Μανώλης Γραφάκος,Γενικός Γραμματέας Διαχείρισης Αποβλήτων ΥΠΕΝ: Κυκλική οικονομία = Ποιοτική οικονομία

πηγή: Εργοληπτικόν βήμα Νο_119 της ΠΕΣΕΔΕ

Συνέντευξη του Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ, κ. Μανώλη Γραφάκου, στον Βαγγέλη Μωυσή, Αρχισυντάκτη του περιοδικού «Εργοληπτικόν βήμα»

Για το στοίχημα της διαμόρφωσης μιας οικονομίας προσανατολισμένης στη βιώσιμη ανάπτυξη,  με ποιοτικές θέσεις εργασίας, παραγωγή ενέργειας από τα απορρίμματα και αύξηση της ανακύκλωσης, κατά τρόπο που θα απαντά στο πρόβλημα της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, μιλά στο «Εργοληπτικόν βήμα» ο Γενικός Γραμματέας Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ κ. Μανώλης Γραφάκος. Μεταξύ άλλων, κάνει λόγο για μεγαλύτερη ωριμότητα της ελληνικής κοινωνίας, ενώ επισημαίνει και επιχειρησιακά ζητήματα της διαδικασίας, όπως η ύπαρξη πολλών ΣΕΔ και η διαφοροποίηση εισφορών ανάλογα με τις οικονομοτεχνικές μελέτες, που εκτιμά ότι πρέπει «να συζητηθούν σε νέα βάση».

Κύριε Γραμματέα, η σταδιακή δημοπράτηση  17 νέων ΧΥΤΑ εντός του 2020 ασφαλώς  δημιουργούν ένα νέο δίκτυο και την υποδομή για μια διαφορετική προσέγγιση στη διαχείριση απορριμμάτων. Πότε υπολογίζεται ότι θα μπορούμε να ισχυριστούμε πως έχουμε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο διαχείρισης αστικών αποβλήτων;

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει φιλόδοξο στόχο ως το 2030, η χώρα μας να θάβει μόνο το 10% από τα απορρίμματα της (σήμερα  το ποσοστό φθάνει και το 80%).Είναι μια προσπάθεια Εθνικής εμβέλειας .Σε συνεργασία με τους πολίτες και τους Δήμους, πιστεύω ότι μπορούμε να αυξήσουμε σημαντικά τα ποσοστά ανακύκλωσης της χώρας μας. Στόχος μας να καλύψουμε  το σύνολο της χώρας με υποδομές (απορριμματοφόρα, κάδους), δημιουργώντας το πλαίσιο για να αυξηθούν τα ποσοστά ανακύκλωσης και να μειωθούν τα ποσοστά ταφής. . Λειτουργούμε με βάση ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που οι άξονες του είναι οι κατευθύνσεις της ΕΕ που η χώρα μας έχει συνυπογράψει .

Το νέο  σχέδιο προβλέπει ρεαλιστική αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης, καθώς και το πως θα επιτευχθεί αυτή η αύξηση. Θεσμικά είμαστε υποχρεωμένοι να στοχεύσουμε στο 50% της ανακύκλωσης ως  το 2025, όμως ρεαλιστικότερο είναι να στοχεύουμε από το 20% που είμαστε σήμερα ,το 2023 να πάμε στο 30%.  Αυτό θα το επιτύχουμε αφενός αυξάνοντας το δίκτυο των μπλε κάδων και αφετέρου αναπτύσσοντας ένα δεύτερο δίκτυο, αυτό των καφέ κάδων στους οποίους θα πηγαίνουν τα απορρίμματα τροφών ,τα απορρίμματα κήπων και γενικά τα οργανικά απόβλητα. Σε αυτόν τον στόχο θα έχουμε ολοκληρώσει τις υποδομές μας πανελλαδικά  μέχρι το τέλος του 2022.

Παράλληλά με την προσπάθεια αύξησης της ανακύκλωσης υλοποιούμε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης με πάνω από 40 εργοστάσια επεξεργασίας  απορριμμάτων σε όλη την επικράτεια. Στόχος μας είναι  τα χρήματα του ΕΣΠΑ να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες υποδομής της χώρας. Υπάρχει Εθνικός Σχεδιασμός στη Διαχείριση Αποβλήτων, έχουμε στόχους  καθώς και τους τρόπους υλοποίησής τους.

Πόσο έχει ξεπεραστεί το φαινόμενο των αντιδράσεων τοπικών κοινωνιών που έχουμε δει στο παρελθόν να καθυστερούν ανάλογα έργα;

Οι αντιδράσεις ήταν περιορισμένες και μάλιστα θα έλεγα ότι σε κάποιες περιπτώσεις δικαιολογημένες.

Πλέον σχεδόν το σύνολο των απαραίτητων υποδομών έχουν χωροθετηθεί χωρίς κανένα πρόβλημα. Έχει γίνει προσεκτική επιλογή των χώρων από τις τοπικές αρχές, ενώ σε μεγάλα θέματα (Λευκίμμη Κέρκυρας, Αίγιο) η Κυβέρνηση έλαβε υπόψη της τις τοπικές αντιδράσεις διότι ήταν δικαιολογημένες.

Υπάρχουν και δύο – τρείς μόνο περιπτώσεις που οι τοπικές αντιδράσεις, δεν έχουν βάση. Εκεί με πειθώ, εκτιμώ ότι οι τοπικές αρχές θα καταφέρουν να τις αμβλύνουν.

Πως θα καταπολεμήσετε τη νοοτροπία της εναπόθεσης αποβλήτων σε ρέματα, δάση ή ανεξέλεγκτους μπαζότοπους και σκουπιδότοπους από ρυπαντές ιδιώτες που παρακάμπτουν το επίσημο σύστημα  αποκομιδής και διαχείρισης απορριμμάτων και αποτελούν  πληγή για τεχνικές εταιρείες που κάνουν επενδύσεις για να εμπλακούν στα συστήματα της κυκλικής οικονομίας;

Ήδη στο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο καθιερώσαμε για τα απόβλητα εκσκαφή και κατεδαφίσεις, την άμεση ειδοποίηση των ΟΤΑ , πριν ξεκινήσουν οι εργασίες αυτές , καθώς επίσης και την υποχρεωτική σύναψη συνεργασίας εκείνου που κινεί τις εργασίες με συγκεκριμένο σύστημα διαχείρισης ΑΕΚΚ. Έτσι και ο ανταγωνισμός θα γίνει υγιής και εκτιμούμε ότι θα περιοριστούν σημαντικά τα φαινόμενα της ανεξέλεγκτης ρίψης μπαζών.

Πόσο έτοιμοι είμαστε να αξιοποιήσουμε τα απορρίμματα ως πρώτη ύλη  παραγωγής ενέργειας;

Νομίζω ωριμάζει η ιδέα όλο και περισσότερο. Η κυβέρνηση το λέει ευθέως. Πρέπει να αξιοποιούμε τα απορρίμματα, μέσα σε ένα πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος, για την παραγωγή ενέργειας, όπως ακριβώς γίνεται στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Άλλωστε ο στόχος του 10% ποσοστού ταφής το 2030, περνά μέσα από την ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων. Στόχος μας είναι οι μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων να παράγουν δευτερογενή καύσιμα. Επίσης η παραγωγή βιοαερίων, όπως μπορεί να υλοποιηθεί εντός ειδικής στόχευσης. Σημειώνω ότι στη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027, θα είναι δυνατή η χρηματοδότηση εγκαταστάσεων για την παραγωγή ενέργειας από τα απορρίμματα.

Για τη διαχείριση των επικίνδυνων και τοξικών αποβλήτων τι προβλέπεται; Σήμερα αν δεν κάνουμε λάθος υπάρχουν μόνο 2-3 ΧΥΤΕΑ στην Ελλάδα, ιδιωτικοί, με τον κύριο όγκο αυτής της κατηγορίας αποβλήτων να εξάγονται σε άλλες χώρες.

Για τη διαχείριση των επικινδύνων αποβλήτων ισχύουν οι διατάξεις της ΚΥΑ 13588/725/2006 περί επικινδύνων και του Ν. 4042/2012.Το βασικό ζήτημα στη χώρα μας είναι ότι στερείται εγκαταστάσεων διάθεσης. Ωστόσο υφίστανται τρεις χώροι της ΔΙΑΔΥΜΑ ΧΥΤΕΑ Αμιάντου (Κοζάνη), ο οποίος στο ΗΜΑ δηλώνει μηδενική ποσότητα εισερχομένων αποβλήτων, ο ΧΥΤΕΑ της ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ που εκεί διατίθενται απόβλητα που παράγονται στη μονάδα και ο ΧΥΤΕΑ Λαυρίου για την αντιμετώπιση των επικινδύνων της περιοχής. Σημαντικές ποσότητες επικινδύνων αποβλήτων, της τάξης των 95.000 t εξάγονται προς ανάκτηση και διάθεση (έτος αναφοράς 2018). Το σύνολο παραγωγής επικίνδυνων αποβλήτων το ίδιο έτος ανέρχεται περίπου στις 570.000 τόνους. Παράλληλα όμως στη χώρα μας πραγματοποιείται ανάκτηση επικίνδυνων αποβλήτων.

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις  για τις επιχειρήσεις που εντάσσονται στην αλυσίδα της κυκλικής οικονομίας;

Οι επιχειρήσεις που υιοθετούν τις αρχές της Κυκλικής Οικονομίας εστιάζουν στη μείωση της σπατάλης των πόρων που χρησιμοποιούν στην παραγωγική διαδικασία, δίνοντας έμφαση:

• στην αξιοποίηση ανανεώσιμων πόρων και δευτερογενών πρώτων υλών,
• τον οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων τους,
• την ανάκτηση και την επαναχρησιμοποίηση,
• την παραγωγή ενέργειας από τα απόβλητα παραγωγικών διαδικασιών,
• τη μεγιστοποίηση της διάρκειας ζωής των προϊόντων τους και συνεπώς
• την εξάλειψη των παραγόμενων αποβλήτων τους.

Πλέον οι επιχειρήσεις τείνουν να αντιμετωπίζουν τα απόβλητά τους σαν νέες πρώτες ύλες και δευτερογενή προϊόντα, τα οποία θα ξαναμπούν στην παραγωγική διαδικασία τους και θα επιφέρουν σημαντικά οικονομικά περιβαλλοντικά οφέλη.

Η κυκλική οικονομία λειτουργεί ως απάντηση στην ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη, παρέχοντας λύσεις στο πρόβλημα της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

Υιοθετώντας λοιπόν ένα κυκλικό μοντέλο, οι επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανόμενων και των μικρομεσαίων (ΜμΕ) δύνανται να βρουν νέες αγορές, μεταβαίνοντας από την πώληση προϊόντων στην πώληση υπηρεσιών, αναπτύσσοντας επιχειρηματικά μοντέλα βασισμένα στη μίσθωση, τον καταμερισμό, την επισκευή, την αναβάθμιση ή/και την ανακύκλωση ή/και να προσφέρουν νέα ανταγωνιστικά προϊόντα που θα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και μικρότερη εξάρτηση από συμβατικούς πόρους και πηγές ενέργειας.

 Η κυκλική οικονομία λοιπόν, ως ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης, συμβάλλει στην αύξηση και τη βελτίωση της απασχόλησης, με τη δημιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας, τροφοδοτεί την μικρομεσαία επιχειρηματικότητα και την κοινωνική οικονομία, που βρίσκονται ακόμα σε χαμηλό επίπεδο στην Ελλάδα, ενώ καταλήγει σε μία οικονομία μηδενικών αποβλήτων. Σε αυτή την οικονομία στοχεύουμε και εμείς ως ΥΠΕΝ, μέσα από φιλόδοξες πολιτικές αλλά και αναγκαία μέτρα τα οποία λαμβάνουμε συνεχώς, ώστε η χώρα μας να εξασφαλίσει τη βιώσιμη ανάπτυξή της.

Ένας από τους 5 άξονες της κυκλικής οικονομίας είναι τα ΑΕΚΚ. Πιστεύετε ότι μπορούν να καλύψουν όλη την επικράτεια τα 9 Συστήματα ΑΕΚΚ που υπάρχουν;

Το θέμα δεν είναι ο αριθμός των ΣΕΔ ΑΕΚΚ. Με βάση το ισχύον νομικό πλαίσιο, το οποίο χρήζει αναμόρφωσης και κατά καιρούς έχουν συζητηθεί προτάσεις για αυτό, ακόμη και ένα ΣΕΔ θα μπορούσε να καλύψει την ελληνική επικράτεια, αρκεί να υπήρχαν μονάδες επεξεργασίας ΑΕΚΚ τουλάχιστον σε κάθε ΠΕ της χώρας με τις οποίες θα συνεργαζόταν. Άρα το ερώτημα είναι, υπάρχουν μονάδες επεξεργασίας ΑΕΚΚ σε κάθε περιφερειακή ενότητα της χώρας; Τι μπορεί να γίνει για τις περιοχές που δεν καλύπτονται αυτή τη στιγμή; Πώς μπορεί να ενισχυθεί αυτού του τύπου η επιχειρηματικότητα; Όλα αυτά τα ερωτήματα έχουν τεθεί και έχει υπάρξει διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, πρόσφατα μάλιστα εκπονείται και μια μελέτη με την χρηματοδότηση της GIZ (συμμετοχή Γερμανικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, ΕΕ και ΥΠΕΝ) με σκοπό να προτείνει κατευθύνσεις και μέτρα για αναμόρφωση του πλαισίου εξετάζοντας και μέτρα χρηματοδότησης.

Πάντως στον ΕΟΑΝ έχουν κατατεθεί αυτή τη στιγμή Φάκελοι για έγκριση νέων Φορέων και νέων Επιχειρησιακών Σχεδίων με επεκτάσεις σε περαιτέρω Περιφερειακές Ενότητες, ενώ διαφαίνεται μια αυξητική τάση και στην αδειοδότηση νέων μονάδων. Όμως βασικά θέματα όπως η ύπαρξη πολλών ΣΕΔ, η συμμετοχή ή μη των ΑΕΚΚ από δημόσια έργα σε μια διαδικασία τουλάχιστον καταγραφής  και η διαφοροποίηση εισφορών ανάλογα με τις οικονομο- τεχνικές μελέτες των Επιχειρησιακών πρέπει να συζητηθούν σε μια νέα βάση.

Υπάρχουν κριτήρια κορεσμού ή ανάγκη εξυπηρέτησης  για την έγκριση νέων συστημάτων στις διάφορες περιοχής της χώρας; Αν όχι, πώς πιστεύετε ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί η κατάσταση;

Υπάρχει ανάγκη για κάλυψη της χώρας με τις απαιτούμενες υποδομές επεξεργασίας ΑΕΚΚ και σε αριθμητικό επίπεδο και σε επίπεδο ποιότητας εξερχομένων. Αυτή τη στιγμή καλύπτεται το 78%  της ελληνικής επικράτειας με μονάδες και Συστήματα  Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) ΑΕΚΚ. Για τις μονάδες επεξεργασίας πρόκειται στην πλειοψηφία τους για μικρές εγκαταστάσεις χωρίς ιδιαίτερα εξελιγμένη τεχνολογία, η οποία θα μπορούσε να προσφέρει προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Θεωρείτε ότι  συνδικαλιστικά σωματεία μπορούν να αναλάβουν αξιόπιστα το ρόλο ενός συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ;  και πως θα ξεπεραστεί η ταύτιση -εξάρτιση του ελέγχοντας- Διοίκησης του Σωματείου, που  εντάσσεται στην δραστηριότητα του συστήματος και των ελεγχόμενων-μελών του Σωματείου (που ορίσουν με την ψήφο τους την διοίκηση του ελέγχοντας συστήματος-Σωματείου);

Σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, ένας φορέας ΣΕΔ ΑΕΚΚ έχει ως αποκλειστικό σκοπό την οργάνωση και λειτουργία ΣΣΕΔ εγκεκριμένου από τον ΕΟΑΝ 9άρθρο 4^Α παρ. 1). Συνεπώς το συνδικαλιστικό όργανο ως νομική οντότητα δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως φορέας ΣΣΕΔ ΑΕΚΚ καθώς ο σκοπός του δεν περιορίζεται στην οργάνωση και λειτουργία ΣΣΕΔ ΑΕΚΚ. Αντίθετα υπάρχει υποχρέωση να συσταθεί Φορέας  ΣΕΔ, ο οποίος θα έχει μόνο σκοπό την οργάνωση και λειτουργία ΣΕΔ με μετόχους διαχειριστές  ΑΕΚΚ.

Υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες που αναλάβατε κατά την περίοδο που έπληξε τη χώρα μας  ο Covid 19 σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων ;

Η Γενική Γραμματεία Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων εξέδωσε οδηγίες με σκοπό να ενημερώσει τα νοικοκυριά, τους Δήμους, τους Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ), τις Υγειονομικές Μονάδες και τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης για τον ασφαλέστερο τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων στο πλαίσιο της προστασίας της δημόσιας υγείας από την εξάπλωση του κορωνοϊού. Συγκεκριμένα για την προστασία των εργαζομένων στα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, η Γραμματεία μας αποφάσισε την απομάκρυνση των μπλε κάδων που βρίσκονταν κοντά σε νοσοκομεία και κλινικές. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίστηκε ότι τα απόβλητα των υγειονομικών μονάδων θα οδηγούνταν στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΑ).