασκεδάζει δίπλα στο κύμα “εξ ανέκαθεν”). Συνήθως μετά το «γκρέμισμα» 2-3 προσκτισμάτων και μετά την“αναμέτρηση” του πολιτικού κόστους, οι «μπουλντόζες» σταματούν την δράση τους.
Επιστρατεύοντας κάθε περιθώριο αισιοδοξίας, θεωρώ ότι υπάρχουν πολλαπλές ενέργειεςπου μπορούν να συμβάλλουν στην άμβλυνση των πιέσεων και στην δημιουργία καλύτερα διαχειρίσιμου περιβάλλοντος με:
- Την αποσυγκεντροποίηση της χώρας και την διανομή των πιέσεων(οικιστικών, περιβαλλοντικών κ.λπ.) με εφαρμογή περιφερειακών πολιτικών. Βασική αρχή της μηχανικής αποτελεί η διανομή του φορτίου και της πίεσης, αρχή η οποία εφαρμόζεται στα δίκτυα, στις κοινωνίες κλπ. Η πεισματική προσήλωση σε ένα μοντέλο μητροπολιτικών συγκεντρώσεων (Αθήνα-Θεσσαλονίκη) και εν συνεχεία η μεταφορά του ίδιου μοντέλου σε μικρότερες “μητροπολιτικές” συγκεντρώσεις θεωρώ ότι είναι η κατάλληλη συνταγή για την επιδείνωση της κατάστασης και για την αύξηση του αδιεξόδου. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι στην Αττική η ένταση των πιέσεων έχει οδηγήσει να κλείσουν τα 500 από τα 700 ρέματα.
- Την εφαρμογή πολιτικών χωροταξικού σχεδιασμού με περιφερειακά κριτήρια. Οι παλαιότεροι θυμούνται για παράδειγμα, ότι όλοι οι αναπτυξιακοί νόμοι είχαν ως αιτιολογική βάση την δημιουργία κινήτρων για την ανάπτυξη μειονεκτικών περιοχών.Οι νόμοι αυτοί σε ελάχιστο διάστημα με τις πιέσεις διάχυσης των κινήτρων απέτυχαν στην αποκέντρωση και πέτυχαν την περαιτέρω μητροπολιτική βιομηχανική συγκέντρωση (π.χ. Βοιωτία).
- Την προετοιμασία και την εκπαίδευση του πληθυσμού στην διαχείριση φυσικών καταστροφών όπως ο σεισμός
- Τη δημιουργία συνθηκών για την καλλιέργεια αισθήματος αλληλεγγύης στους πολίτες
- Τη δημιουργία κλίματος για την συγκρότηση Ομάδων αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών, εθελοντικής δράσης.Η συγκρότηση δομής διαχείρισης καταστροφών με ορθολογικό τρόπο και ενιαία οργάνωση επιπέδου περιφέρειας αποτελεί προτεραιότητα καθώς από την συμμετοχή μου (εκπρόσωπος ΤΕΕ), ξέρω ότι έχουμε πολύ δρόμο για το ραντεβού με την αποτελεσματικότητα.
- Τη δημιουργία κλίματος προστασίας της περιοχής μας σε θέσεις πιθανού κινδύνου. Μετά τις φωτιές στη Θάσο και για πολλά χρόνια οι κάτοικοι όλο το καλοκαίρι,συγκροτούν σε εθελοντική βάση, φυλάκια παρακολούθησης και έγκαιρης αντιμετώπισης για την περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς (η εξέλιξη είναι άλλη μια πονεμένη ιστορία)
- Τη δημιουργία στον Πολίτη του Αισθήματος ότι στην προστασία, στην προφύλαξη και στην αντιμετώπιση καταστάσεων καταστροφών μπορούν να συμμετέχουν όλοι με συντονιστή την εκάστοτε Πολιτική ή Περιφερειακή ηγεσία.
Εύχομαι η δρομολόγηση της κατασκευής 13 κτηρίων Πολιτικής Προστασίας τα οποία σύμφωνα με την «νέα αντίληψη» θα υλοποιηθούν με τη μέθοδο «γένεσης χρημάτων» μέσω ΣΔΙΤ, να πιάσει τόπο και να συμβάλλειαποτελεσματικά στην διαχείριση κρίσεων και στην προστασία των πολιτών έναντι φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών.
Εύχομαι επίσης σύντομα να ωριμάσουμε ως κοινωνία και να χρησιμοποιούμε τις καταστροφές ως πηγή γνώσης για την βελτίωση της επόμενης μέρας.
