Ποιότητα στα Δημόσια Έργα: Όραμα ή Ουτοπία

Ποιότητα στα Δημόσια Έργα: Όραμα ή Ουτοπία, Πρόεδρος ΣΜΕ, Πλέσιας Αργύρης

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ

πηγή: Ε.Β. Νο_122 ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ της ΠΕΣΕΔΕ

Το “Όραμα” της βελτίωσης ποιότητας στο Σύστημα Παραγωγής Δημοσίων Έργων (ΣΠΔΕ), είναι αντικείμενο ενός διαλόγου που έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα των πολλαπλών στρεβλώσεων που καταγράφονται (π.χ. μεγάλες εκπτώσεις κλπ)  και οι οποίες επιτάθηκαν τόσο με την οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας όσο και με τις νομοθετικές παρεμβάσεις της τελευταίας πενταετίας.

Η κατεύθυνση που δίνεται για την “βελτίωση της ποιότητας”, είναι η ουσιαστική κατάργηση της έννοιας του ελεύθερου επαγγέλματος του μηχανικού. H κατεύθυνση αυτή θεωρείται ως εκσυγχρονιστική εξέλιξη, καθώς μετατρέπει το Σύστημα Παραγωγής Μελετών σε μία πιο “μηχανοποιημένη διαδικασία”. Από αρκετούς οπαδούς της κατεύθυνσης αυτής, θεωρείται ότι η ποιότητα διασφαλίζεται με όρους της χρηματοοικονομικής επάρκειας, της ασφαλιστικής κάλυψης της ύπαρξης Τραπεζικών Λογαριασμών, κερδοφόρων ισολογισμών κλπ (αποτυπώθηκαν ήδη στο ΠΔ71 περί Μητρώων).

Η παραγωγή μελετών ως αποτέλεσμα ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ, ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΓΝΩΣΗΣ και ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ – χαρακτηριστικών του ελεύθερου επαγγελματία μελετητή μηχανικού – δεν θεωρούνται πρωτεύοντα στοιχεία επάρκειας για την σύναψη συμβάσεων με το Δημόσιο (ν.4472/17 και ΠΔ 71/19).

Μία μικρή αναδρομή στα “ελευθέρια επαγγέλματα” από την ρωμαϊκή ακόμη εποχή κατά την οποία εισήχθη ο όρος – καθώς ασκούνταν από ελεύθερους ανθρώπους και όχι από σκλάβους – που συνδέει τον προσωπικό χαρακτήρα στην άσκηση τους, με την έννοια του δημοσίου ενδιαφέροντος και γι’ αυτό “εξοπλίσθηκαν” με καταστατικούς κανόνες για την άσκηση τους. Είναι τα επαγγέλματα (δικηγόροι, γιατροί, μηχανικοί αρχιτέκτονες κλπ) που απαιτούν ειδική εκπαίδευση στις ελεύθερες τέχνες και επιστήμες και έχουν κοινά χαρακτηριστικά που περιγράφονται με :

• την ισχυρή θεωρητική κατάρτιση, με μεγάλα διαστήματα εκπαίδευσης (κυρίως πανεπιστημιακής).
• το επάγγελμα ασκείται ατομικά και οι επαγγελματίες είναι ατομικά υπεύθυνοι ακόμη και όταν εντάσσονται σε εταιρείες, οργανισμούς ή δημόσιες υπηρεσίες.
• η άσκηση του επαγγέλματος άπτεται σε ορισμένες περιπτώσεις του δημόσιου συμφέροντος με την έννοια του οφέλους, της ποιότητας και της ασφάλειας.
• οι παρεχόμενες υπηρεσίες απαιτούν από τους επαγγελματίες υψηλό επίπεδο τεχνικών γνώσεων, οι οποίες συνήθως δεν ελέγχονται και δεν αξιολογούνται από χρήστες που δεν διαθέτουν αντίστοιχες γνώσεις με αποτέλεσμα αυτές να χαρακτηρίζονται ως “αγαθά εμπιστοσύνης” (credence goods).
• διαθέτουν επαγγελματικές ενώσεις που ελέγχουν την είσοδο στο επάγγελμα όσο και την άσκηση του επαγγέλματος ενώ η είσοδος στο επάγγελμα γίνεται μέσα από εξετάσεις ή/και περίοδο εκπαίδευσης σε πρακτική εμπειρία.
• υπάρχει μητρώο των επαγγελματιών που ασκούν το συγκεκριμένο επάγγελμα.
• οι επαγγελματικές οργανώσεις έχουν κώδικες και πειθαρχικές διαδικασίες.
• έχουν ελάχιστα όρια αμοιβών, ως εγγύηση της ανεξαρτησίας του ελεύθερου επαγγελματία προκειμένου να λειτουργεί με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και να εξασφαλίζεται η ποιότητα και η ασφάλεια, ενώ υπάρχουν συνήθως περιορισμοί της διαφήμισης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται προσπάθεια να αναιρεθούν τα ανωτέρω χαρακτηριστικά με τις παρεμβάσεις που θεσμοθέτησε η Πολιτεία για λογαριασμό των χρηστών, χωρίς την γνώση και την γνώμη των χρηστών (ν.4472/17 και ΠΔ71/19 περί Μητρώων). Η έλλειψη γνώσης και ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης (επισημαίνεται και από την ΕΑΑΔΗΣΥ) οδηγεί σε στρεβλώσεις όπως η προαιρετική εγγραφή στο Μητρώο (η εγγραφή σε αυτό δεν παρέχει κάποιο προνόμιο) καθώς και ο ευτελισμός της ύπαρξης του με την θεσμοθέτηση της ανεξέλεγκτης πρόσβασης.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αστοχίας είναι η διεύρυνση των πιστοποιούμενων γνωστικών αντικειμένων, με παραβίαση όρων κοινής λογικής, σύμφωνα με την οποία η ΠΟΙΟΤΗΤΑ συμβαδίζει με την ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ.

Οι μελετητές είχαν ορίσει στο πλαίσιο διασφάλισης της ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ για την εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία, την πιστοποίηση της πρόσβασης σε πολύ περιορισμένο πεδίο γνωστικών αντικειμένων (2 γνωστικά αντικείμενα). Με το θεσμοθετημένο πλαίσιο (ν.4472/17), η Πολιτεία επαναφέρει το μοντέλο προηγούμενων δεκαετιών του ΓΕΝΙΚΟΥ ΜΕΛΕΤΗΤΗ, ο οποίος μπορεί να ασχοληθεί με κάθε γνωστικό αντικείμενο. Η αστοχία της “ρύθμισης” επεκτείνεται και σε οικονομικό επίπεδο (παντελής έλλειψη γνώσης της υφιστάμενης κατάστασης), καθώς “εν μία νυκτί” πολλαπλασιάζει τους πόρους που ενεργοποιούνται σε μία αγορά (πενταπλασιασμός των φορέων που ενεργοποιούνται).

Η Πολιτεία κατανοώντας την στρέβλωση που έχει δημιουργηθεί από άστοχες ρυθμίσεις, αποφάσισε την μη εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου που θέσπισε με νόμο (ν.4472/17) και ενεργοποίησε με το ΠΔ71, προσπαθώντας να ανασυνθέσει την εφαρμογή ενός πλαισίου και ανοίγοντας διάλογο με τους ενδιαφερομένους (π.χ. μελετητές). Δυστυχώς για μία ακόμη φορά η Πολιτεία αδυνατεί να κατανοήσει την ουσία του προβλήματος καθώς περιορίζει τον διάλογο στο εφαρμοστικό πλαίσιο (ΠΔ71) μίας κακής νομοθεσίας (ν.4472).

Στην συζήτηση που έχει ανοίξει τίθενται ως στοιχεία ποιοτικής επάρκειας:

• Οι καταθέσεις στις τράπεζες (χωρίς γνώση του οικονομικού επιπέδου των μελετητικών γραφείων).
• Το ασφαλιστήριο συμβόλαιο διαρκείας (παρά την δυνατότητα ασφάλισης επιμέρους μελετών / έργων).
• Οι ολοκληρωμένες συμβάσεις της τελευταίας δωδεκαετίας (χωρίς να αναγνωρίζεται ότι την τελευταία δεκαετία η μελετητική αγορά συρρικνώθηκε στο 25%).

Με τις διατάξεις που εισάγονται πρακτικά επιβάλλεται στον ΜΕΛΕΤΗΤΗ η ΑΠΩΛΕΙΑ ΓΝΩΣΗΣ και ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ, λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως επειδή :

• η χώρα περιήλθε σε κρίση (δημοπρατήθηκαν ελάχιστες μελέτες / έργα)
• δεν προσέφερε μεγάλη έκπτωση για να αναλάβει μία μελέτη ή επειδή
• η συνάδελφος μελετήτρια, θέλησε να τεκνοποιήσει και απείχε ένα διάστημα από την μελετητική αγορά και για πολλούς ακόμη λόγους.

Στα πλαίσια ενός άρθρου δεν είναι δυνατή η ανάπτυξη της παθογένειας και της στρεβλότητας των ρυθμίσεων που θεσμοθετήθηκαν πρόχειρα και ερασιτεχνικά (στο ΠΔ δεν διορθώθηκαν παραπομπές σε ανύπαρκτα άρθρα) αλλά θεωρείται ότι οι ανωτέρω παρατηρήσεις και επισημάνσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν την τεκμηρίωση για την αναγκαιότητα αναμόρφωσης εξ αρχής του πλαισίου για τα μητρώα που έχει εισαχθεί και το οποίο δεν εισάγει ούτε ΟΡΑΜΑ ούτε ΠΟΙΟΤΗΤΑ στο Σύστημα Παραγωγής Δημοσίων Έργων. Είμαι από αυτούς που πιστεύει ότι η ποιότητα προκύπτει από την συνεχή αυτοβελτίωση και την ΧΑΡΑ της ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ και έχοντας υπηρετήσει για δεκαετίες το ΣΠΔΕ ως μελετητής θεωρώ ότι όσο η Πολιτεία προσπαθεί να παρέμβει χωρίς ΟΡΑΜΑ και ΛΟΓΙΚΗ τόσο η ποιότητα γίνεται ΟΥΤΟΠΙΑ.

(Ευχαριστώ θερμά τον Γιάννη Πρέσβελο, για την προσέγγιση του θέματος “ελευθέριο επάγγελμα”)